Xem mã nguồn của Ampe

{{Infobox Unit
| name = Ampere
| image = File:Amperemeter hg.jpg
| caption = Mô hình biểu diễn của một [[ampe kế]]. Khi dòng điện đi qua cuộn dây tăng, pít tông được rút ra vào cuộn dây và kim bị lệch qua bên phải.
| standard = [[Đơn vị cơ sở SI]]
| quantity = [[Dòng điện]]
| symbol = A
| dimension = I
| namedafter = [[André-Marie Ampère]]
}}
[[Tập tin:Ampere coulomb.svg|nhỏ|200px|1 Ampe tương ứng 1 [[coulomb (đơn vị)|culông]] trên [[giây]] ]]
'''Ampe''' (bắt nguồn từ từ tiếng Pháp ''ampère'' /ɑ̃pɛʁ/),<ref name="Dictionnaire vietnamien - français. Les mots vietnamiens d’origine française. Trang 50">Đặng Thái Minh, "Dictionnaire vietnamien - français. Les mots vietnamiens d’origine française", ''Synergies Pays riverains du Mékong'', n° spécial, năm 2011. ISSN: 2107-6758. Trang 50.</ref> còn được viết là '''am-pe''',<ref name="Dictionnaire vietnamien - français. Les mots vietnamiens d’origine française. Trang 50"/> cũng còn được gọi là '''ăm-pe''',<ref>Đặng Thái Minh, "Dictionnaire vietnamien - français. Les mots vietnamiens d’origine française", ''Synergies Pays riverains du Mékong'', n° spécial, năm 2011. ISSN: 2107-6758. Trang 52.</ref> ký hiệu '''A''', là đơn vị đo [[dòng điện#Cường độ dòng điện|cường độ dòng điện]] (kí hiệu là I) trong hệ [[SI]], lấy tên theo [[Nhà vật lý|nhà Vật lý]] và [[Nhà toán học|Toán học]] người [[Pháp]] là [[André-Marie Ampère|André Marie Ampère]] (1775–1836), được coi là cha đẻ của [[điện từ trường]] cùng với nhà vật lý người Đan Mạch [[Hans Christian Ørsted]].

Hệ thống [[đơn vị quốc tế]] định nghĩa ampe theo các đơn vị cơ bản khác bằng cách đo lực điện từ giữa các vật dẫn điện mang dòng điện. [[Hệ đơn vị centimet–gam–giây]] trước đó có hai định nghĩa khác nhau về dòng điện, một định nghĩa về cơ bản giống với SI và một định nghĩa khác sử dụng [[điện tích]] làm đơn vị cơ sở, với đơn vị là điện tích được xác định bằng cách đo lực giữa hai tấm kim loại tích điện. Ampe sau đó được định nghĩa là một [[Coulomb (đơn vị)|culông]] điện tích mỗi giây<ref>{{Citation|last=Bodanis|first=David|title=Electric Universe|year=2005|place=New York|publisher=Three Rivers Press|isbn=978-0-307-33598-2|author-link=David Bodanis}}</ref> Trong SI, đơn vị điện tích, [[Coulomb (đơn vị)|culông]], được định nghĩa là điện tích do một ampe mang trong một giây.

[[Định nghĩa lại đơn vị cơ bản SI năm 2019|Định nghĩa mới]], xét về các hằng số bất biến của tự nhiên, cụ thể là [[điện tích cơ bản]], có hiệu lực vào ngày 20 tháng 5 năm 2019.<ref name="draft-resolution-A">{{citation|title=Draft Resolution A "On the revision of the International System of units (SI)" to be submitted to the CGPM at its 26th meeting (2018)|url=https://www.bipm.org/utils/en/pdf/CGPM/Draft-Resolution-A-EN.pdf|access-date=2022-02-12|archive-date=2018-04-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20180429025229/https://www.bipm.org/utils/en/pdf/CGPM/Draft-Resolution-A-EN.pdf}}</ref>

== Định nghĩa ==
[[Đơn vị đo]] cường độ dòng điện A được định nghĩa từ năm 1946, và có hiệu lực cho đến ngày 20 tháng 5 năm 2019<ref>{{chú thích web|url=https://www.nist.gov/news-events/news/2018/11/historic-vote-ties-kilogram-and-other-units-natural-constants|title=Historic Vote Ties Kilogram and Other Units to Natural Constants|publisher=NIST|date=ngày 16 tháng 11 năm 2018|access-date =ngày 16 tháng 11 năm 2018}}</ref>, là dòng điện cố định, nếu nó chạy trong hai dây dẫn thẳng song song dài vô hạn có [[tiết diện]] không đáng kể, đặt cách nhau 1 mét trong [[chân không]], thì sinh ra một lực giữa hai dây này bằng 2×10<sup>−7</sup> [[newton|niutơn]] trên một mét [[chiều dài]].

1 Ampe tương ứng với dòng chuyển động của 6,24150948&nbsp;·&nbsp;10<sup>18</sup> [[electron|điện tử]] e (1 [[Coulomb (đơn vị)|culông]]) trên giây qua 1 diện tích dây dẫn.<ref>{{Citation|title=The International System of Units (SI)|url=http://www.bipm.org/utils/common/pdf/si_brochure_8_en.pdf|page=144|df=dmy-all|year=2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20131105051930/http://www.bipm.org/utils/common/pdf/si_brochure_8_en.pdf|edition=8th|publisher=[[Bureau International des Poids et Mesures]]|archive-date=5 November 2013|url-status=live}}.</ref>

:1 Ampe = 1 [[coulomb (đơn vị)|culông]] / [[giây]] (<math>\rm 1\ A=1\,\text{C/s}</math>)

== Lịch sử ==
Ampe được đặt tên theo nhà vật lý và toán học người Pháp [[André-Marie Ampère]] (1775–1836), người đã nghiên cứu ra [[điện từ]] và đặt nền móng của ngành [[điện động lực học]]. Để ghi nhận những đóng góp của Ampère trong việc tạo ra khoa học điện hiện đại, một công ước quốc tế được ký kết tại [[Triển lãm Quốc tế về Điện]] năm 1881, đã xác định ampe làm đơn vị đo điện tiêu chuẩn cho dòng điện.

Ampe ban đầu được định nghĩa là một phần mười đơn vị của [[dòng điện]] trong [[CGS|hệ đơn vị cm–gam–giây]]. Đơn vị đó thời nay gọi là [[abampere]] (abA), được định nghĩa là lượng dòng điện tạo ra lực hai [[dyne]] trên một cm chiều dài giữa hai dây cách nhau một cm.<ref>{{Citation|last=Kowalski|first=L|title=A short history of the SI units in electricity|url=http://alpha.montclair.edu/~kowalskiL/SI/SI_PAGE.HTML|journal=The Physics Teacher|volume=24|issue=2|pages=97–99|year=1986|archive-url=https://web.archive.org/web/20020214114359/http://alpha.montclair.edu/~kowalskiL/SI/SI_page.html|publisher=Montclair|bibcode=1986PhTea..24...97K|doi=10.1119/1.2341955|archive-date=14 February 2002|url-status=dead}}</ref> Kích thước của đơn vị được chọn để các đơn vị bắt nguồn từ nó trong hệ thống MKSA sẽ được định cỡ thuận tiện.

"Ampe quốc tế" là định nghĩa sớm của ampe, có nghĩa là dòng điện sẽ tạo ra {{val|0,001118|u=gram}} bạc mỗi giây từ dung dịch [[bạc nitrat]].<ref>{{Citation|title=History of the ampere|date=1 April 2014|url=http://www.sizes.com/units/ampHist.htm|df=dmy-all|archive-url=https://web.archive.org/web/20161020170913/http://sizes.com/units/ampHist.htm|publisher=Sizes|access-date=29 January 2017|archive-date=20 October 2016|url-status=live}}</ref> Sau đó, các phép đo chính xác hơn cho thấy dòng điện này là {{val|0,99985|u=A}}.

Vì [[công suất]] được định nghĩa là tích của dòng điện và điện áp, nên ampe có thể biểu thị thay thế theo các đơn vị khác bằng cách sử dụng mối quan hệ {{math|1=''I'' = ''P''/''V''}}, và do đó 1&nbsp;A = 1&nbsp;W/V. Dòng điện có thể được đo bằng [[đồng hồ vạn năng]], một thiết bị có thể đo điện áp, dòng điện và [[điện trở]].

=== Định nghĩa trước đây trong SI ===
Cho đến năm 2019, SI định nghĩa ampe như sau:<blockquote>Bằng dòng điện cố định chạy trong hai dây dẫn song song dài vô hạn có tiết diện không đáng kể, đặt cách nhau 1 [[mét]] trong chân không, và sinh ra một lực giữa hai dây này bằng 2×10<sup>−7</sup> [[Newton (đơn vị)|niutơn]] trên một mét chiều dài (CGPM lần thứ 9 (1948), Nghị quyết 7, CR 70).<ref name="formerSI definition">{{SIbrochure8th}}</ref>{{rp|113}} <ref>{{Citation|last=Monk|first=Paul MS|title=Physical Chemistry: Understanding our Chemical World|url=https://books.google.com/books?id=LupAi35QjhoC&q=ampere+definition+si&pg=PA16|year=2004|archive-url=https://web.archive.org/web/20140102235952/http://books.google.com/books?vid=ISBN0471491802&id=LupAi35QjhoC&pg=PA16&lpg=PA16&ots=IMiGyIL-67&dq=ampere+definition+si&sig=9Y0k0wgvymmLNYFMcXodwJZwvAM|publisher=John Wiley & Sons|isbn=0-471-49180-2|archive-date=2 January 2014|url-status=live}}</ref></blockquote>Khi đó, đơn vị điện tích SI, [[Coulomb (đơn vị)|culông]], được định nghĩa là "lượng điện được dòng điện 1 ampe mang trong 1 giây".<ref name="formerSI definition2" />{{rp|144}} Ngược lại, dòng điện một ampe là một dòng điện tích đi qua một điểm nhất định trong một giây:

: <math>\rm 1\ A=1\tfrac C s.</math>

Nói chung, điện tích{{mvar|Q}} được xác định bởi dòng điện ổn định{{mvar|I}} chạy trong một thời gian{{mvar|t}} khi {{math|1=''Q'' = ''Chính nó ''}}.

=== Các ước số-bội số trong SI ===
{{Ước số-Bội số trong SI|đơn vị=&nbsp;Ampe|ký hiệu=A}}

== Hiện thực hóa ==
Ampe chuẩn được nhận ra chính xác nhất bằng cách sử dụng thiết bị cân bằng Kibble, nhưng trên thực tế được duy trì thông qua [[Định luật Ohm]] từ các đơn vị [[lực điện động]] và [[Điện trở và điện dẫn|điện trở]], [[Volt|vôn]] và [[ohm]], vì hai cái sau có thể được gắn với các hiện tượng vật lý tương đối dễ tái tạo, tương ứng với [[hiệu ứng Josephson]] và [[hiệu ứng Hall lượng tử]].<ref name="Electrical quantities2">{{Citation|title=SI brochure|archive-url=https://archive.today/20130414093725/http://www.bipm.org/en/si/si_brochure/appendix2/electrical.html|chapter=Appendix 2: Practical realisation of unit definitions: Electrical quantities|chapter-url=http://www.bipm.org/en/si/si_brochure/appendix2/electrical.html|publisher=BIPM|archive-date=14 April 2013}}.</ref>

Các kỹ thuật để thiết lập nhận thức của một ampe có độ sai số tương đối khoảng một vài phần trong 10{{sup|7}} và liên quan đến việc xác định oát, ohm và vôn.<ref name="Electrical quantities" />

== Xem thêm ==
* [[Ampe giờ]]
* [[Ampe kế]]
* [[Dòng điện]]
* [[Điện giật]]

==Tham khảo==
{{tham khảo}}

== Liên kết ngoài ==
* [http://physics.nist.gov/cuu/ The NIST Reference on Constants, Units, and Uncertainty]
* [http://physics.nist.gov/cuu/Units/ampere.html NIST ''Definition of ampere and μ<sub>0</sub>'']

{{Các nhà khoa học có tên được đặt cho đơn vị}}
{{đơn vị SI}}

{{sơ khai}}

[[Thể loại:Đơn vị cơ bản trong SI]]
[[Thể loại:Đơn vị điện]]
[[Thể loại:Hệ đo lường MKS]]
[[Thể loại:Từ gốc Pháp]]
[[Thể loại:Đơn vị cường độ dòng điện]]