Xem mã nguồn của Carbon-14

{{Infobox isotope
|background = #999999
|image= Carbon-14.svg
|isotope_name = Cacbon-14
|num_neutrons = 8
|num_protons = 6
|isotope_filename =
|alternate_names = Cacbon phóng xạ
|mass_number=14
|abundance = 1 phần nghìn tỷ
|symbol=C
|decay_product = <sup>14</sup>N
|halflife=5.730
|error_halflife = 40 năm
|mass=14.003241
|mass number=14
|excess_energy =
|error1 =
|binding_energy =
|error2 =
|spin =0+
|decay_mode1=Beta
|decay_energy1=0.156476<ref>{{chú thích web | title=AME atomic mass evaluation 2003 | url=http://www.nndc.bnl.gov/masses/mass.mas03 | author=Waptstra, A.H.; Audi, G. and Thibault, C. | access-date=ngày 3 tháng 6 năm 2007 | archive-date=2008-09-23 | archive-url=https://web.archive.org/web/20080923134721/http://www.nndc.bnl.gov/masses/mass.mas03 | url-status=dead }}</ref>
}}

'''Carbon-14''', '''<sup>14</sup>C''', hay '''carbon phóng xạ''', là một trong các [[đồng vị phóng xạ]] của [[nguyên tố]] [[cacbon|carbon]] với [[hạt nhân nguyên tử|hạt nhân]] chứa 6 [[proton]] và 8 [[neutron]]. Sự có mặt của nó trong vật chất hữu cơ là cơ sở cho phương pháp ''[[định tuổi bằng đồng vị cacbon|định tuổi bằng đồng vị carbon]]'' do nhà hóa lý [[Willard Libby]] và cộng sự (1949) sử dụng nhằm xác định tuổi của các mẫu [[khảo cổ học]] và [[địa chất học|địa chất]] [[kỷ Đệ tứ]].

Carbon-14 do các nhà vật lý và hóa học [[Martin Kamen]] và [[Sam Ruben]] phát hiện vào ngày 27 tháng 2 năm 1940 tại [[Phòng thí nghiệm Phóng xạ Đại học California|Phòng thí nghiệm Phóng xạ]] [[Đại học California tại Berkeley|Đại học California]] ở [[Berkeley, California|Berkeley]], mặc dù sự tồn tại của nó đã được [[Franz N. D. Kurie|Franz Kurie]] dự đoán từ năm 1934.<ref>{{chú thích tạp chí|last=Kamen|first=Martin D.|year=1963|title=Early History of Carbon-14: Discovery of this supremely important tracer was expected in the physical sense but not in the chemical sense|journal=Science|volume=140| issue=3567|pages=584–590|doi=10.1126/science.140.3567.584|url=|access-date =|pmid=17737092|bibcode = 1963Sci...140..584K }}</ref>

Có ba loại [[đồng vị]] của carbon xuất hiện trong [[tự nhiên]] trên [[Trái Đất]]: 99% là [[cacbon-12|carbon-12]], 1% là [[cacbon-13|carbon-13]], và carbon-14 xuất hiện với một lượng rất nhỏ, ''chiếm khoảng'' một phần nghìn tỷ (0,0000000001%) của carbon trong [[khí quyển]]. [[Chu kỳ bán rã]] của carbon-14 là 5.730±40 năm.<ref>{{chú thích tạp chí|last=Godwin|first=H|year=1962|title=Half-life of radiocarbon|journal=Nature|volume=195|issue=4845|page=984|doi=10.1038/195984a0|bibcode = 1962Natur.195..984G }}</ref> Carbon-14 phân hạch thành [[nitơ|nitơ-14]] thông qua [[phân rã beta]].<ref>{{Chú thích web|url=http://www.nosams.whoi.edu/about/carbon_dating.html|tiêu đề=What is carbon dating?|nhà xuất bản=National Ocean Sciences Accelerator Mass Spectrometry Facility|ngày truy cập=ngày 11 tháng 6 năm 2007|archive-date=2007-07-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20070705182336/http://www.nosams.whoi.edu/about/carbon_dating.html|url-status=dead}}</ref> 
Nguồn chính trong tự nhiên của carbon-14 trên Trái Đất là do [[bức xạ vũ trụ|tia vũ trụ]] bắn phá nitơ trong bầu khí quyển, và do đó các nhà khoa học còn gọi nó là [[nuclit vũ trụ]]. Tuy vậy, những vụ thử vũ khí hạt nhân trong khí quyển giai đoạn 1955–1980 cũng đóng góp một phần vào lượng này.

Các đồng vị khác nhau của [[cacbon|carbon]] có tính chất hóa học gần như nhau. Đặc tính này đã được áp dụng trong các nghiên cứu hóa học và sinh học với kỹ thuật ''đánh dấu carbon'': người ta sử dụng nguyên tử carbon-14 nhằm thay thế đồng vị carbon không phóng xạ nhằm theo dõi dấu vết các [[phản ứng hóa học]] và [[hóa sinh]] có sự tham gia của các nguyên tử carbon trong bất kỳ một hợp chất [[hữu cơ (định hướng)|hữu cơ]] nào.

==Nguồn gốc và phân rã phóng xạ==
[[Tập tin:Carbon 14 formation and decay.svg|phải|nhỏ|300px| 1: Sự hình thành của carbon-14 <br>2: Phân rã của carbon-14 <br>3: Phương trình "cân bằng" cho các cơ thể còn sống, và mất cân bằng cho các sinh vật đã chết, trong đó C-14 phân ra (xem 2).]]
Carbon-14 sinh ra ở [[tầng đối lưu]] và [[tầng bình lưu]] do các nguyên tử [[nitơ]] hấp thụ các [[neutron]] nhiệt. Khi [[bức xạ vũ trụ|tia vũ trụ]] đi vào khí quyển, chúng va chạm với nhiều nguyên tử và xảy ra nhiều [[phản ứng hạt nhân]] với một trong các sản phẩm có neutron nhiệt. Những neutron (<sup>1</sup>n) tham gia vào các phản ứng chủ yếu sau:

:<sup>1</sup>n + <sup>14</sup>N → <sup>14</sup>C + <sup>1</sup>p

Tốc độ sản sinh carbon-14 diễn ra mạnh nhất ở độ cao 9 tới 15&nbsp;km và ở nơi có vĩ độ [[từ trường Trái Đất|từ]] lớn, sau đó carbon-14 ngay lập tức hòa lẫn và phân tán trong toàn khí quyển nó phản ứng với [[oxy]] để tạo ra [[cacbon điôxít|carbon dioxide]] phóng xạ. Carbon dioxide hòa tan vào nước và thấm vào [[đại dương]].

Carbon-14 sau đó trải qua quá trình [[phân rã beta]],

:<math>\mathrm{~^{14}_{6}C}\rightarrow\mathrm{~^{14}_{7}N}+ e^- + \bar{\nu}_e</math>

Theo [[tương tác yếu]], bằng phát ra một [[electron]] và một [[phản neutrino|phản neutrino electron]], một neutron trong hạt nhân carbon-14 phân rã thành một proton và carbon-14 ([[chu kỳ bán rã]] 5730 năm) biến thành đồng vị ổn định (không phóng xạ) [[nitơ|nitơ-14]].

Carbon-14 ở trong sinh quyển Trái Đất vào khoảng 300 [[Curie|megacurie]] (11&nbsp;[[Êxa|E]][[Becquerel|Bq]]), và phần lớn chúng nằm trong đại dương.<ref name="Argonne National Laboratory, EVS">{{Chú thích web | tiêu đề=Human Health Fact Sheet – Carbon 14 | nhà xuất bản=Argonne National Laboratory, EVS | tháng=August | năm=2005 | url=http://www.ead.anl.gov/pub/doc/carbon14.pdf | ngày truy cập=2013-03-25 | archive-date=2008-02-27 | archive-url=https://web.archive.org/web/20080227103725/http://www.ead.anl.gov/pub/doc/carbon14.pdf | url-status=dead }}</ref>

Cho đến 2008, người ta vẫn chưa biết tốc độ sản sinh carbon-14 là bao nhiêu – trong khi phản ứng sản sinh có thể nghiên cứu bằng lý thuyết và mô hình hóa hoặc dựa trên [[chu trình cacbon|chu trình carbon]] để theo dõi, những cố gắng đo lượng sản sinh ra không phù hợp với giá trị tiên đoán của những mô hình này. Tốc độ sản sinh thay đổi bởi vì sự biến đổi của lưồng tia vũ trụ, như bắt nguồn từ [[siêu tân tinh]], và do sự biến thiên của [[từ trường Trái Đất]]. Yếu tố từ trường có thể ảnh hưởng lớn đến tốc độ sản xuất carbon-14, mặc dầu sự thay đổi trong chu trình carbon cũng gây ảnh hưởng khó khăn tới kết quả dự đoán.<ref>{{chú thích tạp chí | year=2008 | author=Ramsey, C. Bronk | journal =Archaeometry | volume=50 | pages=249–275 | doi=10.1111/j.1475-4754.2008.00394.x | issue=2 | title=Radiocarbon Dating: Revolutions in Understanding}}</ref>

==Những nguồn carbon-14 khác==
Carbon-14 cũng được sinh ra từ những phản ứng hạt nhân khác có sự tham gia của neutron, bao gồm [[Cacbon-13|<sup>13</sup>C]](n,gamma)<sup>14</sup>C và [[Oxy-17|<sup>17</sup>O]](n,alpha)<sup>14</sup>C với neutron nhiệt, và [[Nitơ-15|<sup>15</sup>N]](n,d)<sup>14</sup>C và [[Oxy-16|<sup>16</sup>O]](n,<sup>3</sup>He)<sup>14</sup>C với neutron nhanh.<ref>Davis W., Jr. (1977) [http://www.osti.gov/bridge/purl.cover.jsp?purl=/7114972-2rlK4h/7114972.pdf "Carbon-14 production in nuclear reactors"]. ORNL/NUREG/TM-12. U.S. Nuclear Regulatory Commission.</ref>

Những lần [[phóng thích vật chất vành nhật hoa]] từ [[Mặt Trời]] cũng là một trong các nguyên nhân sản sinh ra carbon-14. [[Gió Mặt Trời]] chứa những luồng hạt [[proton]] năng lượng cao va chạm vào khí quyển đã làm tăng lượng carbon phóng xạ mà các nhà địa chất đã ghi nhận có sự tăng nồng độ trong vòng cây ở thực vật trong năm 774-775 sau Công nguyên.<ref>{{chú thích tạp chí | year=2013 | author=Brian C. Thomas| journal =Geophysical Research Letters | volume= | pages= | doi=10.1002/grl.50222 | issue= | title=Terrestrial effects of possible astrophysical sources of an AD 774-775 increase in 14-C production}}</ref>

==Định tuổi bằng carbon phóng xạ==
{{chính|Định tuổi bằng đồng vị cacbon}}
Định tuổi bằng carbon phóng xạ là phương pháp [[định tuổi bằng đồng vị phóng xạ]] sử dụng (<sup>14</sup>C) để xác định tuổi của vật liệu hay mẫu có chứa carbon với độ tuổi lên tới 60.000 năm. Kỹ thuật này do nhà hóa lý [[Willard Libby]] và cộng sự phát minh năm 1949<ref>{{chú thích tạp chí | author =Arnold, J. R. and Libby, W. F. | year=1949| title= Age Determinations by Radiocarbon Content: Checks with Samples of Known Age, | url =https://archive.org/details/sim_science_1949-12-23_110_2869/page/n2 | journal=Science | volume=110 | pages=678–680 | pmid=15407879 | doi=10.1126/science.110.2869.678 | issue =2869|bibcode = 1949Sci...110..678A }}</ref> trong khi ông là giáo sư tại [[Đại học Chicago]]. Libby ước lượng rằng sự phóng xạ trao đổi được của carbon-14 là xấp xỉ 14 hạt nhân <sup>14</sup>C phân hủy trên một phút (dpm) trên một gam chứa thuần túy carbon, kết quả này vẫn còn sử dụng cho đến ngày nay và trở thành ''tiêu chuẩn xác định carbon phóng xạ hiện đại''.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.c14dating.com/agecalc.html|tiêu đề=Carbon 14:age calculation|nhà xuất bản=C14dating.com|ngày truy cập=ngày 11 tháng 6 năm 2007|archive-date=2007-06-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20070610195000/http://www.c14dating.com/agecalc.html|url-status=dead}}</ref><ref>{{Chú thích web|url= http://www.ldeo.columbia.edu/~martins/isohydro/c_14.html|tiêu đề=Class notes for Isotope Hydrology EESC W 4886: Radiocarbon <sup>14</sup>C|ngày truy cập = ngày 11 tháng 6 năm 2007 |nhà xuất bản=Martin Stute's homepage at Columbia}}</ref> Nhờ nghiên cứu này, Libby nhận [[Danh sách người đoạt giải Nobel Hóa học|Giải Nobel Hóa học]] năm 1960.

Một trong những kỹ thuật hay áp dụng là xác định niên đại của mẫu hữu cơ tồn tại ở các khu [[khảo cổ]]. Thực vật [[Cố định cacbon|cố định]] carbon trong khí quyển trong quá trình [[quang hợp]] do vậy mức <sup>14</sup>C trong [[thực vật]] và [[động vật]] khi chúng chết xấp xỉ bằng mức <sup>14</sup>C có trong khí quyển ở thời điểm đó. Tuy nhiên, lượng carbon-14 sau đó giảm đi do quá trình phân rã, cho phép các nhà khảo cổ xác định được niên đại mà thực vật chết hoặc thời điểm nó cố định carbon lần cuối. Mức <sup>14</sup>C ban đầu dùng cho tính toán có thể ước lượng được, hoặc so sánh trực tiếp với dữ liệu đã biết theo chuỗi thời gian từ dữ liệu đếm vòng-cây ([[dendrochronology|phương pháp xác định tuổi thọ của cây]]) lên tới 10.000 năm trở về trước (sử dụng các dữ liệu bổ sung từ các cây còn sống và đã chết xung quanh vùng đó), hoặc từ các hang trầm tích (speleothems), cho phép xác định niên đại tới 45.000 năm từ hiện tại. Kết quả tính toán hoặc (chính xác hơn) so sánh trực tiếp mức carbon-14 trong mẫu [[khảo cổ]] với mức carbon-14 của vòng cây hoặc của hang đá trầm tích đã biết tuổi, sẽ cho biết tuổi của mẫu gỗ hay xương lúc thực - động vật chết.

==Hình thành trong các vụ thử hạt nhân==
[[Hình:Radiocarbon bomb spike.svg|nhỏ|300px|phải|Mức độ <sup>14</sup>C ở [[New Zealand]]<ref>{{chú thích tạp chí| url=http://cdiac.esd.ornl.gov/trends/co2/welling.html| title=Atmospheric δ<sup>14</sup>C record from Wellington| access-date =ngày 11 tháng 6 năm 2007| journal=Trends: A Compendium of Data on Global Change. Carbon Dioxide Information Analysis Center| year=1994| publisher=Oak Ridge National Laboratory| archive-date = ngày 1 tháng 2 năm 2014 | archive-url=https://web.archive.org/web/20140201222225/http://cdiac.esd.ornl.gov/trends/co2/welling.html| url-status=dead}}</ref> và [[Áo]].<ref>{{chú thích tạp chí| url=http://cdiac.esd.ornl.gov/trends/co2/cent-verm.html| author=Levin, I.| title=δ<sup>14</sup>C record from Vermunt| journal=Trends: A Compendium of Data on Global Change. Carbon Dioxide Information Analysis Center| year=1994| access-date = ngày 25 tháng 3 năm 2013 | archive-date = ngày 23 tháng 9 năm 2008 | archive-url=https://web.archive.org/web/20080923105819/http://cdiac.esd.ornl.gov/trends/co2/cent-verm.html| url-status=dead}}</ref> Đường cong của New Zealand đại diện cho bầu khí quyển bán cầu nam, đường cong của Áo đại diện cho bán cầu bắc. Các vụ thủ hạt nhân trong khí quyển đã làm tăng gấp đôi mật độ tập trung của <sup>14</sup>C ở bán cầu bắc.<ref>{{Chú thích web | url=http://www1.phys.uu.nl/ams/Radiocarbon.htm | nhà xuất bản=University of Utrecht | tiêu đề= Radiocarbon dating | ngày truy cập = ngày 19 tháng 2 năm 2008}}</ref>]]
Các [[vụ thử nghiệm hạt nhân]] trong bầu khí quyển do một số quốc gia thực hiện từ 1955 đến 1980 [[danh sách các vụ thử vũ khí hạt nhân|(xem danh sách)]] đã làm tăng một lượng đáng kể carbon-14 trong khí quyển và hệ quả là cả sinh quyển; sau khi các nước ngừng các vụ thử nghiệm trên không, mức độ của đồng vị phóng xạ này bắt đầu giảm.

Một hiệu ứng bê lề của sự thay đổi carbon-14 trong khí quyển đó là nó cho phép một số tùy chọn cho việc xác định năm sinh của một cá nhân, cụ thể là đo lượng carbon-14 trong [[men răng]],<ref>{{chú thích tạp chí |url=http://news.nationalgeographic.com/news/2005/09/0922_050922_nuke_body.html | title=Radiation in Teeth Can Help Date, ID Bodies, Experts Say | journal = National Geographic News | date = ngày 22 tháng 9 năm 2005}}</ref><ref>{{chú thích tạp chí| author=Spalding KL, Buchholz BA, Bergman LE, Druid H, Frisen J.| title= Forensics: age written in teeth by nuclear tests | journal=Nature | date = ngày 15 tháng 9 năm 2005 | volume=437 | pages=333–4 | pmid=16163340| doi=10.1038/437333a| issue=7057|bibcode = 2005Natur.437..333S }}</ref> hoặc lượng carbon-14 tập trung trong thấu kính của mắt người đó.<ref>{{chú thích tạp chí|doi=10.1371/journal.pone.0001529|title=Radiocarbon Dating of the Human Eye Lens Crystallines Reveal Proteins without Carbon Turnover throughout Life|year=2008|last1=Lynnerup|first1=Niels|last2=Kjeldsen|first2=Henrik|last3=Heegaard|first3=Steffen|last4=Jacobsen|first4=Christina|last5=Heinemeier|first5=Jan|journal=PLoS ONE|volume=3|pages=e1529|pmid=18231610|issue=1|pmc=2211393}}</ref>

==Số lượng==

=== Tổng số ===
Lượng carbon-14 trong sinh quyển Trái Đất vào khoảng 300 [[Curie|megacuries]] (11&nbsp;[[Êxa|E]][[Becquerel|Bq]]) với đa phần trong đại dương.<ref name="Argonne National Laboratory, EVS"/>

Sự phân bố của carbon-14 như sau:<ref name="Choppin">G.R. Choppin, J.O.Liljenzin, J. Rydberg, "Radiochemistry and Nuclear Chemistry", 3rd edition, Butterworth-Heinemann, 2002. ISBN 978-0-7506-7463-8.</ref>
* Toàn cầu: ~8500 PBq
** Trong khí quyển: 140 PBq
** Trong vật chất: cân bằng với khí quyển
* Từ các vụ thử hạt nhân trong khí quyển (cho tới 1990): 220 PBq

===Trong nhiên liệu hóa thạch===
Hầu hết các hóa chất nhân tạo sản xuất từ [[nhiên liệu hóa thạch]], như [[dầu mỏ]] hoặc [[than đá]], mà trong những nhiên liệu này lượng carbon-14 đã giảm từ lâu. Tuy vậy, những tầng trầm tích này thường chứa một lượng nhỏ carbon-14 (với tỷ lệ biến thiên lớn, và có tỷ lệ lên tới 1% được tìm thấy trong cơ thể sống, một tỷ lệ sánh bằng với mẫu vật cách nay 40.000 năm).<ref>{{chú thích tạp chí|title=Problems associated with the use of coal as a source of C14-free background material|last=Lowe|first=David|journal=Radiocarbon|year=1989|volume=31|issue=2|pages=117–120|url=https://journals.uair.arizona.edu/index.php/radiocarbon/article/view/1127/1132}}</ref> Với tỷ lệ lớn như vậy có thể trong nhiên liệu hóa thạch xuất hiện một số vi khuẩn. Những nguồn bức xạ gây ra phản ứng <sup>14</sup>N(n,p) <sup>14</sup>C, bao gồm sự phân rã trực tiếp của uranium (mặc dầu tỷ lệ đo được của <sup>14</sup>C/U trong quặng chứa uranium<ref>{{chú thích tạp chí|title =Carbon-14 Abundances in Uranium Ores and Possible Spontaneous Exotic Emission from U-Series Nuclides|authors=A.J.T. Jull & Barker, D., Donahue, D. J.|journal = Meteorics|volume = 20 |year=1985|page=676|bibcode=1985Metic..20..676J}}</ref> cho thấy gần 1 nguyên tử uranium trên 2 nguyên tử carbon để phù hợp với tỷ lệ đo được <sup>14</sup>C/<sup>12</sup>C, đo theo bậc 10<sup>−15</sup>), hoặc những nguồn phụ khác có sản phẩm carbon-14. Sự xuất hiện của carbon-14 trong dấu hiệu đồng vị của mẫu chứa carbon ám chỉ rằng nó có chứa những thành phần có nguồn gốc từ sinh học hoặc sự phân rã của vật liệu phóng xạ xung quanh mẫu vật. Trong quá trình khảo sát nhằm xây dựng đài quan sát neutrino Mặt Trời [[Borexino]], dầu nguyên liệu có chứa ít thành phần <sup>14</sup>C. Ở bộ phận Thí nghiệm đếm Borexino, đã đo được tỷ lệ <sup>14</sup>C/<sup>12</sup>C là 1,94×10<sup>−18</sup>;<ref>{{chú thích tạp chí|doi = 10.1016/S0370-2693(97)01565-7|title = Measurement of the <sup>14</sup>C abundance in a low-background liquid scintillator|authors=G. Alimonti |journal = Physics Letters B|volume = 422 |issue=1–4 |year=1998|pages=349–358|bibcode = 1998PhLB..422..349B }}</ref> và những nguyên nhân làm cho thay đổi tỷ lệ <sup>14</sup>C trong các mỏ dầu, và tỷ lệ nhỏ <sup>14</sup>C trong mỏ khí mêtan đã được thảo luận trong Bonvicini<ref>Bonvicini, G, Harris, N and Paolone, V, "The chemical history of <sup>14</sup>C in deep oilfields", Aug 2003. ({{arxiv|hep-ex/0308025}})</ref>

===Trong cơ thể người===
Do mọi nguồn thức ăn của con người đều xuất phát từ thực vật hay động vật, lượng carbon trong cơ thể có chứa carbon-14 sẽ bằng với mật độ của nó trong khí quyển. Tốc độ phân rã của Kali-40 và Carbon-14 trong cơ thể một người lớn bình thường là đáng kể (khoảng hai, ba nghìn phân rã trên giây).<ref>[http://www.rerowland.com/BodyActivity.htm THE RADIOACTIVITY OF THE NORMAL ADULT BODY]. rerowland.com</ref> Phân rã beta từ carbon phóng xạ bên ngoài (từ môi trường) đóng góp xấp xỉ 0,01 [[Sievert (đơn vị)|mSv]]/năm (1 mrem/năm) vào [[liều tương đương]] [[bức xạ ion]] ảnh hưởng vào một người.<ref>{{chú thích sách| title=Ionizing Radiation Exposure of the Population of the United States | author=NCRP Report No. 93 | publisher=National Council on Radiation Protection and Measurements | year=1987}} ([http://lbl.gov/abc/wallchart/chapters/15/3.html excerpt])</ref> Lượng tương đương này khá nhỏ so với liều lượng của [[đồng vị Kali|Kali-40]] (0,39 mSv/năm) và [[radon]] (biến đổi) mà một người phải chịu từ môi trường.

Carbon-14 còn được dùng làm [[chất đánh dấu phóng xạ]] trong y học. Trong các thử nghiệm ban đầu về nồng độ [[Urê]] trong hơi thở, phục vụ cho chẩn đoán ''[[Helicobacter pylori]]'', urê được đánh dấu với khoảng {{convert|37|kBq|uCi|abbr=on|lk=on}} carbon-14 khi đưa vào bệnh nhân (hay là 37.000 phân rã trên giây). Nếu bị nhiễm ''H. pylori'', enzyme xúc tác từ vi khuẩn thủy phân urê thành [[amonia]] và [[cacbon điôxít|carbon dioxide]] đã được đánh dấu phóng xạ, và thiết bị đo phóng xạ sẽ phát hiện được qua hơi thở bệnh nhân.<ref>{{Chú thích web | tiêu đề=Society of Nuclear Medicine Procedure Guideline for C-14 Urea Breath Test | ngày tháng=ngày 23 tháng 6 năm 2001 | url=http://interactive.snm.org/docs/pg_ch07_0403.pdf | ngày truy cập=ngày 4 tháng 7 năm 2007 | định dạng=PDF | work=snm.org | archive-date = ngày 26 tháng 9 năm 2007 | archive-url=https://web.archive.org/web/20070926152956/http://interactive.snm.org/docs/pg_ch07_0403.pdf | url-status=dead }}</ref> Kiểm nghiệm hơi thở urê 14-C đã được thay thế bằng kiểm nghiệm urê 13-C với ưu điểm không cần tới tính phóng xạ của chất đánh dấu.

==Xem thêm==
* [[Cacbon|Carbon]]
* [[Đánh dấu đồng vị]]
* [[Định tuổi bằng đồng vị cacbon|Định tuổi bằng đồng vị carbon]]

==Tham khảo==
{{tham khảo|30em}}{{isotope|element=carbon|lighter=[[cacbon-13]]|heavier=[[cacbon-15]]|before=[[bo-14]], [[nitơ-18]]|after=[[nitơ-14]]}}

[[Thể loại:Carbon]]
[[Thể loại:Xác định niên đại bằng đồng vị phóng xạ]]
[[Thể loại:Đồng vị của carbon]]