Xem mã nguồn của Chromi

{{Đổi hướng|Chromium|định nghĩa khác|Chromium (định hướng)}}
{{Hộp thông tin chromi}}
'''Chromi''' (bắt nguồn từ từ tiếng Pháp ''chrome'' /kʁom/,<ref name="Dictionnaire vietnamien - français. Les mots vietnamiens d’origine française. Trang 86">Đặng Thái Minh, "Dictionnaire vietnamien - français. Les mots vietnamiens d’origine française", ''Synergies Pays riverains du Mékong'', n° spécial, năm 2011. ISSN: 2107-6758. Trang 86.</ref> cách viết cũ: '''crôm''')<ref name="Dictionnaire vietnamien - français. Les mots vietnamiens d’origine française. Trang 86"/> là một [[nguyên tố hóa học]] trong [[bảng tuần hoàn]] có ký hiệu '''Cr''' và [[số hiệu nguyên tử]] bằng 24, là nguyên tố đầu tiên của nhóm 6, là 1 [[kim loại]] cứng, giòn, có độ nóng chảy cao. Bề mặt chromi được bao phủ bởi 1 lớp màng mỏng Cr<sub>2</sub>O<sub>3</sub>, nên có ánh bạc và khả năng chống trầy xước cao.

[[Hợp chất]] chromi được sử dụng lần đầu tiên bởi người [[Trung Quốc]] vào khoảng 2000 năm trước, thuộc triều đại [[nhà Tần]]. Cụ thể khi khai quật [[Lăng mộ Tần Thủy Hoàng]] người ta đã tìm thấy một số thanh kiếm với lưỡi kiếm được phủ bởi 1 lớp Cr<sub>2</sub>O<sub>3</sub> dày 10-15 [[micromet]], lớp này làm nhiệm vụ bảo vệ [[thanh kiếm]] khỏi các tác nhân oxy hóa của [[môi trường]] từ bên ngoài trong hơn 2000 năm. Trễ hơn, ở phương Tây, vào năm 1761, khoáng sản [[Crocoit]] (ngoài ra còn được biết đến với tên khác là [[Chì]] đỏ [[Siberia]]) được dùng như 1 chất màu trong hội họa, ở dạng bột vụn thì [[khoáng sản]] này có [[màu vàng]], trong khi ở dạng tinh thể thì có [[màu đỏ]]. Vào năm 1797, [[Louis Nicolas Vauquelin]] đã điều chế thành công Cr kim loại ở dạng đơn chất từ quặng của nó, mặc dù vẫn còn lẫn khá nhiều tạp chất khiến cho [[kim loại]] rất giòn, không thể sử dụng vào mục đích [[thương mại]]. Thay vào đó quặng Chromite (thành phần chính là FeCr<sub>2</sub>O<sub>4</sub>, được biết đến với tên khác là [[Ferrochrome]]) được sử dụng nhiều hơn trong các ngành công nghiệp [[luyện kim]], từ quặng chromic sau khi tinh chế và người ta dùng [[phản ứng nhiệt nhôm]] để điều chế Cr. Chromi được coi là 1 [[kim loại]] có [[giá trị]] cao bởi tính chống ăn mòn tốt, và độ cứng rất cao, nên nó được dùng như 1 nguyên tố điều chất thêm vào thép nhằm cải thiện khả năng chống ăn mòn và tăng độ cứng, thép có thêm Cr được gọi là [[thép không gỉ]] hay [[Inox]].

Hằng năm, Cr kim loại dùng trong mạ điện và sản xuất thép chiếm đến 85% sản lượng Cr trên toàn thế giới.

== Đặc trưng ==
Chromi là một [[kim loại]] cứng, mặt bóng, màu xám thép với độ bóng cao và nhiệt độ nóng chảy cao. Nó là chất không mùi, không vị và dễ rèn. 
Các trạng thái [[oxy hóa]] phổ biến của chromi là +2, +3 và +6, với +3 là ổn định nhất. Các trạng thái +1, +4 và +5 là khá hiếm. Các hợp chất của chromi với trạng thái oxy hóa +6 là những chất có tính oxy hóa mạnh và độc tính cao. Trong [[khí quyển Trái Đất|không khí]], chromi được [[oxy]] thụ động hóa, tạo thành một lớp mỏng oxide bảo vệ trên bề mặt, ngăn chặn quá trình oxy hóa tiếp theo đối với kim loại ở phía dưới.Chromi có mạng tinh thể lập phương tâm khối

== Ứng dụng ==
Các công dụng của chromi:
* Trong ngành [[luyện kim]], để tăng cường khả năng chống ăn mòn và đánh bóng bề mặt:
** như là một thành phần của [[hợp kim]], chẳng hạn trong [[thép không gỉ]] để làm dao, kéo.
** trong [[mạ crom|mạ chromi]],
** trong quá trình [[anode hóa]] (dương cực hóa) [[nhôm]], theo nghĩa đen là chuyển bề mặt nhôm thành [[ruby (định hướng)|ruby]].
* Làm thuốc nhuộm và [[sơn]]:
** [[Crôm (III) ôxít|Chromi(III) oxide]] (Cr<sub>2</sub>O<sub>3</sub>) là chất đánh bóng kim loại với tên gọi phấn lục.
** Các muối chromi nhuộm màu cho thủy tinh thành màu xanh lục của [[ngọc lục bảo]].
** Chromi là thành phần tạo ra màu đỏ của [[hồng ngọc]], vì thế nó được sử dụng trong sản xuất hồng ngọc tổng hợp.
** tạo ra màu vàng rực rỡ của thuốc nhuộm và sơn
* Là một [[chất xúc tác]].
* [[Cromit|Chromit]] được sử dụng làm khuôn để nung [[Gạch nung|gạch]], [[ngói]].
* Các muối chromi được sử dụng trong quá trình [[thuộc da]].
* [[Dicromat kali|Kali dichromat]] (K<sub>2</sub>Cr<sub>2</sub>O<sub>7</sub>) là một [[thuốc thử]] hóa học, được sử dụng trong quá trình làm vệ sinh các thiết bị bằng thủy tinh trong phòng thí nghiệm cũng như trong vai trò của một tác nhân chuẩn độ. Nó cũng được sử dụng làm [[thuốc cẩn màu]] (ổn định màu) cho các thuốc nhuộm vải.
* [[Chromi(IV) oxide]] (CrO<sub>2</sub>) được sử dụng trong sản xuất [[băng từ]], trong đó [[độ kháng từ]] cao hơn so với các băng bằng oxide [[sắt]] tạo ra hiệu suất tốt hơn.
* Trong thiết bị khoan giếng như là [[chất chống ăn mòn]].
* Trong y học, như là chất phụ trợ ăn kiêng để giảm cân, thông thường dưới dạng chlorrua chromi(III) hay [[picolinat crom (III)|picolinat chromi(III)]] (CrCl<sub>3</sub>).
* Hexacarbonyl chromi (Cr(CO)<sub>6</sub>) được sử dụng làm phụ gia cho [[xăng]].
* Chromi boride (CrB) được sử dụng làm dây dẫn điện chịu nhiệt độ cao.
* Chromi sulfat (III) (Cr<sub>2</sub>(SO<sub>4</sub>)<sub>3</sub>) được sử dụng như là chất nhuộm màu xanh lục trong các loại sơn, đồ [[gốm|gốm sứ]], [[Varnish|véc ni]] và [[Mực (in viết)|mực]] cũng như trong quy trình mạ chromi.

Làm hợp chất nickel-chromi dùng trong bàn ủi, bếp điện,... (vì nó có nhiệt độ hoạt động khoảng 1000-1100 độ C)

== Lịch sử ==
Vào ngày 26 tháng 7 năm 1761, Johann Gottlob Lehmann đã tìm thấy một khoáng chất màu đỏ da cam tại khu vực thuộc [[dãy núi Ural]] và ông đặt tên cho nó là ''chì đỏ Siberi''. Mặc dù bị xác định nhầm là hợp chất của [[chì]] với các thành phần [[selen]] và [[sắt]], nhưng trên thực tế nó là chromi''at chì'' với công thức PbCrO<sub>4</sub>, ngày nay được biết dưới tên gọi khoáng chất [[crocoit]].<ref name="ChromiumVI">{{chú thích sách|title = Chromium (VI) Handbook|url = https://archive.org/details/chromiumvihandbo00guer_095|publisher = CRC Press|year = 2005|isbn = 9781566706087|pages = [https://archive.org/details/chromiumvihandbo00guer_095/page/n18 7]–11|author = Jacques Guertin, James Alan Jacobs, Cynthia P. Avakian}}</ref>

Năm 1770, [[Peter Simon Pallas]] đến cùng một khu vực như Lehmann và tìm thấy khoáng chất "chì" đỏ có các tính chất rất hữu ích để làm chất nhuộm màu trong các loại sơn. Việc sử dụng chì đỏ Siberi làm chất nhuộm sơn đã phát triển rất nhanh. Chất nhuộm màu vàng sáng sản xuất từ crocoit trở thành màu trong [[thời trang]].<ref name="ChromiumVI"/>

Năm 1797, [[Louis Nicolas Vauquelin]] nhận được các mẫu vật chứa quặng crocoit. Ông đã sản xuất được [[ôxít crom|oxide]] chromi với công thức hóa học CrO<sub>3</sub>, bằng cách trộn crocoit với [[Acid chlohydric|acid chlorhydric]]. Năm 1798, Vauquelin phát hiện ra rằng ông có thể cô lập chromi kim loại bằng cách nung oxide trong lò than củi.<ref>{{chú thích tạp chí|url = http://books.google.com/?id=6dgPAAAAQAAJ|journal =Journal of Natural Philosophy, Chemistry, and the Art|year = 1798|pages = 146|volume =3|title = Memoir on a New Metallic Acid which exists in the Red Lead of Sibiria|first = Louis Nicolas|last = Vauquelin}}</ref> Ông cũng phát hiện được các dấu vết của chromi trong các loại [[ngọc|đá quý]], chẳng hạn như trong [[hồng ngọc]] hay [[ngọc lục bảo]].<ref name="ChromiumVI"/><ref>{{chú thích web|last = van der Krogt|first = Peter|title = Chromium|url = http://elements.vanderkrogt.net/element.php?sym=Cr|access-date = ngày 24 tháng 8 năm 2008}}</ref>

Trong [[thế kỷ XIX]], chromi được sử dụng chủ yếu như là thành phần trong các loại sơn và trong các muối để thuộc da, nhưng hiện nay ứng dụng chủ yếu của nó là trong các hợp kim và việc này chiếm tới 85% sản lượng chromi. Phần còn lại được sử dụng trong [[công nghiệp hóa chất]] và các ngành sản xuất [[vật liệu chịu lửa]] và đúc kim loại.<ref name="NRC"/>

== Vai trò sinh học ==
Chromi hóa trị ba (Cr (III) hay Cr<sup>3+</sup>) là yêu cầu với khối lượng rất nhỏ cho quá trình [[trao đổi chất]] của [[đường (chất)|đường]] trong cơ thể người và sự thiếu hụt nó có thể sinh ra bệnh gọi là [[thiếu hụt crom|thiếu hụt chromi]].<ref>{{chú thích tạp chí|title = Chromium in Human Nutrition: A Review|url = http://jn.nutrition.org/cgi/content/abstract/123/4/626|first = Walter|last = Mertz|journal = Journal of Nutrition|pages = 626–636|pmid = 8463863|volume = 123|issue = 4|date=1 tháng 4 năm 1993}}</ref> Ngược lại, chromi hóa trị sáu lại rất độc hại và gây đột biến gen khi hít phải. Cr (VI) vẫn chưa được xác nhận là chất gây [[ung thư]] khi hít phải [http://www.atsdr.cdc.gov/tfacts7.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071001213824/http://www.atsdr.cdc.gov/tfacts7.html |date=2007-10-01 }}, nhưng ở trạng thái dung dịch nó đã được xác nhận là gây ra [[viêm da tiếp xúc]] dị ứng (ACD).<ref>{{chú thích web|publisher = Agency for Toxic Substances & Disease Registry, [[Centers for Disease Control and Prevention]]|title = ToxFAQs: Chromium|url = http://www.atsdr.cdc.gov/tfacts7.html|year = 2001|access-date = ngày 2 tháng 10 năm 2007|ngày lưu trữ = 2007-10-01|archive-url = https://web.archive.org/web/20071001213824/http://www.atsdr.cdc.gov/tfacts7.html|url-status = dead}}</ref>

Gần đây, người ta nhận thấy rằng chất bổ sung ăn kiêng<ref>{{chú thích tạp chí|first = Joseph R.|last = Cronin|title = The Chromium Controversy|journal = Alternative and Complementary Therapies|year = 2004|volume = 10|issue = 1|pages = 39–42|doi = 10.1089/107628004772830393}}</ref> phổ biến là phức chất của [[picolinat crom|picolinat]] chromi sinh ra các tổn thương [[nhiễm sắc thể]] ở các tế bào của [[chuột đồng]] (phân họ Cricetinae).<ref>{{chú thích tạp chí|title = Chromium(III) picolinate produces chromosome damage in Chinese hamster ovary cells|volume = 9|pages = 1643–1648|date=1 tháng 12 năm 1995| journal = Federation of American Societies for Experimental Biology|first = D. M.|last = Stearns|url = http://www.fasebj.org/cgi/content/abstract/9/15/1643|pmid = 8529845|issue = 15|author2 = W|author3 = P|author4 = W}}</ref> Tại [[Hoa Kỳ]], các hướng dẫn ăn kiêng đã hạ mức tiêu thụ chromi hàng ngày từ 50-200&nbsp;µg cho người lớn xuống 35&nbsp;µg (đàn ông) và 25&nbsp;µg (phụ nữ).<ref>{{chú thích tạp chí|last = Vincent|first = J. B.|year = 2007|title = Recent advances in the nutritional biochemistry of trivalent chromium|journal = Proceedings of the Nutrition Society|volume = 63|issue = 01|pages = 41–47|doi = 10.1079/PNS2003315|pmid = 15070438}}</ref>

== Phổ biến ==

[[Tập tin:Crocoite from Tasmania.jpg|nhỏ|upright|[[Crocoit]] (PbCrO<sub>4</sub>)]]
[[Tập tin:Chromit 1.jpg|nhỏ|trái|upright|Quặng chromi]]
Chromi là nguyên tố phổ biến thứ 21 trong vỏ Trái Đất với nồng độ trung bình 100 [[Ppm (mật độ)|ppm]].<ref name="Emsley">{{chú thích sách|title = Nature's Building Blocks: An A-Z Guide to the Elements|last = Emsley|first=John|publisher = Oxford University Press|year = 2001|location = Oxford, England, UK|isbn = 0198503407|chapter = Chromium|pages=495–498}}</ref> Các hợp chất chromi được tìm thấy trong môi trường do [[xói mòn|bào mòn]] các đá chứa chromi và có thể được cung cấp từ nguồn núi lửa. Nồng độ trong đất nằm trong khoảng 1 đến 3000&nbsp;mg/kg, trong nước biển từ 5 đến 800&nbsp;µg/lit, và trong sông và hồ từ 26&nbsp;µg/lit đến 5,2&nbsp;mg/lit.<ref name="Crspeci">{{chú thích tạp chí|title =Chromium occurrence in the environment and methods of its speciation|url =https://archive.org/details/sim_environmental-pollution_2000_107_3/page/263|volume = 107|issue = 3|journal = Environmental Pollution|year = 2000|pages = 263–283|doi = 10.1016/S0269-7491(99)00168-2|first = J.|last = Kotaś|pmid =15092973|last2 =Stasicka|first2 =Z}}</ref>

Chromi được khai thác dưới dạng quặng chromit (FeCr<sub>2</sub>O<sub>4</sub>).<ref name="NRC">{{chú thích sách|title = Chromium|author = National Research Council (Hoa Kỳ). Committee on Biologic Effects of Atmospheric Pollutants|publisher = National Academy of Sciences|year = 1974 |isbn = 9780309022170 |url = http://books.google.com/?id=ZZsrAAAAYAAJ|pages = 155}}</ref> Gần một nửa quặng chromit trên thế giới được khai thác tại [[Cộng hòa Nam Phi|Nam Phi]], bên cạnh đó [[Kazakhstan]], [[Ấn Độ]] và [[Thổ Nhĩ Kỳ]] cũng là các khu vực sản xuất đáng kể. Các trầm tích chromit chưa khai thác có nhiều, nhưng về mặt địa lý chỉ tập trung tại Kazakhstan và miền nam [[châu Phi]].<ref name="USGS2002CR">{{chú thích web|url = http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/chromium/mcs-2009-chrom.pdf|publisher = United States Geological Survey|access-date = ngày 17 tháng 3 năm 2009 |title = Commodity Summary 2009: Chromium|first = John F|last = Papp}}</ref>

Khoảng 15 triệu tấn quặng chromit dưới dạng có thể đưa ra thị trường được sản xuất vào năm 2000, và được chuyển hóa thành khoảng 4 triệu tấn chromi-sắt với giá trị thị trường khoảng trên 2,5 tỷ đô la Mỹ vào năm này.

Mặc dù các trầm tích chromi tự nhiên (chromi nguyên chất) là khá hiếm, nhưng một vài mỏ chromi kim loại tự nhiên đã được phát hiện.<ref>{{chú thích tạp chí|url = http://www.minsocam.org/ammin/AM67/AM67_854.pdf|title = New Mineral Names|journal = American Mineralogist|volume = 67|pages = 854–860|year = l982|first = Michael|last = Fleischer}}</ref><ref>{{chú thích web | url = http://www.mindat.org/min-1037.html | tiêu đề = Chromium: Chromium mineral information and data. | author = | ngày = | ngày truy cập = 14 tháng 2 năm 2015 | nơi xuất bản = | ngôn ngữ = }}</ref> Mỏ Udachnaya tại [[Nga]] sản xuất các mẫu của chromi kim loại tự nhiên. Mỏ này là các mạch ống chứa đá [[kimberlit]] giàu [[kim cương]], và môi trường khử đã đưa ra sự hỗ trợ cần thiết để sản sinh ra cả chromi kim loại lẫn kim cương.<ref>{{chú thích web | url = http://www.mindat.org/locentry-27628.html | tiêu đề = Chromium from Udachnaya | author = | ngày = | ngày truy cập = 14 tháng 2 năm 2015 | nơi xuất bản = | ngôn ngữ = }}</ref>

Mối quan hệ giữa Cr(III) và Cr(VI) phụ thuộc chủ yếu vào [[pH]] và các đặc điểm [[oxy hóa]] của vị trí quặng, nhưng trong hầu hết các trường hợp Cr(III) là loại chủ yếu,<ref name="Crspeci" /> mặc dù ở một vài nơi [[nước ngầm]] có thể chứa tới 39&nbsp;µg trong tổng chromi với 30&nbsp;µg là Cr(VI).<ref>{{chú thích tạp chí|title = Natural Occurrence of Hexavalent Chromium in the Aromas Red Sands Aquifer, California|volume = 39|issue = 15|journal = Environmental Science and Technology |year = 2005 |pages = 5505–5511|doi = 10.1021/es048835n|first = A. R.|last = Gonzalez|pmid = 16124280|last2 = Ndung'u|first2 = K|last3 = Flegal|first3 = AR}}</ref>

== Sản xuất ==
Chromi thu được ở quy mô thương mại bằng cách nung quặng với sự có mặt của [[nhôm]] (phản ứng nhiệt nhôm) hay [[silic]].

== Hợp chất ==
[[Dicromat kali|Kali dichromat]] là một chất oxy hóa mạnh và là hợp chất ưa thích để làm vệ sinh các đồ bằng thủy tinh trong phòng thí nghiệm ra khỏi dấu vết của các chất hữu cơ. Nó được sử dụng dưới dạng dung dịch bão hòa trong [[acid sulfuric]] đậm đặc để rửa các thiết bị đó. Tuy nhiên, đối với mục đích này thì dung dịch [[natri dichromat]] đôi khi cũng được sử dụng do độ hòa tan cao hơn của nó (5 g/100 ml ở kali dichromat với 20 g/100 ml ở [[natri dichromat]]).

Màu lục chromi là [[chromi(III) oxide]] (Cr<sub>2</sub>O<sub>3</sub>) màu lục, được sử dụng trong công việc vẽ trên men cũng như trong việc hãm màu thủy tinh.

Màu vàng chromi là chất nhuộm màu vàng có công thức PbCrO<sub>4</sub>, được các họa sĩ hay thợ sơn sử dụng.

[[Axít cromic|Acid chromic]] có cấu trúc giả thuyết là H<sub>2</sub>CrO<sub>4</sub>. Cả acid chromic lẫn acid dichromic đều không có trong tự nhiên, nhưng các [[ion|anion]] của chúng được tìm thấy trong nhiều loại hợp chất chứa chromi. [[Chromi trioxide]] (CrO<sub>3</sub>) là trạng thái [[anhydride]] của acid chromic, được buôn bán trong công nghiệp dưới tên gọi "acid chromic".

''Xem thêm [[:Thể loại:Hợp chất Crom|Các hợp chất Chromi]].''

=== Liên kết năm lần ===
Chromi đáng chú ý vì khả năng tạo ra liên kết các [[cộng hóa trị]] năm lần. Trong bài viết trên tạp chí ''Science'', [[Tailuan Nguyen]], một nghiên cứu sinh làm việc cùng [[Philip Power]] tại [[Đại học California, Davis]] đã miêu tả quá trình tổng hợp hợp chất của chromi(I) và gốc [[hiđrôcacbon|hydrocarbon]], được thể hiện thông qua [[nhiễu xạ tia X]] là có chứa [[liên kết năm]] với độ dài 183,51(4) pm (1,835 angstrom) kết nối 2 nguyên tử chromi tại trung tâm. Điều này được thực hiện thông qua việc sử dụng [[phối thể]] một răng cực kỳ kềnh càng, mà với kích thước của nó có thể ngăn cản sự kết hợp tiếp theo. Hiện tại, chromi là nguyên tố duy nhất mà các liên kết năm lần đã được quan sát.

Hợp chất có [[cấu trúc Lewis]] như sau
:<math>
\rm Ar-Cr-Cr-Ar
</math>

trong đó <math>\rm Ar</math> là nhóm [[aryl]] (<math>\rm C_6H_3\mbox{-}2,6(C_6H_3\mbox{-}2,6\mbox{-}Pr^i_2)_2</math> (<math>\rm Pr^i</math> là [[isopropyl]])

<ref>Tailuan Nguyen, Andrew D. Sutton, Marcin Brynda, James C. Fettinger, Gary J. Long, Philip P. Power, (ngày [[4 tháng 11]] năm [[2005]]). "Synthesis of a Stable Compound with Fivefold Bonding Between Two Chromium(I) Centers", ''Science'', tập 310, số phát hành 5749, các trang 796-797.</ref>

== Đồng vị ==
Chromi nguồn gốc tự nhiên là sự hợp thành của 3 [[đồng vị]] ổn định; Cr<sup>52</sup>, Cr<sup>53</sup> và Cr<sup>54</sup> với Cr<sup>52</sup> là phổ biến nhất (83,789%). 19 [[đồng vị phóng xạ]] đã được miêu tả với ổn định nhất là Cr<sup>50</sup> có [[chu kỳ bán rã]] trên 1,8x10<sup>17</sup> năm, và Cr<sup>51</sup> với chu kỳ bán rã 27,7 ngày. Tất cả các đồng vị phóng xạ còn lại có chu kỳ bán rã nhỏ hơn 1 ngày và phần lớn là ít hơn 1 phút. Nguyên tố này cũng có 2 [[siêu trạng thái]].<ref name="NUBASE">{{chú thích tạp chí| first = Audi| last = Georges|title = The NUBASE Evaluation of Nuclear and Decay Properties| journal = Nuclear Physics A| volume = 729| pages = 3–128| publisher = Atomic Mass Data Center| year = 2003| doi = 10.1016/j.nuclphysa.2003.11.001}}</ref>

Cr<sup>53</sup> là sản phẩm phân rã do phóng xạ sinh ra của [[mangan|Mn]]<sup>53</sup>. Hàm lượng đồng vị chromi nói chung thông thường gắn liền với hàm lượng đồng vị [[mangan]] và có ứng dụng trong [[địa chất học đồng vị]]. Tỷ lệ đồng vị Mn-Cr tăng cường chứng cứ từ [[nhôm|Al]]<sup>26</sup> và [[paladi]]<sup>107</sup> đối với lịch sử sơ kì của [[hệ Mặt Trời]]. Các dao động trong các tỷ lệ Cr<sup>53</sup>/Cr<sup>52</sup> và Mn/Cr từ một vài mẫu vẫn thạch chỉ ra tỷ lệ ban đầu của Mn<sup>53</sup>/Mn<sup>55</sup> gợi ý rằng việc phân loại đồng vị Mn-Cr có thể tạo ra từ phân rã tại chỗ (in situ) của Mn<sup>53</sup> trong các thiên thể hành tinh đã phân biệt. Vì vậy Cr<sup>53</sup> cung cấp thêm chứng cứ bổ sung cho quá trình [[phản ứng tổng hợp hạt nhân|tổng hợp hạt nhân]] ngay trước khi có sự hợp nhất của hệ mặt trời.<ref name="53Mn53Cr">{{chú thích tạp chí|journal = Geochimica et Cosmochimica Acta|volume = 63|issue = 23–24|year = 1999|pages = 4111–4117|doi = 10.1016/S0016-7037(99)00312-9|title = <sup>53</sup>Mn-<sup>53</sup>Cr evolution of the early solar system|first = J. L.|last = Birck|last2 = Rotaru|first2 = M|last3 = Allegre|first3 = C}}</ref>

Các đồng vị của chromi có [[nguyên tử lượng|nguyên tử khối]] từ 43 [[đơn vị khối lượng nguyên tử|amu]] (Cr<sup>43</sup>) tới 67 amu (Cr<sup>67</sup>). Phương thức phân rã chủ yếu trước khi có đồng vị ổn định (Cr<sup>52</sup>) là [[bắt điện tử]] còn phương pháp chủ yếu sau đó là [[phân rã beta]].<ref name="NUBASE"/>

== Cảnh báo ==
Chromi kim loại và các hợp chất chromi(III) thông thường không được coi là nguy hiểm cho sức khỏe, nhưng các hợp chất chromi(VI) lại là độc hại nếu nuốt/hít phải.<ref name="Barceloux">{{chú thích tạp chí |title = Chromium |first = Donald G. |last = Barceloux |journal = Clinical Toxicology |volume = 37 |issue = 2 |pages = 173–194 |year = 1999 |doi = 10.1081/CLT-100102418 |last2 = Barceloux |first2 = Donald |pmid = 10382554 }}</ref> Liều tử vong của các hợp chất chromi(VI) độc hại là khoảng nửa thìa trà vật liệu. Phần lớn các hợp chất chromi(VI) gây kích thích mắt, da và màng nhầy, có thể gây bệnh đối với những người có cơ địa dị ứng. Chromi(VI) có trong thành phần của xi măng Porland có thể gây bệnh [[dị ứng xi măng]] với những người có cơ địa dị ứng hoặc có thời gian tiếp xúc qua da thường xuyên và đủ lâu với xi măng. Phơi nhiễm kinh niên trước các hợp chất chromi(VI) có thể gây ra tổn thương mắt vĩnh viễn, nếu không được xử lý đúng cách. Chromi(VI) được công nhận là tác nhân gây ung thư ở người. Tại [[Hoa Kỳ]], cuộc điều tra của [[Erin Brockovich]] về việc xả chromi hóa trị 6 vào nguồn nước sinh hoạt là cốt truyện của bộ phim điện ảnh cùng tên.

[[Tổ chức Y tế Thế giới|Tổ chức y tế thế giới]] (WHO) khuyến cáo hàm lượng cho phép tối đa của chromi(VI) trong nước uống là 0,05 [[miligam]] trên một [[lít]].

Do các hợp chất của chromi đã từng được sử dụng trong [[thuốc nhuộm]] và [[sơn]] cũng như trong thuộc da, nên các hợp chất này thông thường hay được tìm thấy trong đất và [[nước ngầm]] tại các khu vực công nghiệp đã bị bỏ hoang. Các loại [[sơn lót]] chứa chromi hóa trị 6 vẫn còn được sử dụng rộng rãi trong các ứng dụng sửa chữa lại [[thiết bị vũ trụ|tàu vũ trụ]] và [[ô tô]].

== Xem thêm ==
* [[:Thể loại:Hợp chất Crom|Các hợp chất Chromi]]
* [[:Thể loại:Khoáng chất Crom|Các khoáng chất Chromi]]
* [[Crom VI|Chromi VI]]

== Chú thích ==
{{Tham khảo|30em}}

{{thể loại Commons|Chromium}}

{{bảng tuần hoàn thu gọn}}

[[Thể loại:Nguyên tố hóa học]]
[[Thể loại:Kim loại chuyển tiếp]]
[[Thể loại:Chromi]]
[[Thể loại:Chất khoáng dinh dưỡng]]
[[Thể loại:An toàn và sức khỏe nghề nghiệp]]
[[Thể loại:Từ gốc Pháp]]