Xem mã nguồn của Curium

{{chú thích trong bài}}
{{dablink|Bài này viết về một [[nguyên tố hóa học]] là Curium (có ký hiệu là Cm), không nên nhầm lẫn với ([[xentimét|cm]]) đơn vị đo độ dài.}}
{{Infobox element
|number=96
|symbol=Cm
|name=Curium
|pronounce={{IPAc-en|ˈ|k|jʊər|i|ə|m}}
|pronounce 2={{respell|KEWR|ee-əm}}
|left=[[Americi]]
|right=[[Berkeli]]
|above=[[Gadolini|Gd]]
|below=(Uqo)
|series=Họ Actini
|period=7
|block=f
|image name={{main other|curium.jpg|NonFreeImageRemoved.svg}}
|appearance=trắng bạc
|atomic mass=(247)
|electron configuration=&#91;[[radon|Rn]]&#93; 5f<sup>7</sup> 6d<sup>1</sup> 7s<sup>2</sup>
|electrons per shell=2, 8, 18, 32, 25, 9, 2
|phase=rắn
|density gpcm3nrt=13.51
|melting point K=1613
|melting point C=1340
|melting point F=2444
|boiling point K=3383
|boiling point C=3110
|boiling point F=5630
|heat fusion=15
|heat fusion comment=?
|vapor pressure 1=1788
|vapor pressure 10=1982
|vapor pressure 100=
|vapor pressure 1 k=
|vapor pressure 10 k=
|vapor pressure 100 k=
|vapor pressure comment=
|crystal structure=6 phương bó chặt
|oxidation states=8,<ref name="CmO4">{{chú thích tạp chí |last1=Domanov |first1=V. P. |date=January 2013 |title=Possibility of generation of octavalent curium in the gas phase in the form of volatile tetraoxide CmO<sub>4</sub> |journal=Radiochemistry |volume=55 |issue=1 |pages=46–51 |publisher=SP MAIK Nauka/Interperiodica |doi=10.1134/S1066362213010098 }}</ref> 6,<ref name="CmO3">{{chú thích tạp chí |last1=Domanov |first1=V. P. |last2=Lobanov |first2=Yu. V. |date=October 2011 |title=Formation of volatile curium(VI) trioxide CmO<sub>3</sub> |journal=Radiochemistry |volume=53 |issue=5 |pages=453–6 |publisher=SP MAIK Nauka/Interperiodica |doi=10.1134/S1066362211050018}}</ref> 4, '''3''', 2
|oxidation states comment=(oxide lưỡng tính)
|electronegativity=1,3
|number of ionization energies=1
|ionization energy 1=581
|atomic radius=174
|covalent radius=169±3
|magnetic ordering=chuyển tiếp nghịch sắt từ-thuận từ tại 52 K
|magnetic ordering ref=<ref name=res>{{chú thích tạp chí|last1=Schenkel|first1=R|title=The electrical resistivity of 244Cm metal|journal=Solid State Communications|volume=23|pages=389|year=1977|doi=10.1016/0038-1098(77)90239-3|issue=6 |bibcode=1977SSCom..23..389S }}</ref>
|electrical resistivity=1,25
|electrical resistivity unit prefix=µ
|electrical resistivity ref=<ref name=res/>
|CAS number=7440-51-9
|isotopes=
{{infobox element/isotopes decay2 | mn=242 | sym=Cm
 | na=[[đồng vị phóng xạ dấu vết|dv]] | hl=160 [[ngày]]
 | dm1=SF | de1=– | pn1= | ps1=–
 | dm2=α | de2=6,1 | link2=plutonium-238 | pn2=238 | ps2=Pu}}
{{infobox element/isotopes decay3 | mn=243 | sym=Cm
 | na=dv | hl=29,1 năm
 | dm1=[[phân rã alpha|α]] | de1=6,169 | link1=plutonium-239 | pn1=239 | ps1=Pu
 | dm2=[[bắt giữ electron|ε]] | de2=0,009 | link2=americium-243 | pn2=243 | ps2=Am
 | dm3=[[phân hạch tự phát|SF]] | de3=– | pn3= | ps3=–}}
{{infobox element/isotopes decay2 | mn=244 | sym=Cm
 | na=dv | hl=18,1 [[năm]]
 | dm1=SF | de1=– | pn1= | ps1=–
 | dm2=α | de2=5,8048 | link2=plutonium-240 | pn2=240 | ps2=Pu}}
{{infobox element/isotopes decay2 | mn=245 | sym=Cm
 | na=dv | hl=8500 năm
 | dm1=SF | de1=– | pn1= | ps1=–
 | dm2=α | de2=5,623 | link2=plutonium-241 | pn2=241 | ps2=Pu}}
{{infobox element/isotopes decay2 | mn=246 | sym=Cm
 | na=dv | hl=4730 năm
 | dm1=α | de1=5,475 | link1=plutonium-242 | pn1=242 | ps1=Pu
 | dm2=SF | de2=– | pn2= | ps2=–}}
{{infobox element/isotopes decay | mn=247 | sym=Cm
 | na=dv | hl=1,56&times;10<sup>7</sup> năm
 | dm=α | de=5,353 | link1=plutonium-243 | pn=243 | ps=Pu}}
{{infobox element/isotopes decay2 | mn=248 | sym=Cm
 | na=dv | hl=3,40&times;10<sup>5</sup> năm
 | dm1=α | de1=5,162 | link1=plutonium-244 | pn1=244 | ps1=Pu
 | dm2=SF | de2=– | pn2= | ps2=–}}
{{infobox element/isotopes decay3 | mn=250 | sym=Cm
 | na=[[đồng vị phóng xạ tổng hợp|th]] | hl=9000 năm
 | dm1=SF | de1=– | pn1= | ps1=–
 | dm2=α | de2=5,169 | link2=plutonium-246 | pn2=246 | ps2=Pu
 | dm3=[[phân rã beta|β<sup>−</sup>]] | de3=0,037 | link3=berkelium-250 | pn3=250 | ps3=Bk}}
|isotopes comment=
|naming=theo tên [[Marie Curie|Marie Skłodowska-Curie]] và [[Pierre Curie]]
|discovered by=[[Glenn T. Seaborg]], [[Ralph A. James]], [[Albert Ghiorso]]
|discovery date=1944
}}

'''Curium''' là một [[nguyên tố hóa học]] nằm trong [[bảng tuần hoàn]], có tên [[Latinh]] là '''''Curium''''', ký hiệu nguyên tử '''Cm''', thuộc [[nhóm actini]], nằm ở vị trí 96. Là một nguyên tố có tính [[phóng xạ]] mạnh, nó không tồn tại trong tự nhiên mà được tổng hợp từ [[lò phản ứng hạt nhân]] bằng cách bắn phá [[hạt nhân nguyên tử|hạt nhân]] [[plutoni]] bằng hạt nhân [[heli]]. Trong các [[hợp chất]] hóa học thì nguyên tố này có [[số oxy hóa]] phổ biến là +3. Curium được nhóm của [[Glenn Theodore Seaborg]] phát hiện vào năm 1944 và đặt tên để vinh danh nhà hóa học, vật lý học người [[Ba Lan]] là [[Marie Curie]] và chồng bà là [[Pierre Curie|Pière Curie]]. Curium có tổng cộng 14 [[đồng vị]] trong tự nhiên, trong đó [[đồng vị]] ổn định nhất là Cm<sup>247</sup> có [[chu kì bán rã]] là 15.600.000 năm.

==Tính chất==
Các tính chất của curium tương đối giống với các nguyên tố trong nhóm [[nguyên tố siêu urani]].

===Tính chất vật lý===
[[Tập tin:Electron shell 096 curium.png|nhỏ|130px|Curium]]
Curium là [[kim loại]] có độ cứng cao, khó gia công, khó rèn, có [[độ giòn]] cao, bề ngoài có màu trắng bạc, ánh [[kim loại]], dễ bị mờ xỉn khi tiếp xúc ngoài [[khí quyển Trái Đất|không khí]].

Curium có [[đơn vị khối lượng nguyên tử|nguyên tử khối]] là 247,0703 [[đơn vị khối lượng nguyên tử|đơn vị cacbon]]. Trong hạt nhân [[nguyên tử]] gồm có 96 [[proton]] và 151 [[neutron]], [[cấu hình electron]] có dạng [Rn]5f<sup>7</sup>6d<sup>1</sup>7s<sup>2</sup>, [[khối lượng riêng]] của curium tinh khiết là 13,51 gam/cm³. Nóng chảy ở 1.345 <sup>0</sup>C.

Là một [[nguyên tố phóng xạ]], curium là một nguồn phát [[tia alpha]] (α) mạnh mẽ. Nó được sử dụng trong các [[máy phát nhiệt đồng vị phóng xạ]] vì sự [[Quá trình tỏa nhiệt|tỏa nhiệt]] mạnh mẽ giải phóng ra các tia alpha trong quá trình [[phóng xạ|phân rã phóng xạ]] làm nóng nước, biến đổi [[nhiệt năng]] thành [[cơ năng]] để từ đó sinh ra dòng điện, ngoài ra nó còn được sử dụng để sản xuất [[đồng vị]] của [[plutoni]] (cụ thể là Pu<sup>238</sup>), curium còn dược sử dụng như là một nguồn tia alpha trong [[quang phổ kế]] [[tia X]] đặt trên tàu thăm dò [[vũ trụ]] để phân tích thành phần hóa học của các loại đá và sử dụng trong các phòng thí nghiệm [[bức xạ điện từ|bức xạ]].

===Tính chất hóa học===
Curium rất dễ bị oxy hóa trong không khí và trở nên xám lại. Trạng thái oxide của curium thường gặp là [[curium(III) oxide]] (Cm<sub>2</sub>O<sub>3</sub>) và hiếm gặp như [[curium(IV) oxide]] (CmO<sub>2</sub>) và [[curium(II) oxide]] (CmO).

Nếu để curium dạng bột ngoài không khí thì nó có thể tự bắt lửa và tạo thành Cm<sub>2</sub>O<sub>3</sub> (màu đen). Các muối curium thường được sử dụng trong y học là [[curium(III) oxalat]] [Cm<sub>2</sub>(C<sub>2</sub>O<sub>4</sub>)<sub>3</sub>] và [[curium(III) nitrat]] [Cm(NO<sub>3</sub>)<sub>3</sub>].

[[Curium(IV) oxide]] là một oxide không bền, dễ dàng bị phân hủy ở nhiệt độ cao và trong môi trường [[chân không]] (khoảng 600<sup>0</sup>C và 0,01 Pa) và tạo ra sản phẩm là khí [[oxy]] và [[curium(III) oxide]]:

: 4CmO<sub>2</sub> ---> 2Cm<sub>2</sub>O<sub>3</sub> + O<sub>2</sub>

Hoặc dùng một dòng khí [[hydro]] vừa đủ chiếm lấy nguyên tử O<sub>2</sub> trong curium(IV) oxide và tạo ra [[curium(III) oxide]]:

: 2CmO<sub>2</sub> + H<sub>2</sub> ---> Cm<sub>2</sub>O<sub>3</sub> + H<sub>2</sub>O

Trong hợp chất với [[halide]], thì kim loại này dễ dàng phản ứng với [[fluor]] nhất và tạo ra muối là CmF<sub>3</sub> ([[curium trifluoride]]) bằng cách trộn hỗn hợp [[kim loại]] này với khí fluor. Ngoài ra còn có hợp chất của kim loại này với fluor ở số oxy hóa cao hơn như [[curium(IV) tetrafluoride]] (CmF<sub>4</sub>) được tạo thành bằng cách trộn CmF<sub>3</sub> với phân tử khí fluor. Hợp chất với fluor của curium đều ở dạng muối khan không màu.

: 2CmF<sub>3</sub> + F<sub>2</sub> ---> 2CmF<sub>4</sub>

Muối [[curium chloride]] (CmCl<sub>3</sub>) có màu trắng, được tạo thành do phản ứng của [[curium(III) hydroxide]] Cm(OH)<sub>3</sub> với khí hydro chloride. Phương pháp này có thể được sử dụng để tổng hợp các halide khác của kim loại này, [[curium(III) bromide]] (màu xanh lá cây), [[curium(III) iodide]] (không màu). Đối với curium chloride thì muối này dễ dàng phản ứng với [[amoni]] và [[natri chloride|halide]].

: CmCl<sub>3</sub> + 3NH<sub>4</sub>I ---> CmI<sub>3</sub> + 3NH<sub>4</sub>Cl

Ngoài ra curium còn có thể phản ứng với các [[phi kim]] khác như [[lưu huỳnh]], [[selen]] v.v. nhưng phải ở nhiệt độ cao và trong môi trường chân không.

==Lịch sử==
[[Tập tin:Glenn Seaborg - 1964.jpg|nhỏ|trái|200px|Chân dung Glenn Seaborg (chụp 1964)]]
Curium được [[Glenn Theodore Seaborg]] và hai trợ lý của ông là [[Ralph A. James]], [[Albert Ghiorso]] phát hiện vào mùa hè năm 1944. Trong thí nghiệm của mình họ đã sử dụng một [[máy gia tốc hạt]] ([[cyclotron]]) năng lượng cao dài 60 inch đặt tại đại học California ([[Berkeley]], [[Hoa Kỳ]]). Bằng cách bắn phá hạt alpha vào đồng vị 239 của plutoni sinh ra <sup>242</sup>Cm:

:<math>\mathrm{^{239}_{\ 94}Pu+{}^4_2He\to{}^{242}_{\ 96}Cm+{}^1_0n}</math>

Những tính chất hóa học của nguyên tố này được nghiên cứu tại Phòng thí nghiệm Argonne (tại [[Đại học Chicago]]).

Sau hai nguyên tố [[neptuni]] (Np) và [[plutoni]] (Pu) thì curium là [[nguyên tố nhân tạo]] đứng thứ 3 sau [[urani]]. Việc tổng hợp thành công curium diễn ra trước khi nguyên tử lượng của nguyên tố [[americi]] (Am, nguyên tố thứ 99) được ghi vào bảng tuần hoàn. Để tạo ra curium, Glenn T. Seaborg đã phải sử dụng đến [[oxide]] của một số nguyên tố. Lần đầu tiên, dung dịch [[plutoni nitrat]] [Pu(NO<sub>3</sub>)<sub>3</sub>] (với đồng vị Pu<sup>239</sup>) trải trên một tấm [[platin]] ([[platin|bạch kim]]) mỏng khoảng 0,5&nbsp;cm². Hỗn hợp [[plutoni nitrat]] sau đó được cho bốc hơi để lại plutoni oxide (PuO<sub>2</sub>). Dùng máy gia tốc hạt bắn phá, sau đó cho hòa tan sản phẩm trong dung dịch [[acid nitric]], tiếp theo là cô đặc và cho hòa tan vào nước [[amonia]] thu được một kết tủa hydroxide. Sản phẩm sau đó được hòa tan trong [[acid percloric]] (HClO<sub>4</sub>). Việc tách lọc nhằm làm tinh khiết thêm được thực hiện bằng phương pháp trao đổi ion. Trong thí nghiệm của mình, Glenn Seaborg đã tách được 2 đồng vị của curium là Cm<sup>242</sup> và Cm<sup>240</sup>.

==Chú thích==
{{Tham khảo}}
 
==Tham khảo==
{{thể loại Commons|Curium}}
{{bảng tuần hoàn thu gọn}}
{{Marie & Pierre Curie}}
{{Kiểm soát tính nhất quán}}

[[Thể loại:Nguyên tố tổng hợp]]
[[Thể loại:Họ actini]]
[[Thể loại:Nguyên tố siêu urani]]
[[Thể loại:Họ Actini]]
[[Thể loại:Phát minh của Hoa Kỳ]]
[[Thể loại:Nguyên tố hóa học]]
[[Thể loại:Marie Curie]]