Xem mã nguồn của Einsteini

{{Elementbox
|number=99 
|symbol=Es 
|name=Einsteinium
|pronounce={{IPAc-en|aɪ|n|ˈ|s|t|aɪ|n|i|əm}}<br />{{respell|eyen|STY|nee-əm}}
|left=[[Californi]] 
|right=[[Fermi]] 
|above=[[Holmi|Ho]] 
|below=(Uqe) 
|series=Họ Actinium
|period=7 
|block=f 
|appearance= Ánh bạc, phát sáng trong bóng tối
|image name=Einsteinium.jpg
|atomic mass= (252) 
|electron configuration= &#91;[[radon|Rn]]&#93; 5f<sup>11</sup> 7s<sup>2</sup> 
|electrons per shell= 2, 8, 18, 32, 29, 8, 2 
|phase=Chất rắn 
|color=
|density gpcm3nrt= 8,84 
|melting point K=1133 
|melting point C=860 
|melting point F=1580 
|oxidation states= 2, '''3''', 4
|electronegativity= 1,3 
|number of ionization energies=1 
|1st ionization energy= 619 
|magnetic ordering= [[Thuận từ]]
|CAS number= 7429-92-7 
|isotopes=
{{Elementbox_isotopes_decay3 | mn=252 | sym=Es
 | na=[[Tổng hợp]] | hl=471,7 [[ngày]]
 | dm1=[[alpha emission|α]] | de1=6.760 | pn1=248 | ps1=[[Berkeli|Bk]]
 | dm2=[[electron capture|ε]] | de2=1.260 | pn2=252 | ps2=[[Californi|Cf]]
 | dm3=[[beta emission|β<sup>−</sup>]] | de3=0.480 | pn3=252 | ps3=[[Fermi|Fm]]}} 
{{Elementbox_isotopes_decay2 | mn=253 | sym=Es
 | na=[[Tổng hợp]] | hl=20,47 ngày
 | dm1=[[spontaneous fission|SF]] | de1=- | pn1= | ps1=-
 | dm2=α | de2=6.739 | pn2=249 | ps2=[[Berkeli|Bk]]}} 
{{Elementbox_isotopes_decay3 | mn=254 | sym=Es
 | na=[[Tổng hợp]] | hl=275,7 ngày
 | dm1=ε | de1=0.654 | pn1=254 | ps1=[[Californi|Cf]]
 | dm2=β<sup>−</sup> | de2=1.090 | pn2=254 | ps2=[[Fermi|Fm]]
 | dm3=α | de3=6.628 | pn3=250 | ps3=[[Berkeli|Bk]]}} 
{{Elementbox_isotopes_decay3 | mn=255 | sym=Es
 | na=[[Tổng hợp]] | hl=39,8 ngày
 | dm1=β<sup>−</sup> | de1=0.288 | pn1=255 | ps1=[[Fermi|Fm]]
 | dm2=α | de2=6.436 | pn2=251 | ps2=[[Berkeli|Bk]]
 | dm3=SF | de3=- | pn3= | ps3=-}} 
|isotopes comment=
}}
'''Einsteinium''' là một [[nguyên tố hóa học|nguyên tố]] kim loại tổng hợp, có ký hiệu '''Es''' và [[số nguyên tử]] 99 thuộc [[nhóm actini]]. Đây là nguyên tố [[siêu urani|siêu uranium]] thứ 7. Tên của nó được đặt theo tên nhà vật lý [[Albert Einstein]].<ref name = "nrc"/>

Vị trí của nó trong bảng tuần hoàn cũng thể hiện tính chất hóa học và vật lý của nó tương tự các nguyên tố kim loại khác trong nhóm. Mặc dù chỉ một số ít được tạo ra nhưng nó được xác định là có màu bạc.<ref name = "nrc"/> Theo các nghiên cứu vết được thực hiện ở Phòng thí nghiệm quốc gia Los Alamos (''Los Alamos National Laboratory'') sử dụng đồng vị <sup>253</sup>Es, nguyên tố này có tính chất hóa học đặc trưng của hóa trị 3.<ref name = "lanl"/> Giống với tất cả các nguyên tố tổng hợp, các đồng vị của einsteinium có độ phóng xạ rất mạnh và độc tính cao.

== Lịch sử ==
Einsteini được [[Albert Ghiorso]] và cộng sự [[phát hiện các nguyên tố hóa học|phát hiện]] đầu tiên tháng 12 năm 1952 tại [[Đại học California tại Berkeley]],<ref name="lanl">{{Chú thích web| url=http://periodic.lanl.gov/elements/99.html| tiêu đề=Einsteinium| ngày truy cập=ngày 7 tháng 12 năm 2007| archive-date=2007-10-26| archive-url=https://web.archive.org/web/20071026052909/http://periodic.lanl.gov/elements/99.html| url-status=dead}}</ref> trong khi học đang kiểm tra các mảnh vỡ từ thí nghiệm [[bom hydro]] đầu tiên, diễn ra ngày 1 tháng 11 năm 1952.<ref name="nrc">[http://www.nrc-cnrc.gc.ca/eng/education/elements/el/es.html Einsteinium – National Research Council Canada]. Truy cập 2 tháng 12 năm 2007.</ref><ref name="acs">{{Chú thích web| url = http://pubs.acs.org/cen/80th/einsteiniumfermium.html|tiêu đề=Einsteinium and Fermium|tác giả 1 = Albert Ghiorso|nhà xuất bản = Chemical and Engineering News|năm = 2003}}</ref> Họ phát hiện ra [[đồng vị]] <sup>253</sup>Es (có chu kỳ bán rã 20,5 ngày) khi hạt nhân [[Urani 238|urani-238]] hấp thu 15 [[neutron]] – và sau đó trải qua 7 lần [[phân rã beta]] liên tục.

:<math>\mathrm{^{238}_{\ 92}U\ \xrightarrow {+\ 15 n} \ ^{253}_{\ 92}U\ \xrightarrow{\beta^-} \ ^{253}_{\ 93}Np\ \xrightarrow{\beta^-} \ ^{253}_{\ 94}Pu\ \xrightarrow{\beta^-} \ ^{253}_{\ 95}Am\ \xrightarrow{\beta^-} \ ^{253}_{\ 96}Cm\ \xrightarrow{\beta^-} \ ^{253}_{\ 97}Bk\ \xrightarrow{\beta^-} \ ^{253}_{\ 98}Cf\ \xrightarrow{\beta^-} \ ^{253}_{\ 99}Es}</math>

Các phát hiện này được giữ bí mật cho đến năm 1955 do sự căng thẳng của [[chiến tranh Lạnh]].<ref name = "PhysRev.99.1048" >{{chú thích tạp chí 
| title = New Elements Einsteinium and Fermium, Atomic Numbers 99 and 100 
| url = https://archive.org/details/sim_physical-review_1955-08-01_99_3/page/n366
| author = Ghiorso, A. and Thompson, S. G. and Higgins, G. H. and Seaborg, G. T. and Studier, M. H. and Fields, P. R. and Fried, S. M. and Diamond, H. and Mech, J. F. and Pyle, G. L. and Huizenga, J. R. and Hirsch, A. and Manning, W. M. and Browne, C. I. and Smith, H. L. and Spence, R. W. 
| journal = Phys. Rev. 
| volume = 99 
| doi = 10.1103/PhysRev.99.1048 
| pages = 1048–1049 
| year = 1955
}}</ref><ref>P. R. Fields, M. H. Studier, H. Diamond, J. F. Mech, M. G. Inghram, G. L. Pyle, C. M. Stevens, S. Fried, W. M. Manning (Argonne National Laboratory, Lemont, Illinois); A. Ghiorso, S. G. Thompson, G. H. Higgins, G. T. Seaborg (University of California, Berkeley, California): "Transplutonium Elements in Thermonuclear Test Debris", in: ''[[Physical Review]]'' '''1956''', ''102 (1)'', 180–182; {{DOI|10.1103/PhysRev.102.180}}.</ref> Tuy nhiên, một vài nguyên tử <sup>238</sup>U có thể hấp thu một lượng neutron lớn hơn (hầu hết là 16 hoặc 17):

:<math>\mathrm{^{238}_{\ 92}U\ \xrightarrow [-7\ \beta^-]{+\ 15,\ 16,\ 17\ (n,\gamma)} \ ^{253,\ 254,\ 255}_{\ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ 99}Es}</math>

Các đồng vị của einsteini được tạo ra gần sau đó tại phòng thí nghiệm phóng xạ Đại học California (''University of California Radiation Laboratory'') trong một [[phản ứng phân hạch hạt nhân|phản ứng phân hạch]] giữa hạt nhân [[nitơ]]-14 và [[urani]]-238.<ref name = "PhysRev.93.257" >{{chú thích tạp chí 
| journal = Physical Review
| volume = 93 
| year = 1954 
| title = Reactions of U-238 with Cyclotron-Produced Nitrogen Ions 
| url = https://archive.org/details/sim_physical-review_1954-01-01_93_1/page/n257
| author = Ghiorso, Albert and Rossi, G. Bernard and Harvey, Bernard G. and Thompson, Stanley G. 
| doi = 10.1103/PhysRev.93.257 
| pages = 257 
}}</ref> và sau đó là bởi bức xạ neutron cực mạnh của [[plutoni]] trong lò phản ứng thử nghiệm vật liệu (''Materials Testing Reactor'').<ref name = "PhysRev.93.908" >{{chú thích tạp chí 
| journal = Physical Review 
| volume = 93 
| year = 1954 
| title = Transcurium Isotopes Produced in the Neutron Irradiation of Plutonium 
| url = https://archive.org/details/sim_physical-review_1954-02-15_93_4/page/n254
| author = Thompson, S. G. and Ghiorso, A. and Harvey, B. G. and Choppin, G. R. 
| doi = 10.1103/PhysRev.93.908 
| pages = 908 
}}</ref>

Năm 1961, một lượng einsteini được tổng hợp vừa đủ để tạo một mẫu nhỏ <sup>253</sup>Es. Mẫu này nặng khoảng 10 [[Micrôgam|microgam]], và nó được cân nặng bằng cách cân bằng đặc biệt.

Bên cạnh ứng dụng trong nghiên cứu khoa học (như nguyên tố trung gian để tạo ra các nguyên tố khác<ref>xem [[Mendelevi#Lịch sử]]</ref>), einsteini không có ứng dụng khác.<ref>[http://education.jlab.org/itselemental/ele099.html It's Elemental – The Element Einsteinium]. Truy cập 2 tháng 12 năm 2007.</ref>

== Các hợp chất ==
Danh sách sau đây là các hợp chất được biết đến của einsteini:<ref>[http://www.webelements.com/compounds/einsteinium Chemistry: Periodic Table: einsteinium: compounds information – WebElements]. Truy cập 29 tháng 12 năm 2008.</ref>
*[[Einsteini(III) oxit]] Es<sub>2</sub>O<sub>3</sub>
*[[Einsteini(III) hydroxide]] Es(OH)<sub>3</sub>
*[[Einsteini(III) fluoride]] EsF<sub>3</sub>
*[[Einsteini(II) chloride]] EsCl<sub>2</sub>
*[[Einsteini(III) chloride]] EsCl<sub>3</sub>
*[[Einsteini(II) bromide]] EsBr<sub>2</sub>
*[[Einsteini(III) bromide]] EsBr<sub>3</sub>
*[[Einsteini(II) iodide]] EsI<sub>2</sub>
*[[Einsteini(III) iodide]] EsI<sub>3</sub>

== Tham khảo ==
{{tham khảo|30em}}

== Tài liệu ==
*{{chú thích sách|last = Stwertka|first = Albert|title = A Guide to the Elements|publisher = Oxford University Press|location = Oxford Oxfordshire|year = 1996|isbn = 0195080831}}

== Liên kết ngoài ==
{{Commons|Einsteinium}}
{{wiktionary|einsteinium}}
*[http://education.jlab.org/itselemental/ele099.html It's Elemental - The Element Einsteinium]
*[http://www.webelements.com/webelements/elements/text/Es/index.html WebElements.com - Einsteinium]
*[http://pubs.acs.org/cen/80th/einsteiniumfermium.html Albert Ghiorso about the discovery]
{{bảng tuần hoàn thu gọn}}
{{Einstein}}

{{Sơ khai hóa học}}

[[Thể loại:Nguyên tố hóa học]]
[[Thể loại:Họ Actini]]
[[Thể loại:Albert Einstein]]
[[Thể loại:Nguyên tố tổng hợp]]
[[Thể loại:Einsteini]]