Xem mã nguồn của Eris (hành tinh lùn)

{{bài cùng tên|Eris}}
{{Infobox planet
| name  = Eris
| symbol = [[Tập tin:Eris symbol (bold).svg|24px|⯰]]
| image = [[Tập tin:Eris_and_Dysnomia_art.png|nhỏ|phải]]

| caption = Hình ảnh hành tinh lùn Eris
| discovery = yes
| discoverer =
 {{plainlist |
* [[Michael E. Brown|M. E. Brown]]
* [[Chad Trujillo|C. A. Trujillo]]
* [[David L. Rabinowitz|D. L. Rabinowitz]]<ref name="discovery" />
 }}
| discovered = 5 tháng 1 năm 2005<ref name="New Planet" /><ref group=lower-alpha>Images were taken on ngày 21 tháng 10 năm 2003; the object was not detected and identified until 2005.</ref>
| mp_name = '''136199 Eris'''
| note  = yes
| alt_names = {{mp|2003 UB|313}}<ref name="jpldata" />
| named_after = [[Eris (thần thoại)|Eris]]
| mp_category =
 {{plainlist |
* [[Hành tinh lùn]]
* [[Thiên thể ngoài sao Hải Vương|TNO]]
* [[Plutoid]]
* [[Đĩa phân tán]]
* [[minor planet moon|Binary]]<ref name="MPC" /><ref name="Buie2007" />
 }}
| orbit_ref = <ref name="jpldata" />
| epoch = 9 tháng 12 năm 2014<br>([[Julian day|JD]] {{val|2457000.5}})
| aphelion =
 {{plainlist |
* {{val|97,651|ul=AU}}
* {{val|14,602|e=9|u=km}}
 }}
| perihelion =
 {{plainlist |
* {{val|37,911|u=AU}}
* {{val|5,723|e=9|u=km}}
 }}
| semimajor =
 {{plainlist |
* {{val|67,781|u=AU}}
* {{val|10,166|e=9|u=km}}
 }}
| eccentricity = {{val|0,44068}}
| period  =
 {{plainlist |
* {{nowrap|{{val|fmt=commas|203830|u=ngày}}}}
* {{val|558,04|u=[[năm Julian|năm]]}}
 }}
| avg_speed = {{val|3,4338|u=km/s}}
| mean_anomaly = {{val|204.16|ul=°}}
| inclination = {{val|44.0445|u=°}}
| asc_node = {{val|35.9531|u=°}}
| arg_peri = {{val|150.977|u=°}}
| satellites = [[Dysnomia (vệ tinh)|Dysnomia]]
| physical_characteristics = yes
| mean_radius = {{val|1163|6|u=km}}<ref name="sicardy" /><ref name="Beatty2010-NewScientist" />
| mass  =
 {{plainlist |
* {{val|1,66|0.02|e=22|u=kg}}<ref name="Brown Schaller 2007" />
* 0.0028 [[Khối lượng Trái Đất|Trái Đất]]
* 0.23 [[Khối lượng mặt trăng|Mặt trăng]]
 }}
| surface_area = {{val|1.70|0.02|e=7|u=km2}}{{refn|group=lower-alpha|name=volumesurface|Calculated from the mean radius}}
| volume  = {{val|6.59|0.10|e=9|u=km3}}{{refn|group=lower-alpha|name=volumesurface}}
| density = {{val|2.52|0.07|u=g/cm3}}{{refn|group=lower-alpha|name=densitynote|Calculated by dividing the listed mass by the listed volume}}
| surface_grav = {{val|0.82|0.02|u=m/s<sup>2</sup>}}<br>{{val|0.083|0.002}} [[g-force|''g'']]{{refn|group=lower-alpha|name=calc|Calculated based on the known parameters}}
| escape_velocity = {{V2|16.6|1163|3}}±0.01 km/s{{refn|group=lower-alpha|name=calc}}
| sidereal_day = {{val|25.9|0.5|u=hr}}<ref name="Johnston" />
| albedo  = {{val|0.96|+0.09|-0.04}}<ref name="sicardy" />
| temperatures = yes
| temp_name1 = (approx)
| min_temp_1 = 30&nbsp;[[Kelvin|K]]
| mean_temp_1 = 42.5&nbsp;K
| max_temp_1 = 55&nbsp;K
| spectral_type = [[Trans-Neptunian object#Colors|B−V]]=0.78, V−R=0.45<ref name="Snodgrass et al. 2010" />
| magnitude = 18.7<ref name="AstDys" />
| abs_magnitude = {{val|-1.17|0.06|0.11}}{{refn|group=lower-alpha|name=absmagcalc|Calculated from the listed diameter (''D'') and albedo (''p'') using <math>H=-5\log{D\sqrt{p}\over1329}</math> <ref>[http://www.physics.sfasu.edu/astro/asteroids/sizemagnitude.html Conversion of absolute magnitude to diameter for minor planets]</ref>}}
| angular_size = 40 [[milliarcsecond|milli-arcsec]]<ref name="Bertoldi Altenhoff et al. 2006" />
| pronounced = {{IPAc-en|ˈ|ɪər|ɨ|s}} hoặc {{IPAc-en|ˈ|ɛr|ɨ|s}}{{refn|<ref name="dic.ref.com-eris" /> Cả hai cách phát âm đều phổ biến; cách phát âm đầu tiên là cách phát âm trang trọng, nhưng Brown và học trò dùng cách thứ hai.<ref name="pluggd.tv-2007" />|group=lower-alpha}}
| adjectives = Eridian
}}

'''136199 Eris''' (trước đây được gọi là '''2003 UB<sub>313</sub>''', biểu tượng: [[Tập tin:Eris symbol (fixed width).svg|16px|⯰]])<ref>{{Chú thích web |url= https://www.jpl.nasa.gov/infographics/what-is-a-dwarf-planet |author= JPL/NASA |date= 2015-04-22  |website= Jet Propulsion Laboratory |title= What is a Dwarf Planet? |access-date= 2022-01-19}}</ref> là [[hành tinh lùn]] lớn nhất trong [[Hệ Mặt Trời|Thái Dương hệ]] và là thiên thể thứ 11 quay quanh Mặt Trời (tính theo khoảng cách, không kể [[vành đai Kuiper]] và các [[vệ tinh tự nhiên]]). Đầu tiên, Eris được nhận diện là [[thiên thể bên ngoài Sao Hải Vương|thiên thể ngoài Hải Vương tinh]] (TNO) mà các [[nhà thiên văn học|nhà thiên văn]] [[California]] tại đài thiên văn trên [[đỉnh Palomar]] miêu tả là "lớn hơn rõ rệt" so với [[Sao Diêm Vương]]<ref name= 070614_eris_mass /> Thiên thể này được các nhà thiên văn học phát hiện, [[NASA]] và một số [[phương tiện thông tin đại chúng]] coi là [[hành tinh thứ mười]], nhưng vẫn chưa rõ ràng là nó sẽ được chấp nhận rộng rãi như là một hành tinh mới hay không. Nó có ít nhất một vệ tinh, điều này sẽ cho phép các nhà điều tra đo đạc khối lượng của hệ thống này.

Tên gọi ban đầu của thiên thể là 2003 UB<sub>313</sub>, nhưng các nhà phát hiện ra nó đã đề nghị tên có thể cho nó tới [[Hiệp hội Thiên văn Quốc tế|Hiệp hội thiên văn quốc tế]] (IAU), là cơ quan xem xét các [[quy ước đặt tên thiên văn]]. Tuyên bố cho rằng 2003 UB<sub>313</sub> được đặt tên là 'Xena' hay 'Lila' là không chính xác; cả hai tên gọi này đã được các nhà phát hiện sử dụng một cách thân mật nhưng chẳng có tên nào trong chúng đã được đệ trình tới IAU. Quy tắc để đặt tên cho 2003 UB<sub>313</sub> hiện nay bị trì hoãn phụ thuộc vào các quyết định có nên phổ biến [[định nghĩa hành tinh|định nghĩa thuật ngữ 'hành tinh']] một cách hình thức hay không và địa vị của thiên thể này theo định nghĩa như thế nào.

Tên gọi Eris được đặt theo tên của vị [[Eris (thần thoại)|thần Eris]] trong [[thần thoại Hy Lạp]], người đã gây ra [[chiến tranh thành Troia|cuộc chiến thành Troia]].

Các quan sát gần đây (2011) bởi [[đài quan sát La Silla]] ở [[Tổ chức Nghiên cứu vũ trụ châu Âu tại bán cầu Nam|ESO]] nhờ sự che khuất của Eris khi nó che qua một [[sao|ngôi sao]] cho ước tính đường kính của nó bằng 2326&nbsp;km với sai số 12&nbsp;km.<!--  -->{{Fact}} Các quan sát đầu tiên cho thấy [[mêtan]] đóng băng có trên bề mặt thiên thể này. Điều này cho thấy Eris giống với Diêm Vương Tinh hơn là các [[hành tinh vi hình|hành tinh nhỏ]] khác đã phát hiện ra trước đây ở rìa ngoài của [[hệ Mặt Trời]].

Các quan sát tiếp theo vào [[tháng mười|tháng 10]] năm [[2005]] phát hiện ra là thiên thể này có vệ tinh, [[S/2005 (2003 UB313) 1]] (có tên thân mật là "Gabrielle"), sau này được đặt tên là [[Dysnomia (vệ tinh)|Dysnomia]] - con gái của nữ thần Eris. Các nhà khoa học có kế hoạch sử dụng thông tin này để xác định khối lượng của Eris.

== Phát hiện ==
[[Tập tin:Eris (Discordia).jpg|nhỏ|phải|Thần xung đột Eris]]

[[Tập tin:2003 UB313 opname.jpg|trái|nhỏ|300px|Ảnh chụp ngắt quãng chỉ ra chuyển động của Eris giữa các vì sao.]]

Eris được phát hiện bởi một nhóm bao gồm [[Michael E. Brown|Michael Brown]], [[Chad Trujillo]] và [[David L. Rabinowitz|David Rabinowitz]] vào ngày [[5 tháng 1]] năm [[2005]] từ bức ảnh chụp ngày [[21 tháng 10]] năm [[2003]] và phát hiện này đã được thông báo vào ngày [[29 tháng 7]] năm [[2005]], cùng một ngày với 2 TNO lớn khác, Haumea và Makemake. Đội tìm kiếm đã quét một cách có hệ thống trong nhiều năm để tìm kiếm các thiên thể nằm ở phía ngoài của hệ Mặt Trời, và trước đây đã từng tham gia vào việc tìm kiếm một số thiên thể lớn khác ngoài Hải Vương Tinh, bao gồm [[(50000) Quaoar|50000 Quaoar]], [[90482 Orcus]] và [[90377 Sedna]].

Các quan sát định kỳ được đội thực hiện vào ngày [[21 tháng 10]] năm [[2003]] với việc sử dụng [[kính thiên văn phản xạ]] 48 [[inch]] Samuel Oschin ở [[trạm thiên văn đỉnh Palomar]], [[California]], nhưng thiên thể chụp được trong các ảnh đã không được phát hiện ra vào thời điểm đó do chuyển động rất chậm của nó trên bầu trời: phần mềm tìm kiếm ảnh tự động của đội đã loại bỏ tất cả các thiên thể chuyển động chậm hơn 1,5 [[giây (góc)|giây góc]] trên giờ để giảm số lượng các [[dương tính giả]] đã trả lại. Tuy nhiên, khi 90377 Sedna được phát hiện thì nó di chuyển với tốc độ 1,75 giây góc trên giờ và theo ý tưởng ấy đội quyết định phân tích lại các dữ liệu cũ của mình với giới hạn thấp hơn của chuyển động góc, phân loại thông qua các dương tính giả bằng mắt. [[Tháng một|Tháng 1]] năm [[2005]], việc tái phân tích này cho thấy chuyển động rất chậm của Eris so với các ngôi sao.

Các quan sát tiếp theo đã được thực hiện để xác định sơ bộ [[quỹ đạo]] của nó, điều này cho phép ước tính khoảng cách và kích thước của nó. Đội có kế hoạch tạm thời chưa công bố phát hiện của mình cho đến khi các quan sát kế tiếp được thực hiện để có thể xác định chính xác hơn kích thước và khối lượng của thiên thể này, nhưng đã phải thay đổi ý định khi phát kiến của một thiên thể khác mà họ đã theo vết (Haumea) đã được một nhóm khác ở [[Tây Ban Nha]] công bố. Nhóm của Brown sau đó lên án nhóm Tây Ban Nha về hành vi nghiêm trọng trong nguyên tắc xử thế có liên quan đến việc phát hiện ra Haumea và yêu cầu họ cần phải rút khỏi việc nhận phát hiện đó là của mình (xem [[Haumea (hành tinh lùn)|Haumea]] hay các bài báo của [[Michael E. Brown]] để có thêm chi tiết).

== Phân loại ==
[[Tập tin:Animation showing movement of 2003 UB313.gif|nhỏ|phải|250px|Ảnh động chỉ ra chuyển động của Eris trên các ảnh đã sử dụng để phát hiện nó. Eris nằm ở bên trái, phía trên phần giữa của ảnh một chút. Ba khung hình này chụp cách nhau 3 giờ.]]
Eris được phân loại như là [[SDO]], một thiên thể thuộc TNO mà người ta tin rằng đã "bị rải" từ [[vành đai Kuiper]] vào không gian xa hơn và có quỹ đạo bất thường do các tương tác hấp dẫn với [[Sao Hải Vương|Hải Vương Tinh]] khi hệ Mặt Trời hình thành. Mặc dù độ nghiêng quỹ đạo lớn của nó là bất thường trong số các SDO hiện nay đã biết, các mô hình lý thuyết cho rằng các thiên thể mà nguyên thủy nằm gần góc bên trong của vành đai Kuiper bị ném vào các quỹ đạo có độ nghiêng cao hơn so với các thiên thể ở phía ngoài vành đai. Các thiên thể bên trong vành đai nói chung là nặng hơn so với các thiên thể ở mé ngoài, và vì thế các nhà thiên văn dự tính là có thể phát hiện ra nhiều thiên thể lớn giống như Eris trong các quỹ đạo có độ nghiêng lớn.

Do Eris xuất hiện dường như còn lớn hơn cả [[Sao Diêm Vương|Diêm Vương Tinh]], nó có thể được coi là hành tinh thứ mười của hệ Mặt Trời, và nó đã được [[NASA]] và các phương tiện thông tin đại chúng miêu tả như thế trong các thông tin về việc phát hiện ra nó. Tuy nhiên, nó vẫn chưa được gọi chính thức là như thế, do ngay cả địa vị của Diêm Vương Tinh như là một hành tinh cũng là chủ thể của các tranh cãi. Một số nhà thiên văn tin rằng có một lượng lớn các TNO chưa phát hiện ra cũng to lớn hơn cả Diêm Vương Tinh. Phân loại tất cả chúng như là hành tinh được coi là điều gây khó khăn.

IAU đang xem xét lại [[định nghĩa hành tinh|định nghĩa của thuật ngữ 'hành tinh']] vì sự trông đợi ngày càng tăng là một thiên thể nào đó còn to hơn Diêm Vương Tinh sẽ được tìm ra. IAU dự kiến sẽ nhanh chóng công bố định nghĩa trong thời gian sớm nhất,<ref>[http://www.nature.com/news/2005/050801/full/050801-2.html Astronomers to decide what makes a planet]</ref> nhưng hiện nay điều này còn chưa chắc chắn. Cho đến khi định nghĩa này được đưa ra thì IAU vẫn tiếp tục coi mọi thiên thể được phát hiện ở khoảng cách xa hơn 40 AU như là một phần của quần thể ngoài Hải Vương Tinh nói chung [http://www.iau.org/IAU/FAQ/2003_UB313.html (xem ở đây)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060117032252/http://www.iau.org/IAU/FAQ/2003_UB313.html |date = ngày 17 tháng 1 năm 2006}}.

Chủ nhiệm của nhóm công tác của IAU trong việc xác định thuật ngữ hành tinh đã cam kết là Diêm Vương Tinh vẫn giữ sự phân loại hiện nay của nó do các lý do lịch sử, và không có gì khác nữa được gọi là [http://news.ft.com/cms/s/0b5d85ec-1697-11da-8081-00000e2511c8.html hành tinh] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050910072728/http://news.ft.com/cms/s/0b5d85ec-1697-11da-8081-00000e2511c8.html |date = ngày 10 tháng 9 năm 2005}}. Quan điểm này cũng được ít nhất là một thành viên khác của nhóm [http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?file=/c/a/2005/08/08/MNGU5E4K2Q1.DTL chia sẻ]

== Tên gọi ==
Thiên thể ban đầu có tên gọi sơ bộ là '''2003 UB<sub>313</sub>''', đã được đảm bảo một cách tự động theo các quy tắc đặt tên của IAU cho các [[hành tinh vi hình|hành tinh nhỏ]]. Bước tiếp theo trong việc xác định thiên thể này sẽ là việc kiểm tra bên ngoài về quỹ đạo của nó và đặt cho nó một cái tên vĩnh cửu. 2003 UB<sub>313</sub> cũng được xem xét như các tiểu hành tinh khác, những người phát hiện ra nó sẽ có đặc quyền đưa ra tên gọi trong vòng 10 năm kể từ khi đánh số vĩnh cửu cho nó, tuân theo sự phê chuẩn của [http://www.ss.astro.umd.edu/IAU/csbn/ Ủy ban danh pháp cho các thiên thể nhỏ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060803050528/http://www.ss.astro.umd.edu/IAU/csbn/ |date = ngày 3 tháng 8 năm 2006}} của IAU Phần III. Theo các quy tắc của IAU, các TNO càn phải đặt tên theo tên [[vị thần]] [[sáng tạo]], với ngoại lệ duy nhất cho các thiên thể giống như [[Sao Diêm Vương|Diêm Vương Tinh]], được đặt tên theo tên của các vị thần [[âm phủ]].

Khả năng phân loại thiên thể này như là một hành tinh chính, tuy thế, có thể được thúc đẩy tốt bởi sự chậm trễ trong việc tiến hành các bước, thời gian và các thủ tục chấp nhận giống như các thứ đã áp dụng cho các sao chổi và các tiểu hành tinh. IAU đã ra một thông báo ngắn liên quan tới tên gọi cho 2003 UB<sub>313</sub>, chỉ ra rằng thiên thể này sẽ không được đặt tên cho đến khi người ta quyết định nó có phải là hành tinh hay không.[http://www.iau.org/IAU/FAQ/2003_UB313.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060117032252/http://www.iau.org/IAU/FAQ/2003_UB313.html |date = ngày 17 tháng 1 năm 2006}}

Các nhà phát hiện đã đệ trình tên gọi của họ cho 2003 UB<sub>313</sub>, mà theo quy tắc của IAU nó không thể phơi bày một cách công khai. Đội của Brown đã vi phạm quy tắc này trong năm 2003 khi họ thông báo tên gọi "Sedna" cho một tiểu hành tinh trước khi nó được chính thức chấp nhận, đã dấy lên sự chỉ trích trong cộng đồng thiên văn; IAU sau đó đã nới lỏng các quy tắc và cho phép trình tự xúc tiến đối với các phát hiện chính yếu mới [http://cfa-www.harvard.edu/mpec/K04/K04S73.html]. Trang Web [[URL]] sử dụng tên gọi "Hành tinh Lila" (lấy theo tên của cô con gái mới sinh của Michael Brown, Lilah), và đội các nhà thiên văn này cũng đã gọi một cách hình thức thiên thể này là '''Xena''', lấy theo tên của phim truyền hình ''[[Xena: Nữ chúa chiến binh|Xena: Nữ chúa chiến tranh]]'', nhưng chẳng có tên gọi nào trong số này đã được đệ trình tới IAU.

Hai ngày sau khi thông báo về phát hiện, Brown đã thảo luận các ý tưởng của nhóm ông về tên gọi cho thiên thể trên website riêng:
:''"Nếu thiên thể nằm trong các quy tắc cho các thiên thể vành đai Kuiper khác, thì nó cần phải được đặt tên theo một nhân vật nào đó trong thần thoại sáng tạo. Chúng tôi đã quyết định cố gắng tuân theo quy tắc này. […] Một trong những tên gọi cụ thể phù hợp nhất có thể là [[Persephone (thần thoại)|Persephone]]. Trong [[thần thoại Hy Lạp]] Persephone là người vợ (do bắt cóc) của [[Hades]] (Thần Pluto (Diêm Vương) theo [[thần thoại La Mã]]) mỗi năm sáu tháng ở dưới âm phủ. Tiếng khóc của mẹ nàng là [[Demeter]] sinh ra cái chết của mùa đông. Hành tinh mới nằm trên quỹ đạo mà có thể miêu tả tương tự; một nửa thời gian ở gần Pluto và một nửa thời gian thì ở xa. Đáng buồn là tên gọi Persephone đã được sử dụng năm 1895 như là tên gọi của [[399 Persephone|tiểu hành tinh đã biết thứ 399]]. Truyện tương tự có thể kể gần như với bất kỳ thần Hy Lạp hay La Mã nào […] Thật may là thế giới có nhiều tín ngưỡng huyền thoại và tinh thần. Trong quá khứ chúng ta đã đặt tên các thiên thể vành đai Kuiper theo tên [[huyền thoại thổ dân Mỹ|thổ dân Mỹ]], [[huyền thoại Inuit|Inuit]] và các [tiểu] thần La Mã. Tên gọi mới mà chúng tôi đề nghị được đưa ra theo một tín ngưỡng khác."'' [http://www.gps.caltech.edu/~mbrown/planetlila/]

Ông cũng bổ sung thêm rằng IAU đã không vô tư khi đề cập đến thiên thể này và thậm chí ủy ban cần phải chịu trách nhiệm như thế nào trước việc phê chuẩn tên gọi của nó. Ủy ban theo dõi các hành tinh chính đã đề nghị là nếu thiên thể này được phân loại như là một hành tinh chính, việc đặt tên phải tuân theo truyền thống [[Hy Lạp-La Mã]] cho các hành tinh. Brown đã chỉ ra trong bài báo gần đây [http://www.pasadenastarnews.com/Stories/0,1413.206~22097~3009692,00.html]{{Liên kết hỏng|date = ngày 7 tháng 3 năm 2021 |bot=InternetArchiveBot }} rằng ông có thể đề nghị tên gọi [[Persephone (thần thoại)|Persephone]] nếu truyền thống này được duy trì, mặc dù một thực tế là tên gọi này đã được trao cho tiểu hành tinh thứ 399 đã biết.

Cho đến ngày 6 tháng 9 năm 2006, đội khám phá đã đề xuất tên gọi '''[[Eris (thần thoại)|Eris]]'''. Bảy ngày sau đó, tên gọi này được IAU chính thức chấp nhận.<ref name="caltech" /><ref name="IAU0605" /> Brown quy định rằng, vì thiên thể này được xem là một hành tinh xuất hiện lâu dài, nên nó xứng đáng đặt tên theo các vị thần trong thần thoại Hy Lạp hoặc La Mã, giống như việc đặt tên này cho các hành tinh khác. Tên gọi ''Eris'' là tên của một vị thần bất hòa và xung đột trong thần thoại Hy Lạp.<ref name="WGBH" /> Thiên thể mới, giống như bản chất của tên gọi, cũng đem đến sự "bất hòa" cho các [[nhà thiên văn học]], khiến IAU phải tranh cãi về việc định nghĩa lại hành tinh.<ref>{{Chú thích web|title=Xena renamed Eris in planet shuffle|author=Andy Sullivan|publisher=[[Reuters]]|year=2006|url=http://www.abc.net.au/science/articles/2006/09/15/1741585.htm|access-date=2020-01-29}}</ref>

== Quỹ đạo ==
[[Tập tin:2003-UB313-orbits.png|phải|nhỏ|375px|Vị trí của 2003 UB<sub>313</sub> (Eris) vào ngày [[29 tháng 7]] năm [[2005]]. Bên trái là quan sát từ "phía trên" của mặt phẳng của hệ mặt trời, bên phải lào quan sát từ "phía trước". Màu xanh lam sẫm chỉ ra phần quỹ đạo nằm dưới mặt phẳng hoàng đạo. Cũng chỉ ra cả Thổ Tinh, Thiên Vương Tinh, Hải Vương Tinh và Diêm Vương Tinh.]]

Eris có [[chu kỳ quỹ đạo]] 557 năm, và hiện nay đang nằm gần như ở khoảng cách cực đại của nó tới Mặt Trời (điểm [[củng điểm quỹ đạo#Viễn điểm quỹ đạo|viễn nhật]]). Hiện tại nó là thiên thể xa nhất đã biết của [[hệ Mặt Trời]] với khoảng cách tới Mặt Trời là 97 [[đơn vị thiên văn|AU]], mặc dù có khoảng 40 TNO đã biết (nổi tiếng nhất là 2000 OO<sub>67</sub> và [[90377 Sedna|Sedna]]), mà hiện tại nằm gần với Mặt Trời hơn Eris lại có khoảng cách quỹ đạo ''trung bình'' lớn hơn của nó [http://cfa-www.harvard.edu/iau/lists/Centaurs.html].

Giống như Diêm Vương Tinh, quỹ đạo của nó có [[độ lệch tâm]] cao và sẽ đưa nó tới khoảng cách khoảng 35 AU với Mặt Trời khi nó ở điểm [[củng điểm quỹ đạo#Cận điểm quỹ đạo|cận nhật]] (Khoảng cách của Diêm Vương Tinh tới Mặt Trời là 29 tới 49,5 AU, trong khi Hải Vương Tinh chỉ quay trong quỹ đạo trên 30 AU). Không giống như các [[hành tinh có đất]] và các [[hành tinh khí khổng lồ]], mà quỹ đạo của chúng đều nằm trên gần như một [[mặt phẳng]] giống như Trái Đất, quỹ đạo của Eris là rất nghiêng —nó nghiêng một góc khoảng 44 [[độ (góc)|độ]] so với [[hoàng Đạo|mặt phẳng hoàng đạo]].

Thiên thể mới này hiện nay có [[cấp sao biểu kiến|độ sáng biểu kiến]] khoảng 19, làm cho nó đủ sáng để có thể phát hiện được bằng các kính thiên văn nghiệp dư. Kính thiên văn với [[thấu kính]] 8" hay gương và [[CCD]] có thể chụp ảnh Eris trong bầu trời đen sẫm (ví dụ về ảnh nghiệp dư của Eris, xem [http://www.moonglow.net/ccd/pictures/pc/index.html#tnos]). Nguyên nhân mà nó không được thông báo cho đến tận bây giờ là do quỹ đạo rất dốc của nó: phần lớn các nhà tìm kiếm các thiên thể lớn nằm mé ngoài hệ mặt trời tập trung vào mặt phẳng hoàng đạo, mà ở đó phần lớn vật chất của hệ mặt trời được tìm thấy.

== Kích thước ==
<!-- [[Hình:2003 UB313 artist's impression.jpg|nhỏ|trái|200px|Giả tưởng về quan sát nhằm hướng Mặt Trời từ nơi gần với 2003 UB<sub>313</sub>.]] -->
[[Tập tin:Comparison of Kuiper Belt objects.jpg|nhỏ|phải|So sánh kích thước Eris với các thiên thể cùng loại khác trong vành đai Kuiper]]

Độ sáng của thiên thể trong hệ Mặt Trời phụ thuộc vào kích thước của nó cũng như lượng ánh sáng mà nó phản xạ ([[suất phản chiếu]] của nó). Nếu như khoảng cách tới thiên thể và suất phản chiếu của nó đã biết, thì [[bán kính]] có thể dễ dàng xác định từ độ sáng biểu kiến của nó, với suất phản chiếu cao hơn đưa đến bán kính nhỏ hơn. Hiện tại, suất phản chiếu của Eris là không rõ, và vì thế kích thước thực sự của nó cũng chưa thể xác định. Tuy nhiên, các nhà thiên văn đã tính toán rằngt thậm chí nếu nó có phản xạ toàn bộ [[ánh sáng]] mà nó nhận được (tương ứng với suất phản chiếu cực đại 1,0 hay 100%) thì nó vẫn lớn cỡ như Diêm Vương Tinh (2.390 [[kilômét|km]]). Trên thực tế, suất phản chiếu của nó gần như chắc chắn nhỏ hơn 1,0 vì thế thiên thể mới có lẽ là lớn hơn Diêm Vương Tinh. Dự đoán tốt nhất hiện nay coi nó có suất phản chiếu tương tự như Diêm Vương Tinh, điều đó có nghĩa là khoảng 0,6 hay tương ứng với đường kính 2.900&nbsp;km.

Các quan sát của [[kính thiên văn vũ trụ Spitzer]] có thể đưa ra giới hạn trên trong kích thước của Eris. Lượt quan sát đầu tiên đã thất bại trong việc phát hiện thiên thể mới, kết quả mà nó thông báo ban đầu chỉ ra giới hạn trên là khoảng 3.500&nbsp;km, nhưng sau đó đã bị phát hiện là do sai sót kỹ thuật [http://www.spitzer.caltech.edu/Media/happenings/20050807/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051202081513/http://www.spitzer.caltech.edu/Media/happenings/20050807/ |date=2005-12-02 }}, vì thế ước tính giới hạn trên của nó là khoảng 5.000&nbsp;km vẫn chưa bị bỏ đi. Các quan sát mới diễn ra trong ngày [[23 tháng 8]] và [[25 tháng 8]] năm [[2005]] và hiện nay đang được phân tích [http://www.spitzer.caltech.edu/Media/happenings/20050915/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070713131756/http://www.spitzer.caltech.edu/Media/happenings/20050915/ |date=2007-07-13 }}.

Để xác định tốt hơn bán kính của Eris, tổ phát hiện được cho thời gian quan sát trên [[Kính thiên văn vũ trụ Hubble]] (HST). Ở khoảng cách 97 AU, một thiên thể có bán kính khoảng 3.000&nbsp;km sẽ có [[kích thước góc]] vào khoảng 40 [[giây|miligiây]], nó có thể đo được nhờ HST: mặc dù phân tích các thiên thể nhỏ như thế nằm ở mức giới hạn của Hubble, các công nghệ xử lý ảnh phức tạp như [[giải xoắn]] có thể sử dụng để đo các kích thước góc như thế khá chính xác. Trước đây tổ tìm kiếm cũng đã từng áp dụng công nghệ này đối với [[(50000) Quaoar|50000 Quaoar]], sử dụng [[ACS]] để đo trực tiếp bán kính của nó.

== Bề mặt ==

[[Tập tin:2003 UB313 near-infrared spectrum.png|nhỏ|phải|250px|Phổ hồng ngoại của Eris (chú thích màu đỏ), so sánh với phổ của Diêm Vương Tinh (chú thích màu đen), chỉ ra sự tương tự của hai thiên thể. Các mũi tên biểu thị các vạch hấp thụ [[mêtan]].]]

Đội tìm kiếm đã tuân theo sự xác định ban đầu của họ về Eris với các quan sát bằng [[kính quang phổ]] thực hiện trên [[Kính thiên văn Gemini Bắc]] 8 m tại [[Hawaii]] ngày [[25 tháng 1]] năm [[2005]]. Ánh sáng [[tia hồng ngoại|hồng ngoại]] từ thiên thể cho thấy sự hiện diện của băng [[mêtan]], chỉ ra rằng bề mặt của Eris là tương tự như của Diêm Vương Tinh, là TNO duy nhất đã biết đến nay là có mêtan. Vệ tinh của Hải Vương Tinh [[Triton (vệ tinh)|Triton]] có lẽ là có liên quan tới các thiên thể vành đai Kuiper, và cũng có mêtan trên bề mặt nó.

Không giống như Diêm Vương Tinh và Triton có ánh đỏ, Eris xuất hiện gần như là có màu xám. Màu ánh đỏ của Diêm Vương Tinh có lẽ là do các trầm tích của [[tholin]] trên bề mặt nó, và ở đâu các trầm tích này làm sẫm màu bề mặt thì ở đó suất phản chiếu thấp dẫn tới nhiệt độ cao hơn và làm cho mêtan bay hơi. Ngược lại, Eris là đủ xa từ Mặt Trời đến mức mêtan có thể [[ngưng tụ]] trên bề mặt nó thậm chí khi suất phản chiếu rất thấp. Sự ngưng tụ của mêtan đồng đều trên bề mặt đã làm giảm độ tương phản và có thể che phủ lên bất kỳ một trầm tích của tholin có màu đỏ nào.

Mêtan là một chất dễ [[bay hơi]] và sự hiện diện của nó chỉ ra rằng hoặc là Eris luôn luôn nằm ở khoảng cách rất xa của hệ Mặt Trời ở đó nó đủ lạnh để lớp băng mêtan tồn tại, hoặc là nó có nguồn mêtan bên trong để bổ sung cho khí đã thoát ra ngoài khí quyển của nó.Điều này ngược lại với các quan sát của một thiên thể vành đai Kuiper khác cũng mới phát hiện gần đây, [[Haumea (hành tinh lùn)|Haumea]], ở đó có sự hiện diện của [[băng|nước đá]] chứ không phải mêtan.

== Vệ tinh ==
[[Tập tin:Eris and dysnomia.jpg|nhỏ|trái|Eris và Dysnomia]]
[[Tập tin:Eris and Dysnomia art.png|nhỏ|phải|Eris và Dysnomia]]
Trong năm 2005, đội [[quang học thích ứng]] tại [[đài thiên văn Keck]] ở [[Hawaii]] tiến hành quan sát 4 thiên thể sáng nhất của [[vành đai Kuiper]] ([[Sao Diêm Vương|Diêm Vương Tinh]], [[Makemake (hành tinh lùn)|Makemake]], [[Haumea (hành tinh lùn)|Haumea]], và Eris), sử dụng hệ thống quang học thích ứng với [[sao laze định hướng]] trang bị mới nhất. Các quan sát thực hiện vào ngày [[10 tháng 9]] cho thấy có một [[vệ tinh]] quay quanh Eris, được tạm thời đặt tên là '''S/2005 (2003 UB313) 1'''. Để gắn với tên "Xena" đã sử dụng cho 2003 UB<sub>313</sub>, vệ tinh này còn được các nhà phát hiện gọi là ''[[Gabrielle]]'', lấy theo tên của người bạn của nữ chúa chiến binh.

Vệ tinh này mờ hơn Eris khoảng 60 lần, và đường kính của nó ước tính khoảng 8 lần nhỏ hơn. Chu kỳ quỹ đạo của nó hiện nay tính sơ bộ là khoảng 2 tuần, các quan sát tiếp theo sẽ cho phép đo đạc chính xác hơn. Khi các nhà thiên văn biết chu kỳ và [[bán trục lớn|bán trục chính]] của quỹ đạo vệ tinh thì họ sẽ có khả năng xác định khối lượng của cả hệ thống. Cùng với việc đặt tên Eris, vê tinh này được đặt tên là [[Dysnomia (vệ tinh)|Dysnomia]].

Các nhà thiên văn hiện nay biết rằng 3 trong số 4 thiên thể vành đai Kuiper sáng nhất có vệ tinh, trong khi các thành viên mờ hơn của vành đai chỉ khoảng 10% là đã biết có vệ tinh. Điều này được tin là các va chạm giữa các KBO lớn là thường xuyên trong quá khứ. Các va chạm giữa các thiên thể kích thước khoảng 1000&nbsp;km có thể phát tán ra một lượng lớn vật chất để sau đó chúng kết hợp lại thành vệ tinh. Cơ chế tương tự được coi là đã dẫn tới sự hình thành của vệ tinh tự nhiên duy nhất của Trái Đất là [[Mặt Trăng]] khi Trái Đất đã bị va chạm với một thiên thể khổng lồ trong thời kỳ lịch sử đầu tiên của [[Hệ Mặt Trời]].<ref>ME Brown, MA van Dam, AH Bouchez, D. LeMignant, CA Trujillo, R. Campbell, J. Chin, Conrad A., S. Hartman, E. Johansson, R. Lafon, DL Rabinowitz, P. Stomski, D. Summers, PL Wizinowich (2006). "Satellites of the largest Kuiper belt objects" (abstract page). The Astrophysical Journal 639 (1): L43–L46. doi: 10.1086/501524. arXiv: astro-ph/0510029.</ref><ref>David Tytell (2006). [https://archive.today/20120527001734/www.skyandtelescope.com/news/home/3916126.html "All Hail Eris and Dysnomia"]. Sky and Telescope. Cập nhật 2010/01/05.</ref>

== Tham chiếu ==
{{tham khảo
| colwidth = 30em
| refs =

<ref name="discovery">
{{chú thích web
| author = Staff
| date = ngày 1 tháng 5 năm 2007
| url = http://www.minorplanetcenter.org/iau/lists/NumberedMPs.html
| title = Discovery Circumstances: Numbered Minor Planets
| publisher = IAU: Minor Planet Center
| access-date = ngày 5 tháng 5 năm 2007
}}
</ref>

<ref name="New Planet">
{{chú thích web
| title = The discovery of 2003 UB313 Eris, the largest known dwarf planet
| url = http://www.gps.caltech.edu/~mbrown/planetlila/
| last = Brown
| first = Mike
| date = 2006
| access-date = ngày 3 tháng 5 năm 2007
}}
</ref>

<ref name="jpldata">
{{chú thích web
| type = ngày 18 tháng 9 năm 2014 last obs
| title = JPL Small-Body Database Browser: 136199 Eris (2003 UB313)
| url = http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=Eris
| access-date = ngày 23 tháng 11 năm 2014
}}
</ref>

<ref name="MPC">
{{chú thích web
| title = List Of Centaurs and Scattered-Disk Objects
| publisher = Minor Planet Center
| url = http://www.minorplanetcenter.org/iau/lists/Centaurs.html
| access-date = ngày 10 tháng 9 năm 2008
}}
</ref>

<ref name="Buie2007">
{{chú thích web
| last = Buie
| first = Marc
| authorlink = Marc W. Buie
| date = ngày 6 tháng 11 năm 2007
| title = Orbit Fit and Astrometric record for 136199
| publisher = [[Deep Ecliptic Survey]]
| url = http://www.boulder.swri.edu/~buie/kbo/astrom/136199.html
| access-date = ngày 8 tháng 12 năm 2007
}}
</ref>

<ref name="sicardy">
{{chú thích tạp chí
| title = Size, density, albedo and atmosphere limit of dwarf planet Eris from a stellar occultation
| journal = European Planetary Science Congress Abstracts
| volume = 6
| date = 2011
| url = http://meetingorganizer.copernicus.org/EPSC-DPS2011/EPSC-DPS2011-137-8.pdf
| access-date = ngày 14 tháng 9 năm 2011
| bibcode = 2011epsc.conf..137S
| last1 = Sicardy
| first1 = B.
| last2 = Ortiz
| first2 = J. L.
| last3 = Assafin
| first3 = M.

| last4 = Jehin
| first4 = E.
| last5 = Maury
| first5 = A.
| last6 = Lellouch
| first6 = E.
| last7 = Gil-Hutton
| first7 = R.
| last8 = Braga-Ribas
| first8 = F.
| last9 = Colas
| first9 = F.
| page = 137
| author10 = Widemann
}}
</ref>

<ref name="Beatty2010-NewScientist">
{{chú thích web
| last = Beatty
| first = Kelly
| title = Former 'tenth planet' may be smaller than Pluto
| publisher = Sky and Telescope
| work = NewScientist.com
| date = November 2010
| url = http://www.newscientist.com/article/dn19697-former-tenth-planet-may-be-smaller-than-pluto.html
| access-date = ngày 17 tháng 10 năm 2011
}}
</ref>

<ref name="Brown Schaller 2007">
{{chú thích tạp chí| doi = 10.1126/science.1139415| last1 = Brown| first1 = Michael E.| authorlink = Michael E. Brown| last2 = Schaller| first2 = Emily L.| date = ngày 15 tháng 6 năm 2007| title = The Mass of Dwarf Planet Eris| journal = Science| volume = 316| issue = 5831| page = 1585| pmid = 17569855| pmc = | bibcode = 2007Sci...316.1585B| url= http://hubblesite.org/pubinfo/pdf/2007/24/pdf.pdf}} <!-- {{sfn|Brown Schaller|2007}} -->
</ref>

<ref name="Johnston">
{{chú thích web
| last = Johnston
| first = Wm. Robert
| date = ngày 20 tháng 9 năm 2014
| title = (136199) Eris and Dysnomia
| publisher = Johnston's Archive
| url = http://www.johnstonsarchive.net/astro/astmoons/am-136199.html
| access-date = ngày 27 tháng 9 năm 2015
}}
</ref>

<ref name="Snodgrass et al. 2010">
{{chú thích tạp chí| doi = 10.1051/0004-6361/200913031| last1 = Snodgrass| first1 = C.| last2 = Carry| first2 = B.| last3 = Dumas| first3 = C.| last4 = Hainaut| first4 = O.| title = Characterisation of candidate members of (136108) Haumea's family| journal = Astronomy and Astrophysics| volume = 511| pages = A72| date = February 2010| pmid = | pmc = | arxiv = 0912.3171| bibcode = 2010A&A...511A..72S}} <!-- {{sfn|Snodgrass|Carry|Dumas|Hainaut|2010}}...et al. it... -->
</ref>

<ref name="AstDys">
{{chú thích web
| title = AstDys (136199) Eris Ephemerides
| publisher = Department of Mathematics, University of Pisa, Italy
| url = http://hamilton.dm.unipi.it/astdys/index.php?pc=1.1.3.0&n=Eris
| access-date = ngày 28 tháng 2 năm 2016
}}
</ref>

<ref name="Bertoldi Altenhoff et al. 2006">
{{chú thích tạp chí| doi = 10.1038/nature04494| last1 = Bertoldi | first1 = F.| last2 = Altenhoff | first2 = W.| last3 = Weiss | first3 = A.| last4 = Menten | first4 = K. M.| last5 = Thum | first5 = C.| date = ngày 2 tháng 2 năm 2006| title = The trans-Neptunian object {{mp|UB|313}} is larger than Pluto| journal = Nature| volume = 439| issue = 7076| pages = 563–564| pmid = 16452973| pmc = | bibcode = 2006Natur.439..563B| ref = {{sfnRef|Bertoldi Altenhoff et al.|2006}}
}} <!-- {{sfn|Bertoldi Altenhoff et al.|2006}} -->
</ref>

<ref name="070614_eris_mass">
{{chú thích web
| title = Dwarf Planet Outweighs Pluto
| url = http://www.space.com/scienceastronomy/070614_eris_mass.html
| work = space.com
| date = 2007
| access-date = ngày 14 tháng 6 năm 2007
}}
</ref>

<ref name="caltech">
{{chú thích web
| title = The Discovery of Eris, the Largest Known Dwarf Planet
| publisher = California Institute of Technology, Department of Geological Sciences
| url = http://www.gps.caltech.edu/~mbrown/planetlila/
| access-date = ngày 5 tháng 1 năm 2007
}}
</ref>

<ref name="IAU0605">{{chú thích web
| title = IAU0605: IAU Names Dwarf Planet Eris
| publisher = 
| date = ngày 14 tháng 9 năm 2006
| work = International Astronomical Union News
| url = http://www.iau.org/iau0605_Eris.409.0.html
| access-date = ngày 5 tháng 1 năm 2007
| archive-date = ngày 4 tháng 1 năm 2007 | archive-url = https://web.archive.org/web/20070104194022/http://www.iau.org/iau0605_Eris.409.0.html
}}</ref>

<ref name="WGBH">{{chú thích web
| last = Brown
| first = Mike
| date = 2007
| title = Lowell Lectures in Astronomy
| work = WGBH
| url = http://forum.wgbh.org/content/forum/3710-2007_04_11.mp3
| access-date = ngày 13 tháng 7 năm 2008
| archive-date = ngày 10 tháng 1 năm 2008 | archive-url = https://web.archive.org/web/20080110084257/http://forum.wgbh.org/content/forum/3710-2007_04_11.mp3
| url-status=dead
}}</ref>

<ref name="NASA Pluto larger 2015">{{chú thích web
| title = How Big Is Pluto? New Horizons Settles Decades-Long Debate
| url = http://www.nasa.gov/feature/how-big-is-pluto-new-horizons-settles-decades-long-debate
| work = www.nasa.gov
| date = 2015
| access-date = ngày 14 tháng 7 năm 2015
| archive-date = 2017-07-01
| archive-url = https://web.archive.org/web/20170701005734/https://www.nasa.gov/feature/how-big-is-pluto-new-horizons-settles-decades-long-debate/
| url-status = dead
}}</ref>

<ref name="IAUPressRelease2006">{{cite press release |publisher=[[IAU]] |date=ngày 16 tháng 8 năm 2006 |title=The IAU draft definition of "planet" and "plutons" |url=http://www.iau2006.org/mirror/www.iau.org/iau0601/iau0601_release.html |access-date=ngày 16 tháng 8 năm 2006 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060820075858/http://www.iau2006.org/mirror/www.iau.org/iau0601/iau0601_release.html |archive-date=2006-08-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060820075858/http://www.iau2006.org/mirror/www.iau.org/iau0601/iau0601_release.html }}</ref>

<ref name="Brown2010-occult">
{{chú thích web
| last = Brown
| first = Mike
| date = 2010
| title = The shadowy hand of Eris
| publisher = Mike Brown's Planets
| url = http://www.mikebrownsplanets.com/2010/11/shadowy-hand-of-eris.html
| access-date = ngày 7 tháng 11 năm 2010
}}
</ref>

<ref name="Brown2010-Plutosize">
{{chú thích web
| last = Brown
| first = Mike
| date = ngày 22 tháng 11 năm 2010
| title = How big is Pluto, anyway?
| publisher = Mike Brown's Planets
| url = http://www.mikebrownsplanets.com/2010/11/how-big-is-pluto-anyway.html
| access-date = ngày 23 tháng 11 năm 2010}} [http://tech.groups.yahoo.com/group/mpml/message/24568 (Franck Marchis on 2010-11-08)]
</ref>

<ref name="MaughJohnson">
{{chú thích báo
| title = His Stellar Discovery Is Eclipsed
|author1=Thomas H. Maugh II |author2=John Johnson Jr. | work = Los Angeles Times
| url = http://articles.latimes.com/2005/oct/16/local/me-planet16
| access-date = ngày 14 tháng 7 năm 2008
| date = ngày 16 tháng 10 năm 2005
}}
</ref>

<ref name="plutoid">
{{chú thích web
| url = http://www.space.com/scienceastronomy/080611-plutoid-planets.html
| title = Pluto Now Called a Plutoid
| work = [[Space.com]]
| date = ngày 11 tháng 6 năm 2008
| access-date = ngày 11 tháng 6 năm 2008
}}
</ref>

<ref name="GallardoBrunini">
{{chú thích tạp chí
| title = On the origin of the High-Perihelion Scattered Disk: the role of the Kozai mechanism and mean motion resonances
|author1=Gomes R. S. |author2=Gallardo T. |author3=Fernández J. A. |author4=Brunini A. | journal = Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy
| date = 2005
| volume = 91
| issue = 1–2
| pages = 109–129
| doi = 10.1007/s10569-004-4623-y
| bibcode = 2005CeMDA..91..109G
}}
</ref>

<ref name="JPL-2005-126">{{chú thích web
| title = NASA-Funded Scientists Discover Tenth Planet
| url = http://www.jpl.nasa.gov/news/news.cfm?release=2005-126
| work = Jet Propulsion Laboratory
| date = 2005
| access-date = ngày 3 tháng 5 năm 2007
| archive-date = 2012-07-24
| archive-url = https://web.archive.org/web/20120724050814/http://www.jpl.nasa.gov/news/news.cfm?release=2005-126
| url-status = dead
}}</ref>

<ref name="IAU 2006 5&6">{{chú thích báo
| url = http://www.iau.org/fileadmin/content/pdfs/Resolution_GA26-5-6.pdf
| archiveurl = https://web.archive.org/web/20060928081931/http://www.iau.org/fileadmin/content/pdfs/Resolution_GA26-5-6.pdf
| archive-date = 2006-09-28
| title = IAU 2006 General Assembly: Resolutions 5 and 6
| date = ngày 24 tháng 8 năm 2006
| publisher = IAU
| access-date = 2016-07-29
| archive-url = https://web.archive.org/web/20060928081931/http://www.iau.org/fileadmin/content/pdfs/Resolution_GA26-5-6.pdf
| url-status = dead
}}</ref>

<ref name="Britt2006">
{{chú thích web
| title = Pluto Demoted: No Longer a Planet in Highly Controversial Definition
| author = Robert Roy Britt
| url = http://space.com/scienceastronomy/060824_planet_definition.html
| work = space.com
| date = 2006
| access-date = ngày 3 tháng 5 năm 2007
}}
</ref>

<ref name="IAUC 8747">
{{chú thích tạp chí
| last = Green
| first = Daniel W. E.
| title = (134340) Pluto, (136199) Eris, and (136199) Eris I (Dysnomia)
| date = ngày 13 tháng 9 năm 2006
| journal = [[IAU Circular]]
| volume = 8747
| url = http://www.cbat.eps.harvard.edu/iauc/08700/08747.html
| access-date = ngày 12 tháng 1 năm 2012
| ref = {{sfnRef|IAUC 8747}}
}}
</ref>

<ref name="USGS-UB-313">{{chú thích web
| last = Blue
| first = Jennifer
| title = 2003 UB 313 named Eris
| date = ngày 14 tháng 9 năm 2006
| work = USGS Astrogeology Research Program
| url = http://astrogeology.usgs.gov/HotTopics/index.php?/archives/211-2003-UB313-named-Eris.html
| access-date = ngày 3 tháng 1 năm 2007
| archive-date = ngày 23 tháng 3 năm 2007 | archive-url = https://web.archive.org/web/20070323101005/http://astrogeology.usgs.gov/HotTopics/index.php?%2Farchives%2F211-2003-UB313-named-Eris.html
| url-status=dead
}}</ref>

<ref name="IAU-2003-UB313">
{{chú thích web
| title = International Astronomical Association homepage
| url = http://www.iau.org/IAU/FAQ/2003_UB313.html/
| access-date = ngày 5 tháng 1 năm 2007
| archiveurl = https://web.archive.org/web/20070930155414/http://www.iau.org/IAU/FAQ/2003_UB313.html/
| archive-date = ngày 30 tháng 9 năm 2007
}}
</ref>

<ref name="AAS-XenaGabrielle">{{chú thích web
| title = Xena and Gabrielle
| date = January 2006
| work = Status
| url = http://www.aas.org/cswa/status/Status_Jan06.pdf
| format = PDF
| access-date = ngày 3 tháng 5 năm 2007
| archive-date = ngày 14 tháng 3 năm 2012 | archive-url = https://web.archive.org/web/20120314161828/http://www.aas.org/cswa/status/Status_Jan06.pdf
| url-status=dead
}}</ref>

<ref name="Pluto's Twin">
{{chú thích báo
| title = Faraway Eris is Pluto's Twin
| newspaper = ESO Science Release
| date = ngày 26 tháng 10 năm 2011
| url = http://www.eso.org/public/news/eso1142/
| access-date = ngày 28 tháng 10 năm 2011
}}
</ref>

<ref name="Schilling2008">
{{chú thích sách
| last = Schilling
| first = Govert
| date = 2008
| title = The Hunt For Planet X
| publisher = Springer
| page = 214
| isbn = 978-0-387-77804-4
}}
</ref>

<ref name="TechRepublic2006">
{{chú thích web
| title = Planet X Marks the Spot
| work = TechRepublic
| date = 2006
| url = http://www.sunflower-astronomy.com/KCKCC_Docs/NewsArticles/Geek_Trivia_Planet_X_marks_the_spot.pdf
| format = PDF
| access-date = ngày 13 tháng 7 năm 2008
}}
</ref>

<ref name="O'Neill2005-NewScientist">
{{chú thích web
| last = O'Neill
| first = Sean
| date = 2005
| title = Your top 10 names for the tenth planet
| work = NewScientist
| url = http://www.newscientist.com/article.ns?id=dn7811
| access-date = ngày 28 tháng 6 năm 2008
}}
</ref>

<ref name="horizons">
{{chú thích web
| last = Yeomans
| first = Donald K.
| title = Horizons Online Ephemeris System
| publisher = California Institute of Technology, Jet Propulsion Laboratory
| url = http://ssd.jpl.nasa.gov/horizons.cgi?find_body=1&body_group=sb&sstr=Eris
| access-date = ngày 5 tháng 1 năm 2007
}}
</ref>

<ref name="Peat-Heavens-Above">
{{chú thích web
| last = Peat
| first = Chris
| title = Spacecraft escaping the Solar System
| publisher = Heavens-Above
| url = http://www.heavens-above.com/SolarEscape.aspx
| access-date = ngày 25 tháng 1 năm 2008
}}
</ref>

<ref name="orbitsimulator">
[http://www.orbitsimulator.com/gravity/articles/newtno.html Simulation of Eris ({{mp|2003 UB|313}})'s orbit predicting a 17:5&nbsp;resonance]
</ref>

<ref name="hst1">{{chú thích web
| title = Hubble Finds 'Tenth Planet' Slightly Larger Than Pluto
| date = ngày 11 tháng 4 năm 2006
| publisher = NASA
| url = http://www.nasa.gov/mission_pages/hubble/hst_xena_20060410.html
| access-date = ngày 29 tháng 8 năm 2008
| archive-date = 2008-08-29
| archive-url = https://web.archive.org/web/20080829214424/http://www.nasa.gov/mission_pages/hubble/hst_xena_20060410.html
| url-status = dead
}}</ref>

<ref name="spitzer">
{{cite arXiv
|author1=John Stansberry |author2=Will Grundy |author3=Mike Brown |author4=John Spencer |author5=David Trilling |author6=Dale Cruikshank |author7=Jean-Luc Margot | date = 2007
| title = Physical Properties of Kuiper Belt and Centaur Objects: Constraints from Spitzer Space Telescope
| class = astro-ph
| eprint = astro-ph/0702538
}}
</ref>

<ref name="Bertoldi2006">
{{chú thích web
| title = Comment on the recent Hubble Space Telescope size measurement of 2003 UB313 by Brown et al.
| url = http://www.astro.uni-bonn.de/~bertoldi/ub313/
| work = Max Planck Institute
| date = 2006
| access-date = ngày 3 tháng 5 năm 2007
}}
</ref>

<ref name="Brown-2003-UB313">
{{chú thích tạp chí
| title = Direct measurement of the size of 2003 UB313 from the Hubble Space Telescope
| author = [[Michael E. Brown|M. E. Brown]], E.L. Schaller, H.G. Roe, [[David L. Rabinowitz|D. L. Rabinowitz]], [[Chadwick A. Trujillo|C. A. Trujillo]]
| journal = The Astrophysical Journal
| date = 2006
| volume =643
| issue = 2
| pages = L61–L63
| doi = 10.1086/504843
| url = http://www.gps.caltech.edu/~mbrown/papers/ps/xsize.pdf
| format = PDF
| bibcode = 2006ApJ...643L..61B
| arxiv = astro-ph/0604245
}}
</ref>

<ref name="Brown-planetlila-moon">
{{chú thích web
| last = Brown
| first = Mike
| date = 2007
| title = Dysnomia, the moon of Eris
| work = CalTech
| url = http://www.gps.caltech.edu/~mbrown/planetlila/moon/index.html
| access-date = ngày 14 tháng 6 năm 2007
}}
</ref>

<ref name="gemini.edu.tenth">
{{chú thích web
| title = Gemini Observatory Shows That "10th Planet" Has a Pluto-Like Surface
| url = http://www.gemini.edu/index.php?option=content&task=view&id=142
| work = Gemini Observatory
| date = 2005
| access-date = ngày 3 tháng 5 năm 2007
}}
</ref>

<ref name="Brown-AJ2005-635">
{{chú thích tạp chí
| title = Discovery of a Planetary-sized Object in the Scattered Kuiper Belt
| author = [[Michael E. Brown|M. E. Brown]], [[Chadwick A. Trujillo|C. A. Trujillo]], [[David L. Rabinowitz|D. L. Rabinowitz]]
| journal = The Astrophysical Journal
| date = 2005
| volume = 635
| issue = 1
| pages = L97–L100
| doi = 10.1086/499336
| arxiv = astro-ph/0508633
| bibcode = 2005ApJ...635L..97B
}}
</ref>

<ref name="Licandro-AA2006-458">
{{chú thích tạp chí
| title = Visible spectroscopy of {{mp|2003 UB|313}}: evidence for N<sub>2</sub> ice on the surface of the largest TNO
|author1=J. Licandro |author2=W. M. Grundy |author3=N. Pinilla-Alonso |author4=P. Leisy | journal = Astronomy and Astrophysics
| date = 2006
| volume = 458
| issue = 1
| pages = L5–L8
| doi = 10.1051/0004-6361:20066028
| url = http://www.aanda.org/articles/aa/pdf/2006/40/aa6028-06.pdf
| bibcode = 2006A&A...458L...5L
| arxiv = astro-ph/0608044
}}
</ref>

<ref name="Brown Van Dam et al. 2006">
{{chú thích tạp chí| doi = 10.1086/501524| last1 = Brown| first1 = M. E.| authorlink = Michael E. Brown| last2 = Van Dam| first2 = M. A.| last3 = Bouchez| first3 = A. H.| last4 = Le Mignant| first4 = D.| last5 = Campbell| first5 = R. D.| last6 = Chin| first6 = J. C. Y.| last7 = Conrad| first7 = A.| last8 = Hartman| first8 = S. K.| last9 = Johansson| first9 = E. M.| last10 = Lafon| first10 = R. E.| last11 = Rabinowitz| first11 = D. L. Rabinowitz| last12 = Stomski| first12 = P. J., Jr.| last13 = Summers| first13 = D. M.| last14 = Trujillo| first14 = C. A.| last15 = Wizinowich| first15 = P. L.| year = 2006| title = Satellites of the Largest Kuiper Belt Objects| journal = The Astrophysical Journal| volume = 639| issue = 1| pages = L43–L46| pmid = | pmc = | arxiv = astro-ph/0510029| bibcode = 2006ApJ...639L..43B| url = http://web.gps.caltech.edu/~mbrown/papers/ps/gab.pdf| format = PDF| access-date = ngày 19 tháng 10 năm 2011 | ref = {{sfnRef|Brown Van Dam et al.|2006}}
}} <!-- {{sfn|Brown Van Dam et al.|2006}} -->
</ref>

<ref name="Tytell-ST2006">
{{chú thích web
| last = Tytell
| first = David
| date = 2006
| title = All Hail Eris and Dysnomia
| work = Sky and Telescope
| url = http://www.skyandtelescope.com/astronomy-news/all-hail-eris-and-dysnomia/
| access-date = ngày 5 tháng 1 năm 2010
}}
</ref>

<ref name="dic.ref.com-eris">
{{chú thích web
| title = Define Eris
| work = Dictionary.com
| publisher = Random House
| url = http://dictionary.reference.com/browse/eris
| access-date = ngày 4 tháng 10 năm 2012
}}
</ref>

<ref name="pluggd.tv-2007">
{{chú thích web
| title = Julia Sweeney and Michael E. Brown
| work = Hammer Conversations: KCET podcast
| url = http://www.pluggd.tv/audio/channels/kcet_podcast__hammer_conversations/episodes/2h10l
| date = 2007
| access-date = ngày 1 tháng 10 năm 2008
| archiveurl = https://web.archive.org/web/20081006182705/http://www.pluggd.tv/audio/channels/kcet_podcast__hammer_conversations/episodes/2h10l <!--Added by H3llBot-->
| archive-date = ngày 6 tháng 10 năm 2008
}}
</ref>

<ref name="BBC2007-dog-girl">
{{chú thích báo
| title = The girl who named a planet
| work = BBC News
| date = ngày 13 tháng 1 năm 2006
| url = http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/4596246.stm
| access-date = ngày 21 tháng 6 năm 2007
}}
</ref>

<ref name="Brown-AJ2004-127">
{{chú thích tạp chí
| title = Direct Measurement of the Size of the Large Kuiper Belt Object (50000) Quaoar
| author = [[Michael E. Brown|M. E. Brown]] và [[Chadwick A. Trujillo|C. A. Trujillo]]
| journal = The Astronomical Journal
| date = 2004
| volume = 127
| issue = 7076
| pages = 2413–2417
| doi = 10.1086/382513
| url = http://www.gps.caltech.edu/~mbrown/papers/ps/qu.pdf
| format = PDF
| bibcode = 2004AJ....127.2413B
}} Describing in detail the method applied to the recent measure of {{mp|2003 UB|313}}.
</ref>

<ref name="AstDys-Sedna">
{{chú thích web
| title = AstDys (90377) Sedna Ephemerides
| publisher = Department of Mathematics, University of Pisa, Italy
| url = http://hamilton.dm.unipi.it/astdys/index.php?pc=1.1.3.0&n=Sedna
| access-date = ngày 28 tháng 2 năm 2016
}}
</ref>

<ref name="Horizons2076">
{{chú thích web|url=http://home.surewest.net/kheider/astro/Sedna2076.txt |title=Horizons Output for Sedna 2076/2114 |author=[[JPL Horizons On-Line Ephemeris System]] |date=ngày 18 tháng 7 năm 2010 |access-date =ngày 18 tháng 7 năm 2010 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120225015100/http://home.surewest.net/kheider/astro/Sedna2076.txt |archive-date=ngày 25 tháng 2 năm 2012 }} [http://ssd.jpl.nasa.gov/horizons.cgi?find_body=1&body_group=sb&sstr=Sedna Horizons]
</ref>

<ref name="NBC2015-Pluto-n391321">
{{chú thích web
| url = http://www.nbcnews.com/science/space/new-horizons-probe-finds-out-plutos-bigger-icier-we-thought-n391321
| title = New Horizons Probe Finds Out Pluto's Bigger (and Icier) Than We Thought
| author = [[NBC News]]
| date = ngày 13 tháng 7 năm 2015
| access-date = ngày 13 tháng 7 năm 2015
}}
</ref>

<ref name=McGranaghan>{{chú thích tạp chí|author1=McGranaghan, R. |author2=Sagan, B. |author3=Dove, G. |author4=Tullos, A. |author5=Lyne, J. E. |author6=Emery, J. P. |date=2011|title=A Survey of Mission Opportunities to Trans-Neptunian Objects|journal= Journal of the British Interplanetary Society|volume=64|pages=296–303|bibcode=2011JBIS...64..296M}}</ref>

}}
<references group="lower-alpha"/>
* Brown M.E., Trujillo C.A., Rabinowitz D.L. (2005), ''Discovery of a planetary-sized object in the scattered Kuiper belt'', Astrophysical Journal Letters, submitted
* Brown M.E., van Dam M.A., Bouchez A.H. ''et all'' (2005), ''Satellites of the largest Kuiper belt objects'', Astrophysical Journal Letters, submitted
* Gomes R.S., Gallardo T, Fernández J.A., Brunini A. (2005), ''On the origin of the High-Perihelion Scattered Disk: the role of the Kozai mechanism and mean motion resonances'', Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy, v. 91, p.&nbsp;109-129

== Liên kết ngoài ==
{{thể loại Commons|Eris}}
{{wikinews|Lớn hơn Diêm Vương Tinh, có thể đã tìm ra hành tinh thứ 10}}
* [http://www.gps.caltech.edu/~mbrown/planetlila/index.html Trang web của Michael Brown về 2003 UB<sub>313</sub>]
* [http://www.gps.caltech.edu/~mbrown/planetlila/moon/index.html Trang web của Brown về 2003 UB<sub>313</sub>'s satellite]
* [http://cfa-www.harvard.edu/mpec/K05/K05O41.html Danh sách của MPEC liệt kê 2003 UB<sub>313</sub>]
* [http://neo.jpl.nasa.gov/orbits/2003ub313.html Mô hình quỹ đạo trừu tượng hóa 3D bằng Java] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050731232015/http://neo.jpl.nasa.gov/orbits/2003ub313.html |date = ngày 31 tháng 7 năm 2005}}
* [http://www.spaceflightnow.com/news/n0509/09solarssytem/ Bài báo trên Spaceflight Now về 2003 UB<sub>313</sub>, 2003 EL<sub>61</sub> và 2005 FY<sub>9</sub>]
* [http://www.slackerastronomy.org/wordpress/index.php/archive/10th-planet/#comments Phỏng vấn của Slacker Astronomy với người đồng phát hiện Trujillo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051108052322/http://www.slackerastronomy.org/wordpress/index.php/archive/10th-planet/#comments |date = ngày 8 tháng 11 năm 2005}}
* [http://www.nasa.gov/vision/universe/solarsystem/newplanet-072905-images.html NASA - hành tinh mới đã được phát hiện] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050815011109/http://www.nasa.gov/vision/universe/solarsystem/newplanet-072905-images.html |date=2005-08-15 }}
* [http://www.iau.org/IAU/FAQ/2003_UB313.html TNO 2003 UB313] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060117032252/http://www.iau.org/IAU/FAQ/2003_UB313.html |date = ngày 17 tháng 1 năm 2006}} — Thông báo của IAU liên quan tới địa vị hành tinh của 2003 UB<sub>313</sub>
* [http://www.orbitsimulator.com/gravity/articles/newtno.html Giả lập quỹ đạo của 2003 UB<sub>313</sub>] — 2003 UB<sub>313</sub> là cộng hưởng 17:5 với Hải Vương Tinh
* [https://web.archive.org/web/20060114202745/http://www2.keck.hawaii.edu/optics/staff/mvandam/gabrielle Trang của đài thiên văn Keck về phát hiện ra vệ tinh của 2003 UB<sub>313</sub>]

=== Các ấn phẩm đã ban hành ===
* [http://www.gemini.edu/index.php?option=content&task=view&id=142 Đài thiên văn Gemini chỉ ra rằng "hành tinh thứ 10" có bề mặt giống Diêm Vương Tinh]
* [http://pr.caltech.edu/media/Press_Releases/PR12724.html Ấn phẩm báo chí của Caltech, 29/7/2005] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050802011440/http://pr.caltech.edu/media/Press_Releases/PR12724.html |date=2005-08-02 }} "Các nhà khoa học về hành tinh tìm ra hành tinh thứ 10".
* [http://www.jpl.nasa.gov/news/news.cfm?release=2005-126 Ấn phẩm mới của Jet Propulsion Laboratory] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120724050814/http://www.jpl.nasa.gov/news/news.cfm?release=2005-126 |date=2012-07-24 }}
* [http://www.nasa.gov/home/hqnews/2005/jul/HQ_05209_10th_Planet.html NASA – Ấn phẩm báo chí về phát hiện ra hành tinh thứ 10]
* [http://www.spitzer.caltech.edu/Media/happenings/20050807/ Ấn phẩm báo chí về việc kính thiên văn vũ trụ Spitzer cố gắng chụp ảnh 2003 UB<sub>313</sub> một lần nữa] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051202081513/http://www.spitzer.caltech.edu/Media/happenings/20050807/ |date=2005-12-02 }}
* [https://web.archive.org/web/20060114202745/http://www2.keck.hawaii.edu/optics/staff/mvandam/gabrielle Đài thiên văn Keck – Gabrielle: vệ tinh của Xena (2003 UB313)]

=== Thông tin mới ===
* [http://www.newscientistspace.com/article.ns?id=dn7763 Hành tinh thứ 10 đã được phát hiện ở phần ngoài của hệ Mặt Trời] -NewScientistSpace.com
* [http://skyandtelescope.com/news/article_1560_1.asp Các nhà thiên văn tìm thấy "hành tinh thứ 10"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081203171208/http://skyandtelescope.com/news/article_1560_1.asp |date = ngày 3 tháng 12 năm 2008}} - Bài báo của ''Sky & Telescope''
* [http://www.astronomy.com/asy/default.aspx?c=a&id=3401 Hành tinh thứ 10 đã được tìm thấy] - Bài báo trên tạp chí ''Astronomy''
* [https://web.archive.org/web/20050806005027/http://www.planetary.org/news/2005/10th_planet_0729.html LỚN HƠN DIÊM VƯƠNG TINH! Hành tinh thứ 10 đã được phát hiện?] - Hội khoa học hành tinh
* [http://www.spaceflightnow.com/news/n0507/29planet/ Hành tinh thứ 10 đã được tìm thấy!] - spaceflightnow.com
* [http://www.space.com/scienceastronomy/050729_new_planet.html Thiên thể lớn hơn Diêm Vương Tinh đã được phát hiện, gọi là hành tinh thứ 10] - space.com
* [http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/4730061.stm Các nhà thiên văn tìm ra 'hành tinh thứ 10'] - BBC News
* [http://slate.msn.com/id/2123839/ Bạn gọi nó là hành tinh? Các nhà thiên văn quyết định gọi thiên thể này như thế nào.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050805001650/http://slate.msn.com/id/2123839/ |date = ngày 5 tháng 8 năm 2005}} - Slate.com
* [http://edition.cnn.com/2005/TECH/space/10/01/new.planet.moon.ap/index.html 'Hành tinh Xena' có vệ tinh: Gabrielle]{{Liên kết hỏng|date=2021-11-08 |bot=InternetArchiveBot }} - edition.cnn.com

{{MinorPlanets Footer}}
{{Footer TransNeptunian}}
{{Hệ Mặt Trời}}
{{Hành tinh lùn}}
{{Mặt_trăng_hành_tinh_lùn}}
{{authority control}}

[[Thể loại:Thiên thể bên ngoài Sao Hải Vương|Eris]]
[[Thể loại:Thiên thể phát hiện năm 2003]]
[[Thể loại:Thiên thể phát hiện năm 2005]]
[[Thể loại:Eris (hành tinh lùn)]]
[[Thể loại:Thiên thể đĩa phân tán]]
[[Thể loại:Tiểu hành tinh được đặt tên]]
[[Thể loại:Hành tinh lùn]]
[[Thể loại:Tiểu hành tinh được đánh số|136199]]