Xem mã nguồn của Hệ Mặt Trời

{{Khóa-nửa-vô hạn|small=yes}}
{{1000 bài cơ bản}}

{{Hatnote|Bài này có [[Cổng thông tin:Hệ Mặt Trời|cổng thông tin hệ Mặt Trời]] để tìm hiểu thêm.}}
{{Hộp thông tin
| image = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image=Hệ Mặt Trời trong con mắt của tàu vũ trụ (2024).jpg|upright=1.4|alt=|suppressplaceholder=yes}}
| headerstyle = background-color:#efefef

| label1 = [[Ngôi sao]]
|  data1 = [[Mặt Trời]] ([[Sao dãy chính loại G|loại G]]){{Sfn|Nguyễn Đình Noãn|2013|p=167}}

| label2 = [[Hành tinh]]
|  data2 = {{Longitem|{{ubl|[[Sao Thuỷ]]|[[Sao Kim]]|[[Trái Đất]]|[[Sao Hoả]]|[[Sao Mộc]]|[[Sao Thổ]]|[[Sao Thiên Vương]]|[[Sao Hải Vương]]}}}}

| label3 = [[Hành tinh lùn]]
|  data3 = {{Longitem|{{ubl|{{Dp|Ceres}}|[[Sao Diêm Vương]] (Pluto)|{{Dp|Haumea}}|{{Dp|Quaoar}}|{{Dp|Makemake}}|[[225088 Cung Công|Cung Công]]|{{Dp|Eris}}|{{Dp|Sedna}}}}}}

| label4 = [[Vệ tinh tự nhiên]]
|  data4 = 293 (vệ tinh của hành tinh và Pluto){{sfn|SSO JPL|2024}}

| label5 = [[Hành tinh vi hình]]
|  data5 = 1.399.379 (từ dịch từ ''minor planet''){{sfn|SSO JPL|2024}}

| label6 = [[Sao chổi]]
|  data6 = 3.969{{sfn|SSO JPL|2024}}

| header10 = Thông số

| label11 = Tuổi
|  data11 = 4,568 tỉ năm{{sfn|Bouvier|Wadhwa|2010|p=637}}

| label12 = Sao gần nhất
|  data12 = [[Cận Tinh]] (4,2465 [[năm ánh sáng]]){{sfn|Brown et al.|2021|p=A1}}

| label14 = Vị trí
|  data14 = [[Nhánh Orion]] của [[Ngân Hà]]{{sfn|Hurt|2017}}

| header20 = Các mốc quan trọng

| label22 = [[Vành đai tiểu hành tinh]]
|  data22 = tập trung từ 2,1 đến 3,3 AU{{sfn|SSD JPL Kirkwood Gaps|2007}}

| label23 = [[Vành đai Kuiper]]
|  data23 = từ 30 AU{{sfn|Williams Fact Sheet|2024}} đến 50–70 AU{{sfn|Chiang et al.|2003}}

| label24 = Điểm kết thúc [[nhật quyển]]
|  data24 = 120 AU (theo dữ liệu tàu ''[[Voyager 1]]''){{sfn|Brown|Cook|2013}}

| label25 = Điểm kết thúc [[quyển Hill]]
|  data25 = 180.000 (0,865 [[parsec]]){{sfn|Souami|Cresson|Biernacki|Pierret|2020|p=4295}} –<br />230.000 AU (1,1 parsec){{sfn|Chebotarev|1964|p=622}}

| header30 = Quỹ đạo trong [[Ngân Hà]]

| label31 = [[Độ nghiêng quỹ đạo]]
|  data31 = 60°, [[hoàng đạo]] đến [[mặt phẳng thiên hà]]<ref group="ghi chú"><math>\beta_g</math> = 27° 07′ 42.01″ và <math>\alpha_g</math> = 12h 51m 26.282s là xích vĩ và xích kinh của cực bắc thiên hà. <math>\beta_e</math> = 66° 33′ 38.6″ và <math>\alpha_e</math> = 18h 0m 00s là cực bắc hoàng đạo. Ta có: <math>\cos\psi=\cos(\beta_g)\cos(\beta_e)\cos(\alpha_g-\alpha_e)+\sin(\beta_g)\sin(\beta_e)</math>, <math>\psi</math> = 60.19°.</ref>{{sfn|Reid|Brunthaler|2004|p=33}}

| label32 = Khoảng cách đến [[trung tâm Ngân Hà]]
|  data32 = 24.000–28.000 [[năm ánh sáng]]{{sfn|Francis|Anderson|2014|pp=1105–1114}}

| label33 = Tốc độ quay
|  data33 = 720,000 km/h{{sfn|NASA Sun Facts|2024}}

| label34 = Thời gian quay
|  data34 = 230 triệu năm{{sfn|NASA Sun Facts|2024}}
}}

'''Hệ Mặt Trời''' là [[hệ hành tinh]] của [[Mặt Trời]], bao gồm Mặt Trời và các [[thiên thể]] xung quanh. Các thiên thể nằm trong hệ Mặt Trời có thể kể đến như [[hành tinh]], [[hành tinh lùn]], [[vệ tinh]], [[sao chổi]], vân vân.{{Sfn|Đặng Vũ Tuấn Sơn|2016|pp=87–88|p=168}} Hệ Mặt Trời chỉ là một hệ hành tinh trong số vô vàn các [[Hành tinh ngoài Hệ Mặt Trời|hệ hành tinh quanh vì sao khác]].

Mặt Trời là [[Sao|ngôi sao]] loại [[dãy chính]] nằm ở chính giữa hệ Mặt Trời. Các nhà thiên văn học thường chia hệ Mặt Trời thành ba vùng. Vùng trong cùng bao gồm 4 [[hành tinh đất đá]] ([[Sao Thủy]], [[Sao Kim]], [[Trái Đất]] và [[Sao Hỏa]]) và [[vành đai tiểu hành tinh]] nằm giữa quỹ đạo của Sao Hỏa và Sao Mộc. Vùng phía giữa chứa 2 [[Hành tinh khí khổng lồ|hành tinh khí]] ([[Sao Mộc]] và [[Sao Thổ]]), 2 [[Hành tinh băng khổng lồ|hành tinh băng]] (Sao Thiên Vương và Sao Hải Vương), và [[vành đai Kuiper]] nằm ngay bên ngoài quỹ đạo của Sao Hải Vương. Vùng ngoài cùng của hệ Mặt Trời hiện tại còn nhiều điều bí ẩn, được cho là chứa rất nhiều [[hành tinh lùn]] và thiên thể nhỏ băng giá chưa được tìm thấy.

Qua nhiều thế kỷ nghiên cứu [[Thiên văn học|thiên văn]], [[thuyết nhật tâm Copernicus]] của [[Nicolaus Copernicus]] đã được cải tiến thành thuyết hệ Mặt Trời hiện đại. Theo hiểu biết hiện nay của các nhà thiên văn, hệ Mặt Trời của chúng ta chỉ là một trong rất nhiều hệ hành tinh nằm quanh các ngôi sao khác, cùng nhau chuyển động trong [[Ngân Hà]]. Bằng chứng từ các [[bao thể]] trong [[thiên thạch]] cho thấy hệ Mặt Trời được hình thành khoảng 4,55 tỷ năm trước, khi một phần của [[đám mây phân tử]] sụp vào, tạo thành Mặt Trời sơ khai và [[đĩa tiền hành tinh]]. Các nghiên cứu về hệ Mặt Trời giúp con người hiểu rõ [[Tránh va chạm với tiểu hành tinh|ảnh hưởng của thiên thạch đâm vào Trái Đất]], điều kiện phát triển [[sự sống ngoài Trái Đất]], phát triển ngành [[du hành vũ trụ]], và có thêm hiểu biết vị thế của con người trong vũ trụ.

== Lịch sử nghiên cứu ==
Tri thức về hệ Mặt Trời được bồi đắp qua nhiều thế kỷ bởi các nhà [[khoa học]] và sau này các nhà [[thiên văn học]]. Bằng mắt thường, con người chỉ quan sát được 5 hành tinh: [[Sao Thủy|Sao Thuỷ]], [[Sao Kim]], [[Sao Hỏa|Sao Hoả]], [[Sao Mộc]] và [[Sao Thổ]], cộng thêm Mặt Trời, Mặt Trăng và các vì sao.{{Sfn|Nguyễn Đình Noãn|2013|p=8}} [[Thế giới phương Đông|Người phương Đông]] và [[Việt Nam]] dựa vào [[Ngũ hành]] để đặt tên cho 5 hành tinh và 5 nguyên tố cơ bản: [[Thủy (Ngũ hành)|Thủy]], [[Kim (Ngũ hành)|Kim]], [[Hỏa (Ngũ hành)|Hỏa]], [[Mộc (Ngũ hành)|Mộc]], và [[Thổ (Ngũ hành)|Thổ]]. Từ hệ thống Ngũ Hành này thì phát triển ra vô vàn quan niệm khác về các hành tinh.{{Sfn|Bùi Dương Hải phần 1 chương 3}} [[Thuyết địa tâm]] trong cuốn ''[[Almagest]]'' bởi [[Plotemy|Plolemy]] đã thống trị [[thế giới phương Tây]] từ giữa thế kỉ 2 đến thế kỉ thứ 14–15.{{Sfn|Orrell|2012|pp=24-25}} Cho đến thế kỉ thứ 16, các nên văn minh từ phương Tây đến phương Đông đều coi [[Thuyết địa tâm|Trái Đất đứng yên]], nằm chính giữa [[vũ trụ]], và là một thực thể tách biệt khỏi [[thiên cầu]].{{Sfn|Orrell|2012|pp=25–27}}

Vào thời [[Phục Hưng]], [[Nicolaus Copernicus]] đưa ra [[thuyết nhật tâm Copernicus]], cho rằng Trái Đất và các hành tinh đều quay quanh Mặt Trời theo hình tròn.{{Sfn|Nguyễn Đình Noãn|2013|p=10}} [[Johannes Kepler]] cải tiến thuyết nhật tâm bằng cách đưa ra [[Các định luật Kepler về chuyển động thiên thể|ba định luật về quỹ đạo thiên thể]]. Dựa trên thuyết nhật tâm, ông tạo ra [[bảng Rudolf]] để tuyên đoán vị trí chính xác của các hành tinh. Khi [[Pierre Gassendi]] sử dụng bảng này để tìm [[Sự đi qua của Sao Thủy|sao Thủy đi qua Mặt Trời]] năm 1631 và [[Jeremiah Horrocks]] tìm [[Sự đi qua của Sao Kim|sao Kim đi qua Mặt Trời]] năm 1639, thuyết nhật tâm và ba định luật của ông được khoa học khẳng định là đúng đắn.{{Sfn|LoLordo|2007|pp=12, 27}}

Vào thế kỷ 17, Galileo sử dụng [[Kính viễn vọng|kính thiên văn]] để phát hiện ra rằng sao Mộc có [[Vệ tinh Galileo|bốn vệ tinh quay quanh]] và quan sát được các dãy núi và các miệng núi lửa do va chạm trên Mặt Trăng.{{Sfn|Nguyễn Đình Noãn|2013|p=12}} Vào năm 1677, [[Edmund Halley]] nhận ra rằng [[thị sai]] của hành tinh với Mặt Trời có thể được sử dụng để xác định khoảng cách giữa Trái Đất, sao Kim và Mặt Trời bằng phương pháp [[lượng giác]].{{Sfn|Chapman|2004|p=20, 21}} [[Isaac Newton]], trong tác phẩm vĩ đại ''Principia Mathematica'' năm 1687, chứng minh rằng định luật về chuyển động và lực hấp dẫn đều áp dụng chung cho Trái Đất và các thiên thể. Vì vậy định luật của ông được đặt tên là ''[[Định luật vạn vật hấp dẫn của Newton|định luật vạn vật hấp dẫn]]''.{{Sfn|Nguyễn Đình Noãn|2013|p=13, 14}}

Thế kỉ 18 và 19 có nhiều đột phá trong thiên văn học. Năm 1705, Halley nhận ra rằng các lần quan sát sao chổi đều là một vật thể quay trở lại sau 75–76 năm. Ngày nay ta gọi sao chổi này là [[sao chổi Halley]]. Đây là bằng chứng đầu tiên cho thấy rằng có các vật thể không phải hành tinh quay quanh Mặt Trời.{{Sfn|Festou|Keller|Weaver|2004|p=3–16}} [[Sao Thiên Vương]], dù đã được quan sát từ năm 1690, được công nhận là hành tinh ngoài quỹ đạo sao Thổ vào năm 1783.{{Sfn|Bourtembourg|2013|p=377–387}} [[Sao Hải Vương]] được xác định là một hành tinh vào năm 1846 nhờ vào tính toán tương tác hấp dẫn với quỹ đạo của sao Thiên Vương.{{Sfn|Bhatnagar|Vyasanakere|Murthy|2021|p=454–458}} [[Tiểu hành tinh]] đầu tiên được phát hiện là [[Ceres (hành tinh lùn)|Ceres]] bởi [[Giuseppe Piazzi]] vào năm 1801.{{Sfn|Nguyễn Đình Noãn|2013|p=97}} Sau 65 năm, tiểu hành tinh thứ 100 được tìm thấy vào năm 1868.{{Sfn|JPL Dawn|2009}}

Thiên văn học thế kỷ 20 được đánh dấu bằng sự phát triển [[Thám hiểm không gian|công nghệ không gian]] và [[máy tính]], biến việc học hỏi hệ Mặt Trời thành khoa học [[thực nghiệm]].{{Sfn|Nguyễn Đình Noãn|2013|p=6}} Con người bắt đầu đặt kính thiên văn lên quỹ đạo vũ trụ từ những năm 1960{{Sfn|Garner|2018}} và đến năm 1989 sau khi tàu ''[[Voyager 2]]'' bay qua Sao Hải Vương, con người đã chụp ảnh tất cả 8 hành tinh.{{Sfn|Thu Thảo|2017}} Ngoài ra, các tàu thám hiểm không gian đã thăm hai hành tinh lùn ([[Sao Diêm Vương]] và Ceres),{{Sfn|An Khang|2019}}{{Sfn|Thu Thảo|2018}} bay qua [[Vành nhật hoa|nhật hoa]] của Mặt Trời,{{Sfn|Đoàn Dương|2018}} và mang về mẫu vật từ các [[sao chổi]]{{sfn|Duy Linh|2016}} và [[tiểu hành tinh]].{{sfn|Hải Anh|2021}} Các phát hiện từ tàu không gian một lần nữa thay đổi nhận thức của ta về hệ Mặt Trời bằng cách thúc đẩy việc [[Định nghĩa hành tinh|định nghĩa từ ''hành tinh'']] và ''hành tinh lùn năm'' 2006{{sfn|Thanh Hà|2021}} và hướng mục tiêu nghiên cứu đến các đối tượng nằm ngoài quỹ đạo Sao Hải Vương.{{Sfn|Đặng Vũ Tuấn Sơn|2017|pp=158–160}}

<gallery mode="packed" heights="200" caption="Một số bức ảnh đại diện cho lịch sử nghiên cứu hệ Mặt Trời">
Tập tin:Sao Kim, Sao Mộc và Mặt Trăng trên bầu trời.jpg|thế=Sao Kim nằm ở phía trên bức ảnh, Sao Mộc nằm ở phía dưới, bên trái Mặt Trăng|Trước khi con người phát minh ra kính viễn vọng, các hành tinh chỉ là chấm chuyển động ở trên bầu trời.
Tập tin:Sao Mộc và các vệ tinh qua kính viễn vọng.jpg|Vào thế kỷ 17, Galileo phát hiện [[Vệ tinh Galileo|bốn vệ tinh của sao Mộc]] nhờ kính viễn vọng, giống như ảnh ở phía trên.
Tập tin:PIA21712 Asteroid-2014 AA.gif|Con người bắt đầu tìm thấy tiểu hành tinh vào thế kỉ 19. Đây là ảnh của tiểu hành tinh 2014 AA.
Tập tin:Mars Viking 11h016.png|Ảnh bề mặt và khí quyển Sao Hỏa từ tàu [[Viking 1]] năm 1976. Tàu Viking 1 là tàu đầu tiên đáp trên Sao Hoả.
</gallery>

== Vận động hệ Mặt Trời ==
[[Tập tin:Minh hoạ quỹ đạo trong hệ Mặt Trời.png|nhỏ|400x400px|Quỹ đạo của các hành tinh và một số hành tinh lùn. Bốn hành tinh phía trong được phóng to ở góc dưới bên trái.]]

Đến một mức độ chính xác nhất định, [[định luật Kepler]] số 1 mô tả đường di chuyển của các vật thể trong hệ Mặt Trời, được gọi là [[quỹ đạo]]. Định luật nói rằng các hành tinh trong hệ Mặt Trời chuyển động theo quỹ đạo [[elip]] có [[tâm sai]] rất bé (nói nôm na là quỹ đạo tròn, ít dẹt), nhận Mặt Trời làm [[tiêu điểm]]. Ngược lại, hầu hết các [[sao chổi]] có quỹ đạo hình elip rất dẹt. Trong một số trường hợp, do nhiễu loạn hành tinh nên quỹ đạo của một số sao chổi là [[hyperbol]], sau khi đi qua Mặt Trời thì chúng thoát ra khỏi hệ Mặt Trời.{{Sfn|Nguyễn Đình Noãn|2013|p=30}}

Thực chất bản chất vật động của tất cả vật thể hệ Mặt Trời là [[Bài toán n vật thể|bài toán ''n'' vật thể]] về [[tương tác hấp dẫn]], với quỹ đạo không ổn định và có sự nhiễu loạn, sai lệch với định luật Kepler.{{Sfn|Nguyễn Đình Noãn|2013|pp=32–34}} Trên thời gian vài chục năm thì quỹ đạo của vật thể trong hệ có thể dự đoán được bằng mô hình số, nhưng trong thời gian dài, sự tiến hoá của hệ Mặt Trời sẽ bị ảnh hưởng từ nhiễu loạn quỹ đạo của các vật thể.{{Sfn|Lecar|Franklin|Holman|Murray|2001|loc=Abstract}} Trong một số trường hợp đặc biệt như quỹ đạo của Sao Thuỷ, định luật Kepler không đủ chính xác và ta cần dựa trên [[thuyết tương đối rộng]] để mô tả quỹ đạo.{{sfn|Will|2018|p=191101-1}}

[[Tập tin:Solar system orrery inner planets.gif|nhỏ|Hoạt hình chuyển động của hành tinh trong hệ Mặt Trời. Các hành tinh càng gần thì có tốc độ quay nhanh hơn.]]
Một số đặc điểm đáng kể của vận động hệ Mặt Trời gồm có:
* Các hành tinh chuyển động quanh Mặt Trời cùng chiều với chiều tự quay của Mặt Trời. Các hành tinh có [[mômen động lượng]] lớn hơn mômen động lượng của Mặt Trời, điều này cần được cân nhắc khi đưa ra giả thuyết về tiến hóa hệ Mặt Trời.{{Sfn|Nguyễn Đình Noãn|2013|p=107}}
* Trừ Sao Thuỷ, quỹ đạo của các hành tinh gần như tròn và đều có [[độ nghiêng quỹ đạo]] thấp, di chuyển men theo [[mặt phẳng hoàng đạo]]. Hướng và góc của quỹ đạo sao chổi chu kỳ dài khác với quỹ đạo của các hành tinh, vệ tinh, tiểu hành tinh và sao chổi chu kỳ ngắn.{{Sfn|Nguyễn Đình Noãn|2013|p=107}}
* Trừ Sao Kim và Sao Thiên Vương, hầu hết các hành tinh quay theo chiều thuận kim đồng hồ với quỹ đạo (đọc thêm tại [[Chuyển động thuận và nghịch]]).{{Sfn|Nguyễn Đình Noãn|2013|p=107}}
* Hầu hết các [[vệ tinh tự nhiên]] của các hành tinh chuyển động theo chiều chuyển động của hành tinh và gần như trong cùng mặt phẳng xích đạo của hành tinh.{{Sfn|Nguyễn Đình Noãn|2013|p=107}} Hầu hết vệ tinh tự nhiên lớn (ví dụ như [[Mặt Trăng]] của Trái Đất) bị '[[khóa thủy triều]]', tức là một mặt luôn hướng về hành tinh mẹ, do ảnh hưởng nhiễu loạn từ tương tác hấp dẫn.{{Sfn|Đặng Vũ Tuấn Sơn|2017|pp=189–190}}
* Một số ảnh hưởng nhiễu loạn có thể được mô tả là [[cộng hưởng quỹ đạo]], dần dần biến các vệ tinh chuyển động theo tỉ lệ [[số nguyên]] (như vệ tinh Sao Mộc – Ganymede, Europa, Io và tỉ lệ 1:2:4).{{Sfn|Đặng Vũ Tuấn Sơn|2017|p=144}} Sự tương tác hấp dẫn giữa các vật thể khối lượng cao còn có thể gây ra [[lực thủy triều]], như [[thủy triều]] trên biển do lực hút Mặt Trăng.{{Sfn|Đặng Vũ Tuấn Sơn|2017|p=53}}

Trong các hình vẽ hệ Mặt Trời, người ta hay phóng đại Mặt Trời và các hành tinh vì nếu vẽ chuẩn tỉ lệ, các vật thể sẽ không thể nhìn thấy được. Ở [[Hà Nội]] năm 2023 đã từng có mô hình hệ Mặt Trời chuẩn tỉ lệ, kéo dài hơn 8 [[kilômét]] từ [[công viên Thống Nhất]] đến [[vườn bách thảo Hà Nội]]. Với tỉ lệ này thì đường kính của Mặt Trời là 2,35 mét, Trái Đất là 2,2 centimét và Sao Diêm Vương chỉ có đường kính là 4 [[milimét]].{{sfn|VNSC|2023}}

== Quan sát các vật thể ==
Các hành tinh không nhấp nháy mạnh như các vì sao khi nhìn lên [[bầu trời]]. Dù các vì sao có kích cỡ to hơn các hành tinh, các hành tinh có [[kích thước biểu kiến]] to hơn các vì sao. Ta chỉ cần phóng đại 20–30 lần để thấy hình dạng của các hành tinh trong khi các ngôi sao thì dù có phóng đại hàng trăm lần cũng chỉ là những điểm sáng. Vì vậy ánh sáng từ các hành tinh ít bị ảnh hưởng bởi [[khúc xạ]] khí quyển so với ánh sáng từ vì sao.{{sfn|Cao An Biên|Đặng Vũ Tuấn Sơn|2023b}}

Chuyển động của vật thể gây ra sự thay đổi của hai góc: góc ánh sáng Mặt Trời phản chiếu vật thể và góc nhìn từ Trái Đất đến vật thể. Đối với Mặt Trăng, khi hai góc chập vào nhau thì xảy ra hiện tượng [[nhật thực]] và [[nguyệt thực]].{{sfn|Vatlythienvan.com, pha Mặt Trăng}}

== Mặt Trời ==
[[Tập tin:Phân tích Mặt Trời.jpg|nhỏ|Một số vết quan trắc của [[Mặt Trời]]: [[Hạt (vật lý Mặt Trời)|hạt sáng]], [[Vết đen Mặt Trời|vết đen]], [[Vết sáng Mặt Trời|vết sáng]].]]

[[Mặt Trời]] nằm ở trung tâm hệ Mặt Trời và là vật thể nặng nhất, chiếm đến 99.8% tổng khối lượng của các vật thể trong hệ{{sfn|Cao An Biên|Đặng Vũ Tuấn Sơn|2023a}} và có đường kính lớn hơn Trái Đất 109 lần.{{sfn|Stanford SOLAR Center|2008}} Khoảng 98% Mặt Trời được cấu tạo từ [[hydro]] và [[heli]],{{sfn|Stanford SOLAR Center|2008}} khi ở trong điều kiện nhiệt độ và áp suất cao ở trong [[Lõi Mặt Trời|lòng Mặt Trời]] thì xảy ra [[phản ứng tổng hợp hạt nhân]], giải phóng một nguồn bức xạ khổng lồ và ổn định. Phản ứng tổng hợp hạt nhân kết hợp hạt nhân hydro và heli để tạo ra hạt nhân [[Nguyên tố hóa học|nguyên tố]] nặng hơn.{{Sfn|Nguyễn Đình Noãn|2013|p=164–173}} Ngoài ra, Mặt Trời còn giải phóng [[neutrino]] khi [[phản ứng chuỗi proton-proton]], neutrino là hạt rất ít khi tương tác với vật chất bình thường.{{Sfn|Nguyễn Đình Noãn|2013|p=175–176}}

Bề mặt nhìn thấy được của Mặt Trời được gọi là [[quang cầu]], gồm có rất nhiều [[hạt sáng]] với kích thước lớn nhất là 1500&nbsp;km. Cấu trúc đối lưu của hạt sáng là chứng cớ về sự tồn tại của [[vùng đối lưu]] ở phía dưới quang cầu.{{Sfn|Nguyễn Đình Noãn|2013|p=173}} Hai lớp phía trên quan cầu là [[sắc cầu]] và [[Vành nhật hoa|nhật hoa]], nơi mà diễn ra nhiều hoạt động mà ta có thể nhìn thấy từ Trái Đất, ví dụ như [[vết đen Mặt Trời]], [[bùng nổ Mặt Trời]], [[sự phun trào nhật hoa]], vân vân.{{Sfn|Trần Quốc Hà|2007|p=25, 26}}{{Sfn|Nguyễn Đình Noãn|2013|p=185}}

Mặt Trời có [[Chu kỳ Mặt Trời|chu kì hoạt động khoảng 11 năm]],{{Sfn|Trần Quốc Hà|2007|p=27}} bao gồm cực tiểu và cực đại hoạt động Mặt Trời.{{Sfn|Đặng Vũ Tuấn Sơn|2017|p=107,162}} Dựa trên nguồn bức xạ [[ánh sáng]], Mặt Trời được xếp loại là [[Sao dãy chính loại G|sao dãy chính loại G2V]].{{Sfn|Nguyễn Đình Noãn|2013|p=164–173}} Mặt Trời có nhiệt độ trung bình so với các ngôi sao khác. Các ngôi sao [[dãy chính]] nóng hơn Mặt Trời có độ sáng cao hơn nhưng lại có tuổi thọ ngắn hơn. Những ngôi sao sáng và nóng hơn Mặt Trời thì hiếm, trong khi các [[sao lùn đỏ]] bé và mát hơn Mặt Trời thì chiếm khoảng 75% sao trong [[Ngân Hà]].{{sfn|Mejías et al.|2022|p=A131}} Mặt Trời là một ngôi sao thuộc [[quần thể I]] vì Mặt Trời được hình thành trong nhánh của Ngân Hà và có nhiều nguyên tố nặng hơn hydro và heli (được gọi là "[[Độ kim loại|kim loại]]" trong thuật ngữ thiên văn) so với các ngôi sao [[quần thể II]] cũ hơn ở phần rìa Ngân Hà.{{Sfn|Đặng Vũ Tuấn Sơn|2016|pp=109–110}} Các hành tinh đất đá được cho là hình thành từ quá trình tích tụ 'kim loại' trong đĩa tiền hành tinh.{{sfn|Lineweaver|2001|pp=307–313}}

== Môi trường không gian hệ ==
[[Tập tin:Chú thích vành nhật hoa.jpg|nhỏ|Một số [[hạt điện tích]] ở vành nhật hoa được phóng ra để trở thành [[gió Mặt Trời]].]]
Ngoài ánh sáng và dòng neutrino, Mặt Trời phát ra một dòng [[plasma]] các [[Phần tử mang điện|hạt mang điện]] được gọi là [[gió Mặt Trời]], gồm có [[electron]], [[proton]], [[hạt alpha]] và các hạt nhân nguyên tử khác.{{Sfn|Nguyễn Đình Noãn|2013|pp=54}} Gió Mặt Trời lan ra ngoài với tốc độ từ 900.000&nbsp;km/h đến 2.880.000&nbsp;km/h, lấp đầy khoảng chân không giữa các thiên thể trong hệ Mặt Trời.{{sfn|Kallenrode|2004|p=150}}

Các hạt mang điện từ gió Mặt Trời quanh hệ Mặt Trời tạo ra bầu vật chất mang tên [[nhật quyển]],{{Sfn|Đặng Vũ Tuấn Sơn|2016|pp=430}} kéo dài từ ranh giới nhật hoa khoảng 18 bán kính Mặt Trời (0,084 au){{Sfn|Johnson-Groh|2021}} cho đến khoảng 120 au theo dữ liệu của tàu ''[[Voyager 1]]''.{{sfn|Brown|Cook|2013}} Sự tương tác của các hạt trong gió Mặt Trời và trường từ Trái Đất dẫn đến hiện tượng [[cực quang]] được nhìn thấy gần cực Bắc và Nam Trái Đất.{{Sfn|Đặng Vũ Tuấn Sơn|2017|p=107}} Bằng chứng từ tàu vũ trụ ''[[Cassini–Huygens|Cassini]]'' và ''[[Interstellar Boundary Explorer]]'' cho rằng nhật quyển có thể có hình dạng như [[Bong bóng xà phòng|bong bóng]] do tác động ràng buộc của từ trường liên sao,{{sfn|Kornbleuth|Opher|Baliukin|Gkioulidou|2021|p=179}} nhưng các nhà khoa học vẫn chưa biết rõ hình dạng thực của nhật quyển trông như thế nào.{{sfn|Reisenfeld|Bzowski|Funsten|Heerikhuisen|2021|p=40}}

Có rất nhiều [[thiên thạch]] nằm rải rác trong không gian hệ Mặt Trời. Thiên thạch được định nghĩa là vật thể nhỏ từ 30 [[micrômét]] tới khoảng 1 mét.{{sfn|IAU Commission F1|2017|p=2}} Các vật thể nhỏ hơn nữa được gọi chung là [[bụi vũ trụ]].{{sfn|Đặng Vũ Tuấn Sơn|2016|p=71}} Hầu hết thiên thạch được hình thành từ sự phân rã của sao chổi và tiểu hành tinh, còn một vài thiên thạch được hình thành từ các mảnh vụn va chạm từ hành tinh. Phần lớn thiên thạch được làm từ [[silicat]] và các kim loại nặng như [[niken]] và [[sắt]].{{sfn|National Geographic|2015}} Gần quỹ đạo Trái Đất cũng có rất nhiều thiên thạch, một số đám thiên thạch là nguồn gốc của các mưa [[sao băng]] trong khí quyển.{{sfn|Đặng Vũ Tuấn Sơn|2016|p=372}} Theo định nghĩa của [[Liên đoàn Thiên văn Quốc tế]], các vật thể bé hơn tiểu hành tinh được gọi là ''thiên thạch'' (<1 mét) còn các vật thể bé hơn thiên thạch được gọi chung là ''bụi'', (<30 micrômét) tuy nhiên ở đây không có ranh giới thật sự rõ ràng giữa ba cụm từ.{{sfn|IAU Commission F1|2017|p=2}}

== Bốn hành tinh đất đá ==
[[Tập tin:Chú thích bốn hành tinh đất đá.jpg|nhỏ|Bốn hành tinh đất đá: [[Sao Thủy|Sao Thuỷ]], [[Sao Kim]], [[Trái Đất]], [[Sao Hỏa|Sao Hoả]].]]
Các [[hành tinh đất đá]] có kích thước bé và có khổi lượng riêng tương đối lớn. Các hành tinh này được cấu tạo chủ yếu từ các nguyên tố nặng như [[sắt]], [[silicat]], [[Magnesi|magiê]].{{Sfn|Nguyễn Đình Noãn|2013|p=83}} Các hành tinh này đều có [[hố va chạm]] và có hiện tượng [[kiến tạo]], chẳng hạn như [[thung lũng]] và [[núi lửa]].
* [[Sao Thủy]] (0,31–0,59 [[Đơn vị thiên văn|au]] từ Mặt Trời){{Sfn|Williams Fact Sheet|2024}} là hành tinh gần Mặt Trời nhất. Sao Thủy có [[cao nguyên]] và [[miệng núi lửa]] do va chạm thiên thạch chồng lên nhau.{{Sfn|Nguyễn Đình Noãn|2013|pp=86–87}} Vài tỉ năm trước, bề mặt Sao Thủy có núi lửa phun trào, tạo ra các đồng bằng [[bazan]] mịn tương tự như ở Mặt Trăng.{{Sfn|Head|Solomon|1981|p=62–76}} Nhiệt độ trên bề mặt giữa ngày và đêm chênh nhau hơn 600&nbsp;°C. Cấu tạo của hành tinh bao gồm khoảng 70% [[kim loại]] nằm chủ yếu ở lõi và 30% [[silicat]] ở lớp ngoài. Sao Thủy có lớp khí quyển siêu mỏng, được duy trì bởi nguyên tử sinh ra do [[gió Mặt Trời]], sự bốc hơi của lớp băng đá hay các thiên thạch rơi vào. Sao Thủy không có vệ tinh tự nhiên nào.{{Sfn|Nguyễn Đình Noãn|2013|pp=86–87}}
* [[Sao Kim]] (0,72–0,73 au){{Sfn|Williams Fact Sheet|2024}} có khí quyển siêu dày, chứa chủ yếu là khí [[cacbonic]] và có [[mây]] chứa các hạt chất lỏng [[axit]] nhỏ li ti phản xạ lại ánh sáng Mặt Trời. Chính lớp mây này biến Sao Kim thành thiên thể sáng thứ 3 sau Mặt Trời và Mặt Trăng. Do [[hiệu ứng nhà kính]] từ khí cacbonic, tại bề mặt Sao Kim có áp suất lớn gấp 95 lần [[Átmốtphe tiêu chuẩn|khí quyển Trái Đất]] và nhiệt độ 480&nbsp;°C.{{Sfn|Nguyễn Đình Noãn|2013|pp=87–88}} Sao Kim không có [[từ quyển]] bảo vệ để chống lại gió Mặt Trời, điều này cho thấy bầu khí quyển được duy trì nhờ hoạt động núi lửa.{{Sfn|Rincon|1999|pp=87–88}} Khoảng 90% bề mặt Sao Kim được phủ bởi [[dung nham]].{{Sfn|Nguyễn Đình Noãn|2013|pp=87–88}} Sao Kim không có vệ tinh tự nhiên nào.{{Sfn|Nguyễn Đình Noãn|2013|pp=81}}
* [[Trái Đất]] (0.98–1.02 au){{Sfn|Williams Fact Sheet|2024}} là nơi duy nhất trong vũ trụ ta biết mà có [[sự sống]] và nước ở [[Chất lỏng|trạng thái lỏng]] trên bề mặt.{{sfn|Nguyễn Quang Riệu|2020}} Khoảng 78% [[Khí quyển Trái Đất|bầu khí quyển của Trái Đất]] là [[nitơ]] và 21% là [[oxy]], còn 1% là các chất khí khác. Hành tinh của ta có hệ thống [[khí hậu]] và [[thời tiết]] phức tạp với [[Phân loại khí hậu Köppen|các vùng khí hậu đặc trưng riêng]].{{sfn|Đại học Quốc gia Hà Nội|2011|pp=3–5}} Ba phần tư bề mặt Trái Đất được bao phủ bởi biển, một phần tư còn lại được bao phủ bởi [[thảm thực vật]], [[sa mạc]] và [[băng]].{{Sfn|Nguyễn Đình Noãn|2013|p=51, 84}} [[Từ quyển]] của Trái Đất bảo vệ bề mặt khỏi [[tia vũ trụ]], góp phẩn bảo vệ bầu khí quyển và [[sự sống]].{{Sfn|Nguyễn Đình Noãn|2013|p=54–56}} Trái Đất có 1 vệ tinh tự nhiên là Mặt Trăng:
** [[Mặt Trăng]], theo thuyết [[Giả thuyết vụ va chạm lớn|va chạm lớn]], được hình thành khi một vật thể cỡ Sao Hỏa đâm vào Trái Đất, tạo ra bụi cô lại thành Mặt Trăng. Bề mặt của Mặt Trăng được bao phủ bởi lớp bụi rất mịn và có nhiều [[hố va chạm]]. Những mảng tối lớn trên Mặt Trăng, gọi là "[[Biển Mặt Trăng|biển]]", được hình thành từ hoạt động núi lửa khi Mặt Trăng còn đang hình thành.{{sfn|Howells|2023}}
* [[Sao Hỏa]] (1.38–1.67 au) có bán kính khoảng một nửa so với Trái Đất.{{Sfn|Williams Fact Sheet|2024}} Hầu hết bề mặt hành tinh có màu đỏ do [[Sắt(III) oxide|oxit sắt]],{{sfn|Peplow|2004}} hai vùng cực được phủ bởi lớp băng trắng làm từ [[nước]] và [[Carbon dioxide|cácbon dioxít]].{{sfn|Arizona State University|2022}} Sao Hỏa có một bầu khí quyển chủ yếu là cácbon dioxít với áp suất bề mặt chỉ bằng 0,6% so với áp suất của Trái Đất, vừa đủ để xuất hiện một số hiện tượng [[thời tiết]] trên khí quyển.{{sfn|Gatling|Leovy|2007|p=301–314}} Trên Sao Hỏa có các đồng bằng, cao nguyên và các miệng núi lửa. Có một thung lũng lớn dài 5000&nbsp;km, rộng 200&nbsp;km và sâu 7&nbsp;km nằm trên Sao Hỏa tên là [[Valles Marineris]], ngoài ra Sao Hỏa có núi lửa cao nhất hệ Mặt Trời tên là [[Olympus Mons]].{{Sfn|Nguyễn Đình Noãn|2013|p=90}} Sao Hoả có 2 vệ tinh là Deimos và Phobos.
** Hai vệ tinh [[Deimos (vệ tinh)|Deimos]] và [[Phobos (vệ tinh)|Phobos]] đều có đặc điểm khá giống nhau.

== Tiểu hành tinh ==
[[Tập tin:Ảnh thực từ tàu vũ trụ của một số tiểu hành tinh.jpg|nhỏ|400x400px|Tiểu hành tinh lớn nhất trong ảnh ([[1 Ceres]]) rộng khoảng 960 kilômét còn các tiểu hành tinh bé nhất dài khoảng 0,5 kilômét.]]
Các [[tiểu hành tinh]] là các vật thể bé hơn hành tinh, chủ yếu được cấu thành từ các khoáng chất [[carbon]], đá và kim loại, với một số trong số chúng chứa băng.{{sfn|IAU Planet Definition Committee|2006}} Các tiểu hành tinh có kích thước từ vài mét đến hàng trăm kilômét,{{sfn|Snodgrass|Agarwal|Combi|Fitzsimmons|2017|p=5}} theo định nghĩa của Liên đoàn Thiên văn Quốc tế có kích cỡ trên khoảng 1 mét.{{sfn|IAU Commission F1|2017|p=2}} Một số tiểu hành tinh, ví dụ như [[4 Vesta|Vesta]] và [[2 Pallas|Pallas]], được các nhà khoa học cho rằng là [[Protoplanet|tiền thân của các hành tinh]] khi hệ Mặt Trời còn đang hình thành.{{sfn|McCord|McFadden|Russell|Sotin|2006|p=105}} Số ít các [[Vệ tinh hành tinh vi hình|tiểu hành tinh thậm chí có vệ tinh tự nhiên]] quay quanh.{{sfn|Snodgrass|Agarwal|Combi|Fitzsimmons|2017|p=5}} Các tiểu hành tinh giúp các nhà khoa học hiểu rõ lịch sử và sự tiến hoá của hệ Mặt Trời. Ngoài ra, các tiểu hành tinh được cho là chứa nhiều kim loại quý như nikel, sắt, titan và nước, là mục tiêu hấp dẫn cho hoạt động khai thác không gian trong tương lai.{{Sfn|Đặng Vũ Tuấn Sơn|2016|p=158}}
[[Tập tin:Ghi chú tiểu hành tinh.png|nhỏ|300x300px|Các nhóm tiểu hành tinh: [[vành đai tiểu hành tinh]], [[Thiên thể Troia của Sao Mộc|nhóm Troia]], [[cộng hưởng quỹ đạo]].]]
[[Vành đai tiểu hành tinh]] là vùng [[hình xuyến]] tập trung nhiều tiểu hành tinh. Vành đai này nằm khoảng 2,1 và 3,3 au từ Mặt Trời, nằm giữa quỹ đạo của Sao Hỏa và Sao Mộc.{{sfn|SSD JPL Kirkwood Gaps|2007}} Vành đai tiểu hành tinh chứa hàng triệu vật thể có đường kính trên một kilômét,{{sfn|Tedesco|Cellino|Zappalá|2005|p=2869–2886}} dù vậy, tổng khối lượng của vành đai tiểu hành tinh có khả năng không vượt quá 1/1000 Trái Đất.{{sfn|Krasinsky|Pitjeva|Vasilyev|Yagudina|2002|p=98–105}} Vành đai tiểu hành tinh rất thưa thớt; các tàu vũ trụ đi xuyên qua vành đai mà không bao giờ bị đâm.{{sfn|Cassini Media Relations Office|2000}} Một số khu vực tại vành đai tiểu hành tinh bị ảnh hưởng bởi tương tác hấp dẫn nhiễu từ Sao Mộc, hiện tượng này còn được gọi là [[cộng hưởng quỹ đạo]]. Sự cộng hưởng có thể đẩy tiểu hành tinh ra ngoài (gọi là [[khe Kirkwood]]){{sfn|Minton|Malhotra|2009|p=1109–1111}} hoặc tập trung lại quẩn thể tiểu hành tinh (ví dụ như [[quần thể Hilda]] tại tỉ lệ cộng hưởng 3:2){{sfn|Broz|Vokrouhlický|2008|p=715–732}}

Tính đến giữa năm 2022, khoảng 29.000 tiểu hành tinh được gọi là "[[Vật thể gần Trái Đất|tiểu hành tinh gần Trái Đất]]" vì chúng có quỹ đạo mà nhiều khả năng đâm Trái Đất trong tương lai. Các [[thành phố]] lớn gồm chục triệu người sẽ bị phá huỷ khi tiểu hành tinh va chạm với Trái Đất, vì vậy hiện nay các nhà khoa học đang tìm phương pháp để [[Tránh va chạm với tiểu hành tinh|bẻ hướng tiểu hành tinh]].{{Sfn|Đặng Vũ Tuấn Sơn|2016|p=152–155}}

Sau đây là ba tiểu hành tinh điển hình được các nhà khoa học điều tra tỉ mỉ nhất, có kích thước lớn, trung bình và nhỏ:
* [[Ceres (hành tinh lùn)|1 Ceres]] (2,55–2,98 au, rộng 960 km) là hành tinh lùn duy nhất đã được tìm thấy trong vành đai tiểu hành tinh. Bề mặt của nó chứa carbon, [[băng]] và [[tinh thể ngậm nước]]. Ceres từng có hoạt động phun trào nước và [[nitơ]] từ [[núi lửa băng]]. Bằng chứng cho sự phun trào có thể thấy tại các điểm sáng trên bề mặt. Ceres có một bầu khí quyển rất mỏng, gần như không thể phân biệt được với chân không. Ceres đã được thăm bởi tàu ''[[Dawn (tàu vũ trụ)|Dawn]]'' của Mỹ.
* [[433 Eros]] (1,13–1,78 au, dài 34 km). Eros đã được thăm bởi tàu ''[[NEAR Shoemaker]]'' của Mỹ.
* [[162173 Ryugu]] (0,96–1.42 au, rộng 0,5 km). Ryugu đã được thăm bởi tàu ''[[Hayabusa2]]'' của Nhật Bản.
== Bốn hành tinh khổng lồ ==
[[Tập_tin:Planet_collage_to_scale_(captioned).jpg|thế=Jupiter and Saturn is about 2 times bigger than Uranus and Neptune, 10 times bigger than Venus and Earth, 20 times bigger than Mars and 25 times bigger than Mercury|phải|nhỏ|Bốn hành tinh khổng lồ: [[Sao Mộc]], [[Sao Thổ]], [[Sao Thiên Vương]], [[Sao Hải Vương]]]]
Các [[hành tinh khổng lồ]] có kích thước lớn nhưng lại có khôi lượng riêng bé, được cấu tạo chủ yếu từ các khí như hyđrô, hêli, cacbonic.{{Sfn|Nguyễn Đình Noãn|2013|p=83}} Tất cả 4 hành tinh khổng lồ đều có [[hệ thống vành đai]], được tạo bởi hạt bụi và hòn đá nhỏ. [[Vành đai của Sao Thổ]] có thể nhìn thấy được qua kính thiên văn tại Trái Đất, còn vành đai của các hành tinh khác thì được phát hiện bằng phi thuyền vũ trụ.{{Sfn|Nguyễn Đình Noãn|2013|p=96}}<!-- <nói thêm về centaur> -->
* [[Sao Mộc]] (4,95–5,46 au){{Sfn|Williams Fact Sheet|2024}} là hành tinh lớn nhất trong hệ Mặt Trời, nặng hơn 318 lần Trái Đất. Ngoài phần lõi nhỏ bằng đá, khí quyển của Sao Mộc chủ yếu là [[hydro]] và [[heli]]. [[Khí quyển Sao Mộc]] phức tạp, bao gồm nhiều lớp và vòng khí không phân chia rõ ràng. Do trong lòng Sao Mộc có nhiệt độ cao nên trên bề mặt luôn có [[bão]]. Trên bề mặt có cơn bão xoáy khổng lồ có đường kính gấp 3 lần Trái Đất, được gọi là [[Vết Đỏ Lớn]].{{Sfn|Nguyễn Đình Noãn|2013|pp=91–92}} [[Từ quyển Sao Mộc|Sao Mộc có từ quyển rất mạnh]], đủ để bẻ hướng [[bức xạ ion hóa]] từ Mặt Trời và tạo ra [[cực quang]].{{Sfn|Rogers|1995|p=293}} Sao Mộc có [[Vệ tinh tự nhiên của Sao Mộc|95 vệ tinh tự nhiên đã được phát hiện]].{{Sfn|SSD JPL lịch sử|2023}}
* [[Sao Thổ]] (9,08–10,12 au){{Sfn|Williams Fact Sheet|2024}} có [[Vành đai Sao Thổ|hệ thống vành đai]] rực rỡ có thể nhìn thấy được qua kính viễn vọng, có cấu tạo từ mảnh [[băng]] và [[đá]] nhỏ. Sao Thổ chủ yếu được cấu tạo từ hydro và heli giống như giống như Sao Mộc. Ở cực Bắc và Nam, Sao Thổ với lý do chưa rõ có [[Lục giác Sao Thổ|cơn bão hình lục giác]] lớn hơn đường kính Trái Đất. Sao Thổ có từ quyển yếu hơn Sao Mộc, chỉ tạo được các cực quang yếu. Tính đến năm 2024, Sao Thổ [[Vệ tinh tự nhiên của Sao Thổ|có 146 vệ tinh tự nhiên đã được phát hiện]].
* [[Sao Thiên Vương]] (18,3–20,1 au){{Sfn|Williams Fact Sheet|2024}} quay quanh Mặt Trời với trục nghiêng gần như vuông góc với quỹ đạo. Điều này làm khí quyển có sự thay đổi mùa khắc nghiệt khi quay quanh quỹ đạo. Lớp ngoài của Sao Thiên Vương có màu xanh lam nhạt do [[Methan|metan]]. Ở sâu bên trong khí quyển ẩn chứa nhiều bí ẩn về các hiện tượng khí hậu, chẳng hạn như nhiệt độ thấp ở trong lõi, sự hình thành của mây và lốc xoáy. Tính đến năm 2024, Sao Thiên Vương [[Vệ tinh tự nhiên của Sao Thiên Vương|có 28 vệ tinh tự nhiên đã được phát hiện]].
* [[Sao Hải Vương]] (29,9–30,5 au){{Sfn|Williams Fact Sheet|2024}} là hành tinh xa nhất trong hệ Mặt Trời. Lớp ngoài của Sao Hải Vượng có màu xanh lam nhạt do metan, với những cơn bão hình đốm đen thỉnh thoảng xuất hiện trên bề mặt. Giống như Sao Thiên Vương, nhiều hiện tượng khí quyển của Sao Hải Vương vẫn chưa có lời giải thích, chẳng hạn như nhiệt độ của [[Tầng nhiệt|tầng nhiệt quyển]] hay độ nghiêng bất thường của từ quyển. Tính đến năm 2024, Sao Hải Vương [[Vệ tinh tự nhiên của Sao Hải Vương|có 16 vệ tinh tự nhiên đã được phát hiện]].

[[Tập tin:Moons of solar system v7.jpg|nhỏ|Các vệ tinh điển hình của hệ Mặt Trời]]
Các hành tinh khổng lồ có hàng trăm vệ tinh có kích cỡ từ bé hơn 1 kilomét đến lớn hơn Sao Thủy. Một số vệ tinh tự nhiên lớn mà hiện nay là mục tiêu nghiên cứu điển hình gồm có:
* Sao Mộc
** [[Io (vệ tinh)|Io]] có bề mặt loang lổ với vệt vàng, trắng và nhiều đốm đỏ, nâu, cam và đen. Đây là do nơi này có hoạt động [[núi lửa]] mạnh mẽ nhất trong hệ Mặt trời, với hơn 400 núi lửa đang hoạt động ở trên bề mặt. Qua hàng triệu năm, một số núi lửa phun trào cột [[lưu huỳnh]] cao hàng trăm kilomét. Hiện tượng núi lửa phun trào được cho là [[Sấy nóng do thủy triều|do lực hấp dẫn của Sao Mộc]].{{sfn|Howells|2023}}
** [[Europa (vệ tinh)|Europa]], giống như Io, bị [[Sấy nóng do thủy triều|chi phối bởi lực hấp dẫn của Sao Mộc]], tuy nhiên với một mức độ bé hơn. Europa chủ yếu được cấu tạo từ băng nước, nên sự ma sát này biến lớp băng dưới bề mặt thành biển mặn, có thể chứa gấp đôi lượng nước so với Trái Đất. Nếu đáy biển Europa chứa [[miệng phun thủy nhiệt]], điều này sẽ mang nhiều hứa hẹn cho việc tìm sự sống ngoài Trái Đất trong tương lai.{{sfn|Howells|2023}}
** [[Ganymede (vệ tinh)|Ganymede]] có bán kính to hơn Sao Thuỷ và giống như Europa có một lớp băng dày ở bề mặt. Theo các nghiên cứu giả lập điều kiện của Ganymede, vệ tinh này có vẻ có nhiều lớp đại dương, xếp chồng lên nhau với các lớp băng nước ở giữa. Lớp đại dương thấp nhất có thể nằm ở độ sâu 800 kilomét.{{sfn|Howells|2023}}
* Sao Thổ
** [[Enceladus (vệ tinh)|Enceladus]] .{{sfn|Howells|2023}}
** [[Titan (vệ tinh)|Titan]] .{{sfn|Howells|2023}}
* Sao Thiên Vương
** [[Miranda (vệ tinh)|Miranda]] .{{sfn|Howells|2023}}
* Sao Hải Vương
** [[Triton (vệ tinh)|Triton]] .{{sfn|Howells|2023}}

== Vành đai Kuiper ==
[[Tập tin:Các vật thể trong vành đai Kuiper.png|nhỏ|Các vật thể trong [[vành đai Kuiper]] (được đánh dấu bằng chấm màu xanh nhạt).]]
[[Vành đai Kuiper]] là đĩa vật chất nằm xa hơn quỹ đạo của các hành tinh, mở rộng từ quỹ đạo Sao Hải Vương (cách Mặt Trời 30 au) tới bán kính khoảng 50 au. Thiên thể đầu tiên được phát hiện dẫn tới việc xác nhận sự tồn tại của vành đai này là [[(15760) 1992 QB1]], được phát hiện vào năm 1992 bởi nhà thiên văn [[David Jewitt]] cùng với nghiên cứu sinh của ông là [[Jane Lưu]]. Từ đó đến nay đã có hơn một nghìn đối tượng thuộc vành đai này được phát hiện, và người ta cho rằng vành đai này có thể có hơn 100.000 đối tượng có đường kính lớn hơn 100&nbsp;km. Một số vệ tinh trong hệ Mặt Trời, như [[Triton (vệ tinh)|Triton]] của Sao Hải Vương và [[Phoebe (vệ tinh)|Phoebe]] của Sao Thổ, đều được cho là có nguồn gốc từ vành đai này.{{Sfn|Đặng Vũ Tuấn Sơn|2017|pp=158–160}}

Vành đai được cho là tập hợp gồm những mảnh vật chất có nguồn gốc từ một [[đĩa tiền hành tinh]] quanh Mặt Trời, tuy nhiên vật chất từ đĩa này không thể cô lại để tạo thành hành tinh. Vành đai Kuiper rộng hơn nhiều vành đai tiểu hành tinh 20 lần. Cách xa Mặt Trời và các hành tinh lớn, vành đai Kuiper được cho là tương đối ít bị ảnh hưởng bởi các quá trình biến đổi, cho nên xác định thành phần của chúng có thể cung cấp cho chúng ta thông tin về sự hình thành hệ Mặt Trời. Hầu hết các tiểu hành tinh trong đai Kuiper gồm một lượng lớn [[methan]], [[amonia]] và [[nước]] đóng băng. Sau chuyến thăm bởi ''[[New Horizons]]'', vành đai Kuiper là một mục tiêu hấp dẫn mà các tàu thăm dò trong tương lai sẽ hướng đến.{{Sfn|Đặng Vũ Tuấn Sơn|2017|pp=158–160}}
[[Tập tin:명왕성의 위성들.png|nhỏ|Ảnh của [[Sao Diêm Vương]] (Pluto) và [[Charon (vệ tinh)|Charon]]]]
Vành đai Kuiper chứa 5 hành tinh lùn đã biết cho tới nay:

* [[Sao Diêm Vương]] (Pluto, 29,7–49,3 au) là vật thể lớn nhất được biết đến trong vành đai Kuiper. Hầu hết bề mặt Sao Diêm Vương được bao phủ bởi băng nitơ và tạp [[chất hữu cơ]] màu nâu tên là [[tholin]]. Khu ''Sputnik Planitia'' trên bề mặt rộng khoảng 1200 kilômét và gần như không có hố va chạm do vận động địa chất. Sao Diêm Vương có [[Vệ tinh tự nhiên của Sao Diêm Vương|5 vệ tinh tự nhiên]], trong đó có vệ tinh [[Charon (vệ tinh)|Charon]] có bán kính bằng một nửa Sao Diêm Vương.
* [[90482 Orcus|Orcus]] (30,3–48,1 au) theo kết quả [[Phổ học|phân tích quang phổ]] có thể có [[nước]] đóng băng và sự tồn tại của tholin. Hai chất này có thể bao phủ hầu hết bề mặt hành tinh lùn. Orcus có 1 vệ tinh tự nhiên đã được phát hiện: [[Vanth]].
* [[Haumea]] (34,6–51,6 au) có hình [[ellipsoid]] (quả trứng), tốc độ quay nhanh và có hệ thống vành đai. Trên bề mặt của Haumea có vết màu đỏ, có thể do chưa nhiều chất hữu cơ như tholin. Haumea có 2 vệ tinh tự nhiên đã được phát hiện: [[Hiʻiaka (vệ tinh)|Hiʻiaka]] và [[Namaka (vệ tinh)|Namaka]].
* [[Makemake]] (38,1–52,8 au) theo kết quả phân tích quang phổ có metan, [[ethan]], và băng nitơ trên bề mặt. Makemake có 1 vệ tinh tự nhiên đã được phát hiện, được tạm gọi là [[S/2015 (136472) 1]].
* [[50000 Quaoar|Quaoar]] (41,9–45,5 au) theo kết quả phân tích quang phổ có băng và [[Amonia|amoniac]] ở trên bề mặt. Ngoài ra, Quaoar có 2 vành đai mỏng và có 1 vệ tinh tự nhiên đã được phát hiện: [[Weywot]].
== Các vật thể ngoài vành đai Kuiper ==
[[Tập tin:Đĩa phân tán và các vật thể ETHO.png|nhỏ|Các vật thể trong [[đĩa phân tán]] và [[damocloid]] có quỹ đạo nằm ngoài vành đai Kuiper. ]]
Trước đây vành đai Kuiper được cho là nơi bắt nguồn của các sao chổi chu kỳ ngắn, với chu kỳ quỹ đạo ít hơn 200 năm. Tuy nhiên, nghiên cứu từ giữa thập niên 1990 đã cho thấy nguồn gốc chính xác của sao chổi là ở [[đĩa phân tán]], một khu vực nằm bên ngoài vành đai Kuiper. Đĩa phân tán là một vùng với mật độ thưa thớt, chồng lên vành đai Kuiper nhưng mở rộng ra xa hơn 100 au. Các vật thể của đĩa phân tán có quỹ đạo elip rất dẹt và rất nghiêng so với mặt phẳng hoàng đạo.{{Sfn|Đặng Vũ Tuấn Sơn|2017|pp=159–160}} <!-- <Sao chổi> <Extreme trans-Neptunian objects> -->

Hiện tại các nhà khoa học tìm thấy 3 hành tinh lùn trong khu vực này:
* [[Eris (hành tinh lùn)|Eris]] (38,3–97,5 au)
* [[225088 Cung Công|Cung Công]] (Gonggong, 33,8–101,2 au)
* [[90377 Sedna|Sedna]] (76,2–937 au)
[[Quyển Hill]] của hệ Mặt Trời được ước tính có bán kính từ 180.000 đến 230.000 au, gấp trăm lần quỹ đạo của các hành tinh lùn. Việc tìm hiểu các vật thể ở khu vực này còn nhiều khó khăn. Các vật thể mà ta phát hiện trong khu vực này có quỹ đạo bị nhiễu loạn, khiến chúng di chuyển gần hơn với Mặt Trời, và việc phát hiện những vật thể này thường chỉ có thể xảy ra khi chúng là sao chổi. Vì vậy, đây là khu vực còn nhiều bí ẩn và được các nhà khoa học đưa ra nhiều giả thuyết về các vật thể có thể nằm trong khu vực này, ví dụ như [[đám mây Oort]] và "[[hành tinh thứ chín]]".

== Hệ Mặt Trời trong vũ trụ ==
[[Tập tin:Biểu đồ khu vực ở được của các hệ hành tinh.jpg|nhỏ|300x300px|Khu vực ở được của các hành tinh hệ Mặt Trời, [[TRAPPIST-1]] và các hệ khác.]]
So sánh với các loại hành tinh hay được tìm thấy ở các hệ sao khác, hệ Mặt Trời của ta thiếu hành tinh có quỹ đạo bé hơn Sao Thuỷ và "[[siêu Trái Đất]]", tức là hành tinh có kích thước lớn hơn nhiều lần Trái Đất.{{sfn|Martin|Livio|2015|p=105}} Giống như các hệ hành tinh khác, hệ Mặt Trời có [[Vùng ở được quanh sao|vùng sống được]], bao gồm Trái Đất, nơi nhiệt độ bề mặt và [[khí quyển]] cho phép sự tồn tại của nước ở trạng thái lỏng.{{Sfn|Đặng Vũ Tuấn Sơn|2016|p=412}}<!-- <vùng sống đc> <hệ sao gần nhất> <Ngân Hà> -->

== Lịch sử hình thành ==
{{Xem thêm|Sự hình thành và tiến hóa của Hệ Mặt Trời}}
[[Tập tin:The planet-forming disc around the star V883 Orionis (artist’s impression) (eso2302c).jpg|nhỏ|Sự thai nén của [[Đám mây phân tử|đám mây khí]] đã tạo nên Mặt Trời sơ khai và đĩa tiền hành tinh.]]

Nhờ các [[bao thể]] trong [[thiên thạch]] cổ xưa, ta biết rằng hệ Mặt Trời được hình thành 4,568 tỷ năm trước từ [[đám mây phân tử]] (nói nôm na là [[tinh vân]]).{{sfn|Bouvier|Wadhwa|2010|p=637}} Đám mây này chủ yếu bao gồm hydro, heli và một lượng nhỏ các nguyên tố nặng hơn được tổng hợp bởi các thế hệ sao trước.{{sfn|Zeilik|Gregory|1998|p=207}} Đám mây phân tử này có thể rộng đến vài [[năm ánh sáng]]{{sfn|Portegies Zwart|2009|p=L13–L16}} và sinh ra nhiều ngôi sao khác trước khi sinh ra hệ Mặt Trời.{{sfn|Adams|2010|p=55}} Khi đám mây này bắt đầu [[suy sụp hấp dẫn]], [[định luật bảo toàn mô men động lượng]] nói rằng đám mây sẽ bắt đầu quay nhanh hơn. Trung tâm đám mây bắt đầu nóng lên vì đây là nơi mà phần lớn vật chất tập trung lại.{{sfn|Zabludoff|Lecture 13}} Đám mây phân tử bắt đầu co lại thành [[đĩa tiền hành tinh]] có đường kính khoảng 200 au{{Sfn|Vorobyov|2011|p=146}} và [[tiền sao]] nóng (sau này thành Mặt Trời).{{sfn|Greaves|2005|p=68–71}} Các hành tinh bắt đầu hình thành từ quá trình tích tụ đĩa tiền hành tinh, bụi và khí kết hợp lại để tạo thành các khối lớn hơn dưới tác động của trọng lực.{{sfn|Boss|2005|p=L137}}

Hàng trăm [[protoplanet|phôi hành tinh]] có thể đã tồn tại trong hệ Mặt Trời sơ khai, nhưng nhiều trong số chúng đã hợp nhất, phá hủy hoặc bị đẩy ra ngoài trong quá trình phát triển hệ Mặt Trời. Ở gần Mặt Trời hình thành nên các hành tinh đất đá (Sao Thủy, Sao Kim, Trái Đất và Sao Hỏa) do chỉ có [[kim loại]] và [[silicat]] có thể tồn tại thể rắn ở khoảng cách này. Bởi vì kim loại và silicat chỉ chiếm một phần nhỏ trong đĩa tiền hành tinh, các hành tinh đất không thể phát triển quá giới hạn nhất định. Các hành tinh khổng lồ (Sao Mộc, Sao Thổ, Sao Thiên Vương và Sao Hải Vương) hình thành ở xa hơn, nơi mà các chất bình thường là thể khí thì ở dạng rắn. Vật liệu khí hình thành các hành tinh này nhiều hơn so với kim loại và silicat hình thành các hành tinh đất đá, cho phép các hành tinh khủng lồ phát triển đủ bầu khí quyển hydro và heli. Các mảnh vụn còn sót lại tụ tập ở những vùng như vành đai tiểu hành tinh, vành đai Kuiper và đám mây Oort.{{sfn|Bennett|2020|loc=Chapter 8.2}}
[[Tập tin:The violent youth of solar proxies.jpg|nhỏ|300x300px|Theo quan sát từ các ngôi sao khác, Mặt Trời trong thời gian đầu có thể có hoạt động bức xạ và có từ quyển mạnh hơn bây giờ.]]
Trong vòng 50 triệu năm, áp suất và mật độ hydro ở trung tâm Mặt Trời trở nên đủ lớn để bắt đầu quá trình [[Tổng hợp hạt nhân sao|tổng hợp hạt nhân]].{{sfn|Yi et al.|2001|p=417–437}} Mặt Trời lúc mới sinh ra có độ sáng chỉ đạt khoảng 70% so với hiện tại{{sfn|Shaviv|2003|p=1437}} do khi heli tích tụ tại lõi, Mặt Trời càng trở nên sáng hơn.{{sfn|Gough|1981|p=21–34}} Nhiệt độ, [[tốc độ phản ứng]], và áp suất tăng lên cho đến khi đạt được trạng thái [[Cân bằng thủy tĩnh|cân bằng áp suất nhiệt–lực hấp dẫn]]. Mặt Trời đã trở thành ngôi sao thuộc [[dãy chính]].{{sfn|Chrysostomou|Lucas|2005|p=29–40}} Gió Mặt Trời tạo ra thái dương quyển và quét sạch phần còn lại của đĩa tiền hành tinh ra [[không gian liên sao]].{{sfn|Gough|1981|p=21–34}} Các [[tương tác hấp dẫn]] giữa các hành tinh khiến hành tinh di chuyển vào các quỹ đạo khác nhau. Điều này dẫn đến sự không ổn định của quỹ đạo hành tinh, khiến quỹ đạo của hành tinh nhỏ được nới rộng và đưa các hành tinh khí vào quỹ đạo hiện tại.{{sfn|Crida|2009|p=215–227}}

Các vật thể trong [[Sự ổn định của Hệ Mặt Trời|hệ Mặt Trời có sự chuyển động ổn định]], nằm trong quỹ đạo cô lập và bị ràng buộc bởi các tương tác hấp dẫn giữa các vật thể.{{sfn|Malhotra|Holman|Ito|2001|p=12342,12343}} Có khả năng rất bé rằng một ngôi sao khác sẽ đi xuyên qua hệ Mặt Trời trong vài tỷ năm tới. Mặc dù điều này có thể gây mất ổn định và dẫn đến các hành tinh bị đẩy ra và va chạm lẫn nhau, nhiều khả năng Hệ Mặt Trời vẫn sẽ giữ nguyên trạng thái vận động như hiện nay.{{sfn|Raymond et al.|2023|pp=6126–6138}}

[[Tập tin:Mặt Trời bây giờ và tương lai.jpg|nhỏ|Mặt Trời hiện tại so với kích thước cực đại khi trở thành [[sao khổng lồ đỏ]].]]

Khoảng 5 tỷ năm nữa, khi lượng hydro trong lõi Mặt Trời được chuyển hóa hoàn toàn thành heli, đây sẽ là dấu chấm hết của giai đoạn dãy chính Mặt Trời. Lõi Mặt Trời sẽ co lại, quá trình tổng hợp hydro sẽ diễn ra ở một lớp vỏ bao quanh lõi heli trơ, và năng lượng tỏa ra sẽ lớn hơn. Lớp ngoài của Mặt Trời sẽ phình ra 260 lần so với đường kính hiện tại và Mặt Trời sẽ trở thành [[sao khổng lồ đỏ]]. Tại cuối giai đoạn khủng lồ của Mặt Trời, bề mặt Mặt Trời sẽ nguội đi còn 2300&nbsp;°C,{{sfn|Schröder|Smith|2008|p=155–163}} so với 5500&nbsp;°C hiện nay.{{sfn|Lide|2004|p=14–2}} Trong tương lại, sự phình ra của Mặt Trời sẽ nuốt chửng sao Thủy và sao Kim và có thể cả Trái Đất. Nhiều khả năng Trái Đất và sao Hỏa sẽ trở thành hành tinh dung nham.{{sfn|Aungwerojwit|Gänsicke|Dhillon|2024|p=117–128}}

Mặt Trời sẽ đốt cháy heli trong một khoảng thời gian ngắn hơn nhiều so với thời gian nó đốt cháy hydro trong lõi. Các phản ứng hạt nhân trong lõi sẽ suy yếu dần và lớp ngoài của Mặt Trời sẽ bị đẩy vào không gian, để lại [[sao lùn trắng]] đặc có khối lượng bằng một nửa khối lượng ban đầu của Mặt Trời nhưng chỉ có đường kính rộng bằng Trái Đất.{{sfn|Lide|2004|p=14–2}} Các lớp ngoài bị đẩy ra có thể tạo thành [[tinh vân]], trả lại một phần vật chất được làm giàu với các nguyên tố nặng hơn như [[carbon]] vào môi trường liên sao để thế hệ sao mới được sinh ra.{{sfn|Gesicki|Zijlstra|Miller Bertolami|2018|pp=580–584}}

== Xem thêm ==
* [[Du hành hệ Mặt Trời]]
* [[Danh sách hành tinh vi hình]]
* [[Danh sách vật thể trong Hệ Mặt Trời theo kích cỡ]]
* [[Danh sách vệ tinh tự nhiên trong Hệ Mặt Trời]]

== Chú thích ==
{{tham khảo|group="ghi chú"}}
{{tham khảo|20em}}

== Nguồn tham khảo ==
{{refbegin|22em}}
'''Sách tiếng Việt:'''
* {{Chú thích sách|url=https://www.trithuctrebooks.com/products/tu-dien-thien-van-hoc-va-vat-ly-thien-van-bo-sach-buc-tranh-vu-tru|title=Từ điển Thiên văn học và Vật lý thiên văn|last=Đặng Vũ Tuấn Sơn|publisher=Tri Thức Trẻ Books và NXB Thanh Niên|year=2016|isbn=978-604-397-075-3|archive-date=2024-09-24|access-date=2024-09-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20240924225316/https://www.trithuctrebooks.com/products/tu-dien-thien-van-hoc-va-vat-ly-thien-van-bo-sach-buc-tranh-vu-tru}}
* {{Chú thích sách|url=https://www.trithuctrebooks.com/products/trai-dat-va-he-mat-troi-bo-sach-buc-tranh-vu-tru|title=Trái Đất và Hệ Mặt Trời|last=Đặng Vũ Tuấn Sơn|publisher=Tri Thức Trẻ Books và NXB Thanh Niên|year=2017|isbn=978-604-397-074-6}}
* {{Chú thích tạp chí|last=Trần Quốc Hà|date=2007|title=Chu kì hoạt động Mặt Trời|url=https://journalhcmue.edu.vn/index.php/hcmuejos/article/download/952/943|journal=Tạp chí Khoa học – Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh|issue=10}}
* {{Chú thích sách|url=https://archive.org/details/giao-trinh-vat-ly-thien-van|title=Giáo Trình Vật Lý Thiên Văn, tái bản lần thứ nhất|last=Nguyễn Đình Noãn|publisher=Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam|year=2013|author-link=Nguyễn Đình Noãn}}
* {{Chú thích sách|url=http://danida.vnu.edu.vn/cpis/files/Personal/My_Books/Nhung%20Kien%20thuc%20Co%20ban%20ve%20BDKH.pdf|title=Cuốn sách những kiến thức cơ bản về biến đổi khí hậu|publisher=Trung tâm Nghiên cứu Biến đổi toàn cầu, Đại học Quốc gia Hà Nội|year=2011|ref={{harvid|Đại học Quốc gia Hà Nội|2011}}|archive-date=2024-09-24|access-date=2024-09-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20240924021244/http://danida.vnu.edu.vn/cpis/files/Personal/My_Books/Nhung%20Kien%20thuc%20Co%20ban%20ve%20BDKH.pdf}}

'''Tài liệu trên mạng tiếng Việt:'''
* {{Chú thích web|url=https://thienvanvietnam.org/TVHPD/TVHPD_NguHanh_CanChi.htm|tiêu đề=Thiên Văn Học Phương Đông - Ngũ Hành - Can Chi|tác giả=Bùi Dương Hải|ngày=|website=Hội thiên văn và vũ trụ học Việt Nam|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20231004023401/https://thienvanvietnam.org/TVHPD/TVHPD_NguHanh_CanChi.htm|ngày lưu trữ=2023-10-04|url-status=dead|ngày truy cập=2024-09-22|ref={{harvid|Bùi Dương Hải phần 1 chương 3}}}}
* {{Chú thích web|url=https://vatlythienvan.com/kham-pha/he-mat-troi/mat-trang/pha-cua-mat-trang.html|tiêu đề=Pha Của Mặt Trăng Là Gì?|tác giả=Hau Nghe|website=Vatlythienvan.com|ngày truy cập=2024-09-22|ref={{harvid|Vatlythienvan.com, pha Mặt Trăng}}}}
* {{chú thích báo|last1=Cao An Biên|last2=Đặng Vũ Tuấn Sơn|date=2023-08-10|title=10 điều thú vị về hệ mặt trời không phải người yêu thiên văn nào cũng biết|url=https://thanhnien.vn/10-dieu-thu-vi-ve-he-mat-troi-khong-phai-nguoi-yeu-thien-van-nao-cung-biet-185230807130034337.htm|access-date=2024-09-23|ref={{harvid|Cao An Biên|Đặng Vũ Tuấn Sơn|2023a}}|archive-date=2024-09-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20240923234858/https://thanhnien.vn/10-dieu-thu-vi-ve-he-mat-troi-khong-phai-nguoi-yeu-thien-van-nao-cung-biet-185230807130034337.htm|url-status=live}}
* {{chú thích báo|last=Thu Thảo|date=2017-08-25|title=Cuộc đại du hành vĩ đại nhất lịch sử nhân loại|work=VnExpress|url=https://vnexpress.net/cuoc-dai-du-hanh-vi-dai-nhat-lich-su-nhan-loai-3632427.html|access-date=2024-09-22|archive-date=2024-12-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20241212180413/https://vnexpress.net/cuoc-dai-du-hanh-vi-dai-nhat-lich-su-nhan-loai-3632427.html|url-status=live}}
* {{chú thích báo|last=Thu Thảo|date=2018-11-03|title=Tàu vũ trụ NASA cạn nhiên liệu sau hành trình 7 tỷ km|work=VnExpress|url=https://vnexpress.net/tau-vu-tru-nasa-can-nhien-lieu-sau-hanh-trinh-7-ty-km-3833714.html|access-date=2024-09-22}}
* {{chú thích báo|last=An Khang|date=2019-01-02|title=Tàu NASA lập kỷ lục bay 6,4 tỷ km, tiếp cận vật thể xa nhất|work=VnExpress|url=https://vnexpress.net/tau-nasa-lap-ky-luc-bay-6-4-ty-km-tiep-can-vat-the-xa-nhat-3862255.html|access-date=2024-09-22|archive-date=2024-12-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20241212164130/https://vnexpress.net/tau-nasa-lap-ky-luc-bay-6-4-ty-km-tiep-can-vat-the-xa-nhat-3862255.html|url-status=live}}
* {{chú thích báo|last=Đoàn Dương|date=2018-07-13|title=NASA sắp phóng tàu thăm dò Mặt Trời tới vành nhật hoa|work=VnExpress|url=https://vnexpress.net/nasa-sap-phong-tau-tham-do-mat-troi-toi-vanh-nhat-hoa-3777175.html|access-date=2024-09-22}}
* {{chú thích báo|last=Hải Anh|date=2021-12-07|title=Nhật Bản đưa mẫu vật tiểu hành tinh gần Trái đất cho NASA|work=Lao Động|url=https://laodong.vn/the-gioi/nhat-ban-dua-mau-vat-tieu-hanh-tinh-gan-trai-dat-cho-nasa-981767.ldo|access-date=2024-09-22|archive-date=2024-09-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20240922183047/https://laodong.vn/the-gioi/nhat-ban-dua-mau-vat-tieu-hanh-tinh-gan-trai-dat-cho-nasa-981767.ldo|url-status=live}}
* {{chú thích báo|last=Duy Linh|date=2016-09-30|title=Tàu vũ trụ Rosetta kết thúc sứ mệnh 12 năm trên sao Chổi|work=Tuổi Trẻ Online|url=https://tuoitre.vn/tau-vu-tru-rosetta-ket-thuc-su-menh-12-nam-tren-sao-choi-1180467.htm|access-date=2024-09-22|archive-date=2024-09-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20240922183047/https://tuoitre.vn/tau-vu-tru-rosetta-ket-thuc-su-menh-12-nam-tren-sao-choi-1180467.htm|url-status=live}}
* {{chú thích báo|last=Thanh Hà|date=2021-08-24|title=Lý do sao Diêm Vương bị "giáng cấp" trong Hệ Mặt trời|work=Lao Động|url=https://laodong.vn/the-gioi/ly-do-sao-diem-vuong-bi-giang-cap-trong-he-mat-troi-945395.ldo|access-date=2024-09-22|archive-date=2024-09-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20240922183657/https://laodong.vn/the-gioi/ly-do-sao-diem-vuong-bi-giang-cap-trong-he-mat-troi-945395.ldo|url-status=live}}
* {{chú thích báo|date=2023-11-21|title=Sự kiện "Our Place in Space Hanoi – Hệ Mặt Trời trong lòng Hà Nội|work=Trung tâm Vũ trụ Việt Nam|url=https://vnsc.org.vn/vi/tin-tuc-su-kien/su-kien-our-place-in-space-hanoi-he-mat-troi-trong-long-ha-noi/|access-date=2024-09-22|ref={{harvid|VNSC|2023}}}}
* {{chú thích báo|last=Nguyễn Quang Riệu|date=2020-02-13|title=Tìm kiếm dấu vết sinh vật và những nền văn minh bên ngoài Hệ Mặt trời|work=Tạp chí Khoa học và Công nghệ Việt Nam|url=https://vjst.vn/vn/tin-tuc/2824/tim-kiem-dau-vet-sinh-vat-va-nhung-nen-van-minh-ben-ngoai-he-mat-troi.aspx|access-date=2024-09-22|archive-date=2024-09-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20240924015533/https://vjst.vn/vn/tin-tuc/2824/tim-kiem-dau-vet-sinh-vat-va-nhung-nen-van-minh-ben-ngoai-he-mat-troi.aspx|url-status=live}}
* {{chú thích báo|date=2023-06-19|last=Cao An Biên|last2=Đặng Vũ Tuấn Sơn|title=Tại sao chúng ta chỉ thấy ngôi sao nhấp nháy trên bầu trời, còn hành tinh thì không?|work=Tiền Phong|url=https://thanhnien.vn/tai-sao-chung-ta-chi-thay-ngoi-sao-nhap-nhay-tren-bau-troi-con-hanh-tinh-thi-khong-185230616121946714.htm|access-date=2024-09-22|ref={{harvid|Cao An Biên|Đặng Vũ Tuấn Sơn|2023b}}|archive-date=2024-10-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20241007103429/https://thanhnien.vn/tai-sao-chung-ta-chi-thay-ngoi-sao-nhap-nhay-tren-bau-troi-con-hanh-tinh-thi-khong-185230616121946714.htm|url-status=live}}

'''Sách tiếng Anh:'''
* {{chú thích sách|last=Orrell|first=David|title=Truth Or Beauty: Science and the Quest for Order|url=https://archive.org/details/truthorbeautysci0000orre|date=2012|publisher=Yale University Press|isbn=978-0300186611}}
* {{chú thích sách|title=The Giant Planet Jupiter|last=Rogers|first=John H.|date=1995|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0521410083|url-status=live}}
* {{chú thích sách|title=Pierre Gassendi and the Birth of Early Modern Philosophy|last=LoLordo|first=Antonia|date=2007|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-511-34982-9|location=New York|oclc=182818133|url-status=live}}
* {{chú thích sách|title=Comets II|last1=Festou|first1=M. C.|last2=Keller|first2=H. U.|last3=Weaver|first3=H. A.|date=2004|publisher=University of Arizona Press|isbn=978-0816524501|chapter=A brief conceptual history of cometary science|bibcode=2004come.book....3F}}
* {{chú thích sách|last=Kallenrode|first=May-Britt|title=Space Physics: An introduction to plasmas and particles in the heliosphere and magnetospheres|url=https://archive.org/details/spacephysicsintr0003kall|date=2004|publisher=Springer|isbn=978-3-540-20617-0|edition=3rd|location=Berlin|oclc=53443301}}
* {{chú thích sách|last1=Zeilik|first1=Michael A.|last2=Gregory|first2=Stephen A.|date=1998|title=Introductory Astronomy & Astrophysics|url=https://archive.org/details/introductoryastr0000zeil|edition=4th|publisher=Saunders College Publishing|isbn=0-03-006228-4}}
* {{chú thích sách|last=Bennett|first=Jeffrey O.|title=The Cosmic Perspective|url=https://archive.org/details/isbn_9780134874364_9|date=2020|publisher=Pearson|isbn=978-0-134-87436-4|edition=9th|location=Hoboken, New Jersey}}
* {{chú thích sách|editor-last=Lide|editor-first=David R.|section=Properties of the Solar System|publisher=[[CRC Press]]|title=CRC Handbook of Chemistry and Physics|edition=85th|date=2004|isbn=9780849304859|url-access=registration|url=https://archive.org/details/crchandbookofche81lide/page/14}}
* {{chú thích sách|last1=Gatling|first1=David C.|title=Encyclopaedia of the Solar System|last2=Leovy|first2=Conway|date=2007|editor-last=Lucy-Ann McFadden|chapter=Mars Atmosphere: History and Surface Interactions|display-editors=etal}}

'''Tài liệu trên mạng tiếng Anh:'''
* {{chú thích web|url=http://www.boulder.swri.edu/~bullock/Homedocs/Science2_1999.pdf|title=Climate Change as a Regulator of Tectonics on Venus|last=Rincon|first=Paul|date=1999|website=Johnson Space Center Houston and Institute of Meteoritics|archive-url=https://web.archive.org/web/20070614202807/http://www.boulder.swri.edu/~bullock/Homedocs/Science2_1999.pdf|archive-date=14 June 2007|url-status=dead|access-date=19 November 2006}}
* {{chú thích web|url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/index.html|title=Planetary Fact Sheet - Metric|last=Williams|first=David|date=22 March 2024|website=Goddard Space Flight Center|access-date=21 September 2024|url-status=live|ref={{harvid|Williams Fact Sheet|2024}}|ngày lưu trữ=2024-02-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20240202030708/https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/index.html}} Lưu ý: để ra AU, lấy dữ liệu từ mục "10<sup>6</sup> km" chia cho 149,6
* {{chú thích web|url=https://ssd.jpl.nasa.gov/sats/discovery.html|title=Planetary Satellite Discovery Circumstances|date=2023-May-23|work=JPL Solar System Dynamics|publisher=NASA|archive-url=https://web.archive.org/web/20210927162554/https://ssd.jpl.nasa.gov/sats/discovery.html|archive-date=27 September 2021|url-status=live|access-date=21 September 2024|ref={{harvid|SSD JPL lịch sử|2023}}}}
* {{chú thích web|url=https://ssd.jpl.nasa.gov/|title=Solar System Objects|date=2024-September-22|work=JPL Solar System Dynamics|publisher=NASA|url-status=live|access-date=21 September 2024|ref={{harvid|SSO JPL|2024}}|ngày lưu trữ=2021-07-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20210707142304/https://ssd.jpl.nasa.gov/}}
* {{chú thích web|url=https://science.nasa.gov/resource/the-milky-way-galaxy/|title=The Milky Way Galaxy|last=Hurt|first=R.|date=8 November 2017|website=science.nasa.gov|language=en-US|url-status=live|access-date=19 April 2024}}
* {{chú thích web|url=http://dawn.jpl.nasa.gov/DawnCommunity/flashbacks/fb_09.asp|title=Dawn Community|date=21 May 2009|website=jpl.nasa.gov|publisher=JPL NASA|archive-url=https://web.archive.org/web/20090521235728/http://dawn.jpl.nasa.gov/DawnCommunity/flashbacks/fb_09.asp|archive-date=21 May 2009|url-status=live|access-date=8 April 2022|ref={{harvid|JPL Dawn|2009}}}}
* {{chú thích web|url=http://www.nasa.gov/feature/goddard/2018/nasa-s-first-stellar-observatory-oao-2-turns-50|title=50th Anniversary of OAO 2: NASA's 1st Successful Stellar Observatory|last=Garner|first=Rob|date=10 December 2018|website=NASA|archive-url=https://web.archive.org/web/20211229231948/https://www.nasa.gov/feature/goddard/2018/nasa-s-first-stellar-observatory-oao-2-turns-50|archive-date=29 December 2021|url-status=live|access-date=20 April 2022}}
* {{chú thích web|url=https://ssd.jpl.nasa.gov/diagrams/mb_hist.html|tiêu đề=Asteroid Main-Belt Distribution|ngày=June 2007|website=Solar System Dynamics, JPL|url-status=live|ngày truy cập=2024-09-22|ref={{harvid|SSD JPL Kirkwood Gaps|2007}}|ngày lưu trữ=2024-10-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20241001202955/https://ssd.jpl.nasa.gov/diagrams/mb_hist.html}}
* {{chú thích web|url=https://www.astronomy.com/observing/ask-astro-why-do-the-planets-orbit-the-sun-counterclockwise/|title=Ask Astro: Why do the planets orbit the Sun counterclockwise?|last=Klesman|first=Alison|date=May 18, 2023|website=Astronomy.com|language=en-US|url-status=live|access-date=22 September 2024|ngày lưu trữ=2024-09-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20240924225316/https://www.astronomy.com/observing/ask-astro-why-do-the-planets-orbit-the-sun-counterclockwise/}}
* {{chú thích web|url=https://solar-center.stanford.edu/vitalstats.html|title=The Sun's Vital Statistics|website=Stanford SOLAR Center|year=2008|language=en-US|url-status=live|access-date=22 September 2024|ref={{harvid|Stanford SOLAR Center|2008}}|ngày lưu trữ=2024-09-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20240915190511/https://solar-center.stanford.edu/vitalstats.html}}
* {{chú thích web|title=Solar System Exploration: Planets: Sun: Facts & Figures|url=http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Sun&Display=Facts&System=Metric|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080102034758/http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Sun&Display=Facts&System=Metric|archive-date=2 January 2008|publisher=NASA|ref={{harvid|NASA Sun Facts}}}}
* {{chú thích web|url=https://www.nasa.gov/news-release/nasa-spacecraft-embarks-on-historic-journey-into-interstellar-space/|title=NASA Spacecraft Embarks on Historic Journey Into Interstellar Space|first=Dwayne|last=Brown|first2=Jia-Rui C.|last2=Cook|website=nasa.gov|url-status=live|date=Sep 12, 2013|ngày lưu trữ=2024-09-24|ngày truy cập=2024-09-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20240924225315/https://www.nasa.gov/news-release/nasa-spacecraft-embarks-on-historic-journey-into-interstellar-space/}}
* {{chú thích web|url=https://www.nasa.gov/solar-system/nasa-enters-the-solar-atmosphere-for-the-first-time-bringing-new-discoveries/|title=NASA Enters the Solar Atmosphere for the First Time, Bringing New Discoveries|first=Mara|last=Johnson-Groh|website=nasa.gov|url-status=live|date=Dec 14, 2021|ngày lưu trữ=2024-06-27|ngày truy cập=2024-09-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20240627065959/https://www.nasa.gov/solar-system/nasa-enters-the-solar-atmosphere-for-the-first-time-bringing-new-discoveries/}}
* {{chú thích web|date=30 April 2017|title=Definition of terms in meteor astronomy|url=https://www.iau.org/static/science/scientific_bodies/commissions/f1/meteordefinitions_approved.pdf|access-date=25 July 2020|website=International Astronomical Union|publisher=IAU Commission F1|archive-date=22 December 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211222205136/https://www.iau.org/static/science/scientific_bodies/commissions/f1/meteordefinitions_approved.pdf|url-status=live|ref={{harvid|IAU Commission F1|2017}}}}
* {{chú thích web|title=Meteoroid|url=http://education.nationalgeographic.co.uk/encyclopedia/meteoroid/|archive-url=https://web.archive.org/web/20151007141358/https://education.nationalgeographic.co.uk/encyclopedia/meteoroid/|archive-date=7 October 2015|url-status=live|access-date=24 August 2015|work=National Geographic|ref={{harvid|National Geographic|2015}}}}
* {{chú thích web|title=Sun: Facts|url=https://science.nasa.gov/sun/facts/|access-date=19 April 2024|website=science.nasa.gov|language=en-US|archive-date=19 April 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20240419151126/https://science.nasa.gov/sun/facts/|url-status=live|ref={{harvid|NASA Sun Facts|2024}}}}
* {{chú thích web|last=Zabludoff|first=Ann|title=Lecture 13: The Nebular Theory of the origin of the Solar System|url=http://atropos.as.arizona.edu/aiz/teaching/nats102/mario/solar_system.html|url-status=dead|archive-url=https://archive.today/20120710135114/http://atropos.as.arizona.edu/aiz/teaching/nats102/mario/solar_system.html|archive-date=10 July 2012|access-date=27 December 2006|website=NATS 102: The Physical Universe|publisher=University of Arizona|ref={{harvid|Zabludoff|Lecture 13}}}}
* {{chú thích tạp chí|last=Peplow|first=Mark|date=6 May 2004|title=How Mars got its rust|url=http://www.nature.com/articles/news040503-6|url-status=live|journal=Nature|language=en|doi=10.1038/news040503-6|issn=0028-0836|archive-url=https://web.archive.org/web/20220407105832/https://www.nature.com/articles/news040503-6|archive-date=7 April 2022|access-date=9 April 2022}}
* {{chú thích web|title=Polar Caps|url=https://marsed.asu.edu/mep/ice/polar-caps|access-date=6 January 2022|website=Mars Education at Arizona State University|archive-date=28 May 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210528133135/https://marsed.asu.edu/mep/ice/polar-caps|url-status=live|ref={{harvid|Arizona State University|2022}}}}
* {{chú thích web|date=2006|title=IAU Planet Definition Committee|url=http://www.iau.org/public_press/news/release/iau0601/newspaper|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20090603001603/http://www.iau.org/public_press/news/release/iau0601/newspaper|archive-date=3 June 2009|access-date=1 March 2009|publisher=International Astronomical Union|ref={{harvid|IAU Planet Definition Committee|2006}}}}
* {{chú thích web|date=14 April 2000|last=Cassini Media Relations Office|title=Cassini Passes Through Asteroid Belt|url=https://solarsystem.nasa.gov/news/12195/cassini-passes-through-asteroid-belt|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20210125180703/https://solarsystem.nasa.gov/news/12195/cassini-passes-through-asteroid-belt|archive-date=25 January 2021|access-date=1 March 2021|website=NASA}}
* {{Chú thích web|url=https://www.planetary.org/articles/our-favorite-moons-of-the-solar-system|tiêu đề=Our favorite moons of the Solar System|website=The Planetary Society|first=Kate|last=Howells|date=Feb 07, 2023|ngày truy cập=2024-10-12|ngày lưu trữ=2024-10-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20241011185702/https://www.planetary.org/articles/our-favorite-moons-of-the-solar-system|url-status=live}}

'''Bài nghiên cứu:'''
* {{chú thích tạp chí|last1=Head|first1=James W.|last2=Solomon|first2=Sean C.|year=1981|title=Tectonic Evolution of the Terrestrial Planets|url=http://www.planetary.brown.edu/pdfs/323.pdf|journal=Science|volume=213|issue=4503|bibcode=1981Sci...213...62H|citeseerx=10.1.1.715.4402|doi=10.1126/science.213.4503.62|pmid=17741171|archive-url=https://web.archive.org/web/20180721153426/http://www.planetary.brown.edu/pdfs/323.pdf|archive-date=21 July 2018|access-date=25 October 2017|url-status=dead}}
* {{chú thích tạp chí|last1=Bouvier|first1=A.|last2=Wadhwa|first2=M.|year=2010|title=The age of the Solar System redefined by the oldest Pb–Pb age of a meteoritic inclusion|url=https://www.researchgate.net/publication/45786125_The_age_of_the_Solar_System_redefined_by_the_oldest_Pb-Pb_age_of_a_meteoritic_inclusion|journal=Nature Geoscience|volume=3|issue=9|bibcode=2010NatGe...3..637B|doi=10.1038/NGEO941|s2cid=56092512|archive-date=2024-09-24|access-date=2024-09-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20240924225315/https://www.researchgate.net/publication/45786125_The_age_of_the_Solar_System_redefined_by_the_oldest_Pb-Pb_age_of_a_meteoritic_inclusion}}
* {{chú thích tạp chí|last1=Brown|first1=A. G. A.|display-authors=etal|collaboration=Gaia collaboration|title=''Gaia'' Early Data Release 3: Summary of the contents and survey properties|journal=[[Astronomy & Astrophysics]]|volume=649|year=2021|doi=10.1051/0004-6361/202039657|bibcode=2021A&A...649A...1G|arxiv=2012.01533|s2cid=227254300|doi-access=free|ref={{harvid|Brown et al.|2021}}}} Đính chính: {{doi|10.1051/0004-6361/202039657e}}. [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?Gaia%20EDR3%205853498713190525696 Hồ sơ Gaia EDR3 cho nguồn này] tại VizieR.
* {{chú thích tạp chí|last1=Reid|first1=M. J.|last2=Brunthaler|first2=A.|date=2004|title=The Proper Motion of Sagittarius A*|journal=[[The Astrophysical Journal]]|volume=616|issue=2|pages=872–884|arxiv=astro-ph/0408107|bibcode=2004ApJ...616..872R|doi=10.1086/424960|s2cid=16568545}}
* {{Cite conference|last=Chapman|first=Allan|date=2004|editor-last=Kurtz|editor-first=D. W.|title=Jeremiah Horrocks, William Crabtree, and the Lancashire observations of the transit of Venus of 1639|conference=Transits of Venus: New Views of the Solar System and Galaxy, Proceedings of IAU Colloquium #196, held 7–11 June 2004 in Preston, U.K.|publisher=Cambridge University Press|publication-place=Cambridge|volume=2004|bibcode=2005tvnv.conf....3C|doi=10.1017/S1743921305001225|doi-access=free|journal=Proceedings of the International Astronomical Union}}
* {{chú thích tạp chí|last=Bourtembourg|first=René|date=2013|title=Was Uranus Observed by Hipparchos?|journal=Journal for the History of Astronomy|volume=44|issue=4|bibcode=2013JHA....44..377B|doi=10.1177/002182861304400401|s2cid=122482074}}
* {{chú thích tạp chí|last1=Bhatnagar|first1=Siddharth|last2=Vyasanakere|first2=Jayanth P.|last3=Murthy|first3=Jayant|date=May 2021|title=A geometric method to locate Neptune|journal=American Journal of Physics|language=en|volume=89|issue=5|arxiv=2102.04248|bibcode=2021AmJPh..89..454B|doi=10.1119/10.0003349|issn=0002-9505|url-status=live|s2cid=231846880}}
* {{chú thích tạp chí|last1=Martin|first1=Rebecca G.|last2=Livio|first2=Mario|year=2015|title=The Solar System as an Exoplanetary System|journal=[[The Astrophysical Journal]]|volume=810|issue=2|arxiv=1508.00931|bibcode=2015ApJ...810..105M|doi=10.1088/0004-637X/810/2/105|s2cid=119119390}}
* {{chú thích tạp chí|last1=Lecar|first1=Myron|last2=Franklin|first2=Fred A.|last3=Holman|first3=Matthew J.|last4=Murray|first4=Norman J.|date=2001|title=Chaos in the Solar System|journal=Annual Review of Astronomy and Astrophysics|volume=39|issue=1|pages=581–631|arxiv=astro-ph/0111600|bibcode=2001ARA&A..39..581L|doi=10.1146/annurev.astro.39.1.581|s2cid=55949289}}
* {{chú thích tạp chí|last1=Mejías|first1=Andrea|last2=Minniti|first2=Dante|last3=Alonso-García|first3=Javier|last4=Beamín|first4=Juan Carlos|last5=Saito|first5=Roberto K.|last6=Solano|first6=Enrique|year=2022|title=VVVX near-IR photometry for 99 low-mass stars in the Gaia EDR3 Catalog of Nearby Stars|journal=Astronomy & Astrophysics|volume=660|arxiv=2203.00786|bibcode=2022A&A...660A.131M|doi=10.1051/0004-6361/202141759|s2cid=246842719|ref={{harvid|Mejías et al.|2022}}}}
* {{chú thích tạp chí|last=Lineweaver|first=Charles H.|date=9 March 2001|title=An Estimate of the Age Distribution of Terrestrial Planets in the Universe: Quantifying Metallicity as a Selection Effect|journal=Icarus|volume=151|issue=2|arxiv=astro-ph/0012399|bibcode=2001Icar..151..307L|citeseerx=10.1.1.254.7940|doi=10.1006/icar.2001.6607|s2cid=14077895}}
* {{chú thích tạp chí|last1=Chebotarev|first1=G. A.|title=Gravitational Spheres of the Major Planets, Moon and Sun|journal=Astronomicheskii Zhurnal|date=1964|volume=40|pages=812|bibcode=1964SvA.....7..618C|issn=0004-6299}}
* {{chú thích tạp chí|last1=Souami|first1=D|last2=Cresson|first2=J|last3=Biernacki|first3=C|last4=Pierret|first4=F|title=On the local and global properties of gravitational spheres of influence|journal=[[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]]|date=21 August 2020|volume=496|issue=4|pages=4287–4297|doi=10.1093/mnras/staa1520|doi-access=free|arxiv=2005.13059}}
* {{chú thích tạp chí|first1=E. I.|last1=Chiang|title=Resonance Occupation in the Kuiper Belt: Case Examples of the 5:2 and Trojan Resonances|journal=[[The Astronomical Journal]]|volume=126|issue=1|pages=430–443|date=2003|doi=10.1086/375207|last2=Jordan|first2=A. B.|last3=Millis|first3=R. L.|last4=Buie|first4=M. W.|last5=Wasserman|first5=L. H.|last6=Elliot|first6=J. L.|last7=Kern|first7=S. D.|last8=Trilling|first8=D. E.|last9=Meech|first9=K. J.|display-authors=3|bibcode=2003AJ....126..430C|arxiv=astro-ph/0301458|s2cid=54079935|ref={{harvid|Chiang et al.|2003}}}}
* {{chú thích tạp chí|first1=Charles|last1=Francis|first2=Erik|last2=Anderson|s2cid=119235554|title=Two estimates of the distance to the Galactic Centre|journal=[[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]]|date=June 2014|volume=441|issue=2|doi=10.1093/mnras/stu631|doi-access=free|bibcode=2014MNRAS.441.1105F|arxiv=1309.2629}}
* {{chú thích tạp chí|title=The Lost Siblings of the Sun|last=Portegies Zwart|first=Simon F.|journal=Astrophysical Journal|year=2009|volume=696|doi=10.1088/0004-637X/696/1/L13|bibcode=2009ApJ...696L..13P|arxiv=0903.0237|s2cid=17168366}}
* {{chú thích tạp chí|last=Adams|first=Fred C.|date=2010-08-01|title=The Birth Environment of the Solar System|url=https://www.annualreviews.org/doi/10.1146/annurev-astro-081309-130830|journal=Annual Review of Astronomy and Astrophysics|language=en|volume=48|issue=1|doi=10.1146/annurev-astro-081309-130830|issn=0066-4146|arxiv=1001.5444|bibcode=2010ARA&A..48...47A|s2cid=119281082|archive-date=2022-03-09|access-date=2024-09-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20220309014842/https://www.annualreviews.org/doi/10.1146/annurev-astro-081309-130830}}
* {{chú thích tạp chí|title=Embedded Protostellar Disks Around (Sub-)Solar Stars. II. Disk Masses, Sizes, Densities, Temperatures, and the Planet Formation Perspective|last=Vorobyov|first=Eduard I.|journal=The Astrophysical Journal|volume=729|issue=2|date=March 2011|doi=10.1088/0004-637X/729/2/146|arxiv=1101.3090|bibcode=2011ApJ...729..146V}}
* {{chú thích tạp chí|last=Greaves|first=Jane S.|date=7 January 2005|title=Disks Around Stars and the Growth of Planetary Systems|journal=Science|volume=307|issue=5706|bibcode=2005Sci...307...68G|doi=10.1126/science.1101979|pmid=15637266|s2cid=27720602}}
* {{chú thích tạp chí|last1=Boss|first1=A. P.|last2=Durisen|first2=R. H.|date=2005|title=Chondrule-forming Shock Fronts in the Solar Nebula: A Possible Unified Scenario for Planet and Chondrite Formation|journal=The Astrophysical Journal|volume=621|issue=2|arxiv=astro-ph/0501592|bibcode=2005ApJ...621L.137B|doi=10.1086/429160|s2cid=15244154}}
* {{chú thích tạp chí|last1=Yi|first1=Sukyoung|last2=Demarque|first2=Pierre|last3=Kim|first3=Yong-Cheol|last4=Lee|first4=Young-Wook|last5=Ree|first5=Chang H.|last6=Lejeune|first6=Thibault|last7=Barnes|first7=Sydney|display-authors=3|date=2001|title=Toward Better Age Estimates for Stellar Populations: The ''Y''<sup>2</sup> Isochrones for Solar Mixture|journal=Astrophysical Journal Supplement|volume=136|issue=2|arxiv=astro-ph/0104292|bibcode=2001ApJS..136..417Y|doi=10.1086/321795|s2cid=118940644|ref={{harvid|Yi et al.|2001|p=417–437}}}}
* {{chú thích tạp chí|last=Gough|first=D. O.|date=November 1981|title=Solar Interior Structure and Luminosity Variations|journal=Solar Physics|volume=74|issue=1|bibcode=1981SoPh...74...21G|doi=10.1007/BF00151270|s2cid=120541081}}
* {{chú thích tạp chí|last=Shaviv|first=Nir J.|date=2003|title=Towards a Solution to the Early Faint Sun Paradox: A Lower Cosmic Ray Flux from a Stronger Solar Wind|journal=Journal of Geophysical Research|volume=108|issue=A12|arxiv=astroph/0306477|bibcode=2003JGRA..108.1437S|doi=10.1029/2003JA009997|s2cid=11148141}}
* {{chú thích tạp chí|last1=Chrysostomou|first1=A.|last2=Lucas|first2=P. W.|date=2005|title=The Formation of Stars|journal=Contemporary Physics|volume=46|issue=1|bibcode=2005ConPh..46...29C|doi=10.1080/0010751042000275277|s2cid=120275197}}
* {{chú thích tạp chí|last=Crida|first=A.|title=Solar System Formation|date=2009|journal=Reviews in Modern Astronomy|volume=21|pages=215–227|arxiv=0903.3008|bibcode=2009RvMA...21..215C|doi=10.1002/9783527629190.ch12|isbn=9783527629190|s2cid=118414100}}
* {{chú thích tạp chí|last1=Malhotra|first1=R.|last2=Holman|first2=Matthew|last3=Ito|first3=Takashi|date=October 2001|title=Chaos and stability of the solar system|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=98|issue=22|bibcode=2001PNAS...9812342M|doi=10.1073/pnas.231384098|pmc=60054|pmid=11606772|doi-access=free}}
* {{chú thích tạp chí|first1=Sean|last1=Raymond|display-authors=etal|date=27 November 2023|title=Future trajectories of the Solar System: dynamical simulations of stellar encounters within 100 au|url=https://academic.oup.com/mnras/article/527/3/6126/7452883?login=false|journal=[[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]]|volume=527|issue=3|arxiv=2311.12171|bibcode=2024MNRAS.527.6126R|doi=10.1093/mnras/stad3604|doi-access=free|access-date=10 December 2023|archive-date=10 December 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20231210152219/https://academic.oup.com/mnras/article/527/3/6126/7452883?login=false|url-status=live|ref={{harvid|Raymond et al.|2023}}}}
* {{chú thích tạp chí|last1=Schröder|first1=K.-P.|last2=Connon Smith|first2=Robert|date=May 2008|title=Distant future of the Sun and Earth revisited|journal=[[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]]|volume=386|issue=1|arxiv=0801.4031|bibcode=2008MNRAS.386..155S|doi=10.1111/j.1365-2966.2008.13022.x|doi-access=free|s2cid=10073988}}
* {{chú thích tạp chí|last1=Aungwerojwit|first1=Amornrat|last2=Gänsicke|first2=Boris T|last3=Dhillon|first3=Vikram S|last4=Drake|first4=Andrew|last5=Inight|first5=Keith|last6=Kaye|first6=Thomas G|last7=Marsh|first7=T R|last8=Mullen|first8=Ed|last9=Pelisoli|first9=Ingrid|last10=Swan|first10=Andrew|display-authors=3|title=Long-term variability in debris transiting white dwarfs|journal=[[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]]|date=2024|volume=530|issue=1|doi=10.1093/mnras/stae750|doi-access=free|arxiv=2404.04422}}
* {{chú thích tạp chí|title=The mysterious age invariance of the planetary nebula luminosity function bright cut-off|first1=K.|last1=Gesicki|first2=A. A.|last2=Zijlstra|first3=M. M.|last3=Miller Bertolami|date=7 May 2018|journal=Nature Astronomy|volume=2|issue=7|doi=10.1038/s41550-018-0453-9|arxiv=1805.02643|bibcode=2018NatAs...2..580G|s2cid=256708667}}
* {{chú thích tạp chí|last1=Snodgrass|first1=Colin|last2=Agarwal|first2=Jessica|last3=Combi|first3=Michael|last4=Fitzsimmons|first4=Alan|last5=Guilbert-Lepoutre|first5=Aurelie|last6=Hsieh|first6=Henry H.|last7=Hui|first7=Man-To|last8=Jehin|first8=Emmanuel|last9=Kelley|first9=Michael S. P.|last10=Knight|first10=Matthew M.|last11=Opitom|first11=Cyrielle|date=November 2017|title=The Main Belt Comets and ice in the Solar System|url-status=live|journal=The Astronomy and Astrophysics Review|language=en|volume=25|issue=1|arxiv=1709.05549|bibcode=2017A&ARv..25....5S|doi=10.1007/s00159-017-0104-7|issn=0935-4956|s2cid=7683815}}
* {{chú thích tạp chí|last1=Tedesco|first1=Edward F.|last2=Cellino|first2=Alberto|last3=Zappalá|first3=Vincenzo|date=June 2005|title=The Statistical Asteroid Model. I. The Main-Belt Population for Diameters Greater than 1 Kilometer|journal=The Astronomical Journal|language=en|volume=129|issue=6|bibcode=2005AJ....129.2869T|doi=10.1086/429734|issn=0004-6256|s2cid=119906696|doi-access=free}}
* {{chú thích tạp chí|last1=Krasinsky|first1=G. A.|last2=Pitjeva|first2=E. V.|last3=Vasilyev|first3=M. V.|last4=Yagudina|first4=E. I.|date=July 2002|title=Hidden Mass in the Asteroid Belt|journal=Icarus|volume=158|issue=1|bibcode=2002Icar..158...98K|doi=10.1006/icar.2002.6837}}
* {{chú thích tạp chí|last1=McCord|first1=Thomas B.|last2=McFadden|first2=Lucy A.|last3=Russell|first3=Christopher T.|last4=Sotin|first4=Christophe|last5=Thomas|first5=Peter C.|date=7 March 2006|title=Ceres, Vesta, and Pallas: Protoplanets, Not Asteroids|url-status=live|journal=Eos|volume=87|bibcode=2006EOSTr..87..105M|doi=10.1029/2006EO100002|number=10}}
* {{chú thích tạp chí|first1=M.|last1=Broz|first2=D.|last2=Vokrouhlický|date=October 2008|title=Asteroid families in the first-order resonances with Jupiter|journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|volume=390|issue=2|bibcode=2008MNRAS.390..715B|doi=10.1111/j.1365-2966.2008.13764.x|doi-access=free|arxiv=1104.4004|s2cid=53965791}}
* {{chú thích tạp chí|title=A record of planet migration in the main asteroid belt|journal=Nature|volume=457|issue=7233|url=http://www.eaps.purdue.edu/minton/docs/Nature%202009%20Minton.pdf|doi=10.1038/nature07778|pmid=19242470|access-date=13 December 2016|arxiv=0906.4574|bibcode=2009Natur.457.1109M|last1=Minton|first1=David A.|last2=Malhotra|first2=Renu|year=2009|s2cid=2049956|archive-date=2016-12-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20161221021929/http://www.eaps.purdue.edu/minton/docs/Nature%202009%20Minton.pdf}}
* {{chú thích tạp chí|last1=Kornbleuth|first1=M.|last2=Opher|first2=M.|last3=Baliukin|first3=I.|last4=Gkioulidou|first4=M.|last5=Richardson|first5=J. D.|last6=Zank|first6=G. P.|last7=Michael|first7=A. T.|last8=Tóth|first8=G.|last9=Tenishev|first9=V.|last10=Izmodenov|first10=V.|last11=Alexashov|first11=D.|date=1 December 2021|title=The Development of a Split-tail Heliosphere and the Role of Non-ideal Processes: A Comparison of the BU and Moscow Models|journal=[[The Astrophysical Journal]]|volume=923|issue=2|arxiv=2110.13962|bibcode=2021ApJ...923..179K|doi=10.3847/1538-4357/ac2fa6|issn=0004-637X|s2cid=239998560|doi-access=free}}
* {{chú thích tạp chí|last1=Reisenfeld|first1=Daniel B.|last2=Bzowski|first2=Maciej|last3=Funsten|first3=Herbert O.|last4=Heerikhuisen|first4=Jacob|last5=Janzen|first5=Paul H.|last6=Kubiak|first6=Marzena A.|last7=McComas|first7=David J.|last8=Schwadron|first8=Nathan A.|last9=Sokół|first9=Justyna M.|last10=Zimorino|first10=Alex|last11=Zirnstein|first11=Eric J.|date=1 June 2021|title=A Three-dimensional Map of the Heliosphere from IBEX|journal=The Astrophysical Journal Supplement Series|volume=254|issue=2|bibcode=2021ApJS..254...40R|doi=10.3847/1538-4365/abf658|issn=0067-0049|s2cid=235400678|doi-access=free}}
* {{Chú thích tạp chí|last=Will|first=Clifford M.|date=2018-05-08|title=New General Relativistic Contribution to Mercury’s Perihelion Advance|journal=Physical Review Letters|language=en|volume=120|issue=19|doi=10.1103/PhysRevLett.120.191101|issn=0031-9007}}
{{refend}}

== Liên kết ngoài ==
{{Wikiquote}}
* [https://www.youtube.com/watch?v=036WArGZIvw Khám phá hệ Mặt Trời] – trên YouTube
* [https://mikebrown.caltech.edu/teaching/science-solar-system/lectures Bài giảng về hệ Mặt Trời của giáo sư Mike Brown tại Caltech]
* [https://eyes.nasa.gov/apps/solar-system/#/home Hệ Mặt Trời online tại Eyes on the Solar System]

{{Thiên văn học}}
{{Hệ Mặt Trời}}
{{Vị trí Trái Đất}}
{{Sao}}
{{Các chủ đề liên quan đến Mặt Trời}}
{{Kiểm soát tính nhất quán}}
{{Sao chọn lọc|phiên bản chọn lọc=4497647 |thời gian=21 tháng 4 năm 2011 }}
[[Thể loại:Hệ Mặt Trời| ]]
[[Thể loại:Bài viết thiên văn chọn lọc]]
[[Thể loại:Khoa học hành tinh]]
[[Thể loại:Khoa học không gian]]
[[Thể loại:Thiên văn học]]
[[Thể loại:Vũ trụ]]
[[Thể loại:Hệ hành tinh có tám hành tinh được xác nhận]]