Xem mã nguồn của Lịch sử phần cứng máy tính

[[Tập tin:He xu ly thong tin.svg|nhỏ|400px|[[Phần cứng|Phần cứng máy tính]] là nền tảng cho [[xử lý thông tin]] ([[sơ đồ khối]]). ]]

'''Lịch sử phần cứng máy tính''' bao quát lịch sử của [[phần cứng|phần cứng máy tính]], kiến trúc của nó, và những ảnh hưởng đối với phần mềm. Từ máy tính computer xuất phát từ việc tính toán trước đây do con người đảm nhiệm, những người này được gọi là ''computer'' (người tính toán).{{efn|Thuật ngữ ''computer'', với nghĩa là một khối ''phần cứng'', có được ý nghĩa hiện nay vào những năm sau [[Dự án Manhattan]], khi ''con người'' vẫn còn là người tính toán, như một loại công việc.}}

[[Kiến trúc von Neumann]] đã thống nhất các hiện thực phần cứng máy tính của chúng ta hiện nay.{{sfnp|Backus|1978|p=613}} Phần tử chủ yếu của phần cứng máy tính là ''ngõ nhập hay còn gọi là ngõ vào'' (''input''),{{efn|Theo dòng lịch sử, các phương tiện dùng làm ''ngõ nhập'' là một chuỗi các [[sự kiện]]: [[thẻ đục lỗ]] và [[băng giấy]] có đục lỗ, khi nhấn [[bàn phím (máy tính)|bàn phím]], hoặc [[nhấp chuột]].}} ''ngõ xuất'' hay còn gọi là ngõ ra (''output''),{{efn|Theo dòng lịch sử, các phương tiện dùng làm ''ngõ xuất'' là một chuỗi các: [[thẻ đục lỗ]] và [[băng giấy]] đục lỗ, dấu [[in]], hay [[bóng đèn]].}} ''điều khiển''{{efn|Theo dòng lịch sử, ''điều khiển'' đã được hiện thực bằng các [[quá trình]], đó là một chuỗi các can thiệp bằng tay (lúc nguyên thủy), thiết lập đóng mở (thế kỷ XIX), kết nối bảng điện (thế kỷ XX), và sau đó là [[chương trình thường trú]], có lẽ ở dạng [[vi mã]].
}} và ''đường dữ liệu'' (hai thành phần này cùng với nhau tạo thành một [[cPU|bộ xử lý]]),{{efn|[[Đường dữ liệu]] dành cho số nguyên có từ những quyết định của ENIAC (1945-1946) sẽ hiện thực số học như một phần của kiến trúc căn bản, và để ''trì hoãn'' sự hiện thực của số học [[dấu chấm động]] vào một thời gian sau đó như ghi chú tại {{harvtxt|Patterson|Hennessy|1998|pp=312-334}}}} và ''bộ nhớ''.{{efn|''Memory'' (Bộ nhớ) là từ dùng tại Mỹ; ''Storage'' (Bộ lưu trữ) là cách dùng tại Anh; những thuật ngữ này không hoàn toàn tương đương: Bộ nhớ ý nghĩa rộng hơn là không gian lưu trữ lớn. (Cách dùng thuật ngữ ''Storage'' có từ [[Ada Lovelace]] vào thế kỷ XIX). [[Bộ nhớ lõi từ]] nhanh hơn nhiều so với đĩa; nhưng đĩa rẻ hơn, và có dung lượng lớn hơn. Có một [[Bộ lưu trữ máy tính#Phân cấp lưu trữ|mức phân cấp lưu trữ]], trao đổi giữa dung lượng với tốc độ truy cập. Ngày nay, bộ nhớ bán dẫn mắc hơn đĩa hay băng từ.}} Chúng đã trải qua những quá trình chọn lọc và phát triển liên tục trong suốt lịch sử phần cứng máy tính. Bắt đầu bằng các cơ chế cơ khí, phần cứng từ khi đó đã bắt đầu sử dụng tín hiệu tương tự để tính toán, bao gồm nước và thậm chí cả không khí làm số lượng tương tự: [[máy tính tương tự]] đã sử dụng [[chiều dài]], [[áp suất]], [[điện thế]], và [[dòng điện]] để đại diện cho kết quả tính toán.{{efn|[[Máy thống kê]] của [[Babbage]] đã định dùng [[sức hơi nước]].}} Cuối cùng điện thế hay dòng điện đã được [[tiêu chuẩn|chuẩn hóa]] và [[máy tính kỹ thuật số]] đã được phát triển như là một thành tựu của [[Cách mạng công nghiệp lần 3|Cuộc cách mạng công nghiệp lần 3]]. Các phần tử tính toán kỹ thuật số đã được chọn bao gồm từ các bánh xe cơ khí, đến relay cơ điện, ống chân không, bóng bán dẫn (transistor), và cuối cùng là [[Vi mạch|mạch tích hợp]] (IC), tất cả chúng ngày nay đều được hiện thực theo kiến trúc von Neumann.{{efn|Tiến bộ lớn nhất trong kiến trúc này so với bản nháp của nó, ENIAC, đó là một chương trình máy sẽ được lưu trữ trong bộ nhớ. Kiến trúc Zesu cũng tương tự như vậy. Tuy nhiên, Von Neumann đã trì hoãn sự hiện thực dấu chấm động của ông cho đến sau ENIAC, trong khi Z3 của Zuse đã hiện thực dấu chấm động. {{harvtxt|Patterson|Hennessy|1998|pp=34-35}} đã ghi chú "... bài báo [của Burks, Goldstine, và von Neumann] thật là tuyệt vời qua thời gian. Ngày nay khi đọc nó, bạn không thể đoán được bài báo mang tính bước ngoặt này lại được viết cách đây 50 năm vì nó bàn đến phần lớn những khái niệm kiến trúc có thể nhìn thấy ở những máy tính hiện đại."}}

Vì máy tính số phụ thuộc vào bộ lưu trữ số, và có xu hướng bị giới hạn về kích thước và tốc độ bộ nhớ, lịch sử của [[bộ lưu trữ dữ liệu máy tính]] gắn liền với sự phát triển của máy vi tính. Cấp độ phát triển của phần cứng máy tính đã thúc đẩy việc sử dụng công nghệ trên toàn thế giới. Hiệu suất của các máy tính ngày nay đều ngày một nâng cao, cùng với sự phát triển của công nghệ vi mạch làm giá cả giảm xuống,{{sfnp|Patterson|Hennessy|1998|p=3}} do đó máy tính trở thành tiện nghi, tiếp cận đến ngày càng nhiều các lĩnh vực{{efn|Mặc dù giá phần cứng đã giảm rất nhiều trong thế kỷ vừa rồi, một hệ thống máy tính cần phần mềm và kỹ năng sử dụng, đến này ngay nay, và tổng giá trị vẫn là đối tượng của các lực lượng kinh tế, như một cuộc cạnh tranh. Ví dụ, phong trào [[phần mềm nguồn mở|mã nguồn mở]] đã đẩy một số công ty phần mềm trước đây là thương mại phải mở một số phần mềm của họ, để có thể cạnh tranh trong thị trường.}} của con người trên thế giới. Phần cứng máy tính do đó trở thành một nền tảng để sử dụng hơn là để tính toán, như tự động hóa, thông tin liên lạc, điều khiển, giải trí, và giáo dục. Mỗi lĩnh vực đặt ra những yêu cầu riêng cho phần cứng, rồi phần cứng sẽ tiếp tục phát triển để đáp ứng các yêu cầu đó.{{efn|[[Keepon]] là một [[robot]] nhỏ đã kết hợp [[tự động hóa]], [[truyền thông]], [[lý thuyết điều khiển|điều khiển]], [[giải trí]], và [[giáo dục]] trong ''một'' dự án nghiên cứu.}}

==Những máy tính toán đầu tiên==
{{chính|Calculator}} 
[[Tập tin:Abacus 6.png|nhỏ|phải|200px|[[Bàn tính]] (con số hiển thị trên bàn tính này là 6.302.715.408)]] 
Nhiều thiết bị đã được dùng để trợ giúp con người trong việc tính toán từ cách đây hàng ngàn năm, sử dụng [[tương ứng một-một]] với [[ngón tay]] của chúng ta.{{efn|[[Georges Ifrah]] ghi rằng con người đã học cách đếm bằng tay của họ. Ví dụ, Ifrah đưa ra một hình [[Boethius]] (người sống từ 480–524 hay 525) đang đếm ngón tay của anh ta trong {{harvtxt|Ifrah|2000|p=48}} Được dịch từ tiếng bản gốc tiếng Pháp. Ifrah bổ trợ giả thuyết này bằng cách tríc những câu tiên đề trong ngôn ngữ trên khắp thế giới.}} Thiết bị đếm sớm nhất có thể là [[que tính]]. Sau đó những thiết bị hỗ trợ việc lưu giữ số liệu tại vùng [[Trăng lưỡi liềm màu mỡ]] bao gồm các hình thù [[đất sét]], đại diện cho số đếm các vật, có thể là thú nuôi hay thóc lúa, được dán kín trong thùng chứa.{{efn|Giả thuyết của Schmandt-Besserat đó là những thùng chứa đất sét này đựng bằng chứng, tổng số lượng những thứ đó là số đồ vật được trao đổi. Những chứa do đó đóng vai trò là [[hóa đơn vận chuyển]] hoặc sách kế toán. Những bằng chứng này là những hình dạng nhỏ như cừu, v.v. Để tránh gãy vỡ khi mở thùng, các dấu hiệu được đặt ''phía ngoài'' thùng chứa, dùng để đếm. Cuối cùng những dấu hiệu ở phía ngoài thùng là tất những gì cần thiết để chuyển tải giá trị đếm, và thùng chứa đất sét thay bằng tấm thẻ đất sẻ trên đó có ghi ký hiệu số đếm.}}{{sfnp|Schmandt-Besserat|1981|pp= 283-285}} [[Bàn tính]] được dùng trong công việc liên quan đến con số. [[Bàn tính La Mã]] được dùng tại [[Babylonia]] từ năm 2400 TCN. Kể từ đó, nhiều loại bàn hoặc thẻ dùng để đếm đã được phát minh ra. Trong [[phòng tính toán]] vào thời trung cổ, một miếng vải để tính toán được đặt trên bàn, và các vật ghi di chuyển xung quanh theo một quy luật nào đó, như một cách hỗ trợ tính tổng tiền.{{efn|Số tiền có thể là [[đồng xu]] kim loại, đến [[sò biển]] ở [[Đông Nam Á]] và [[châu Đại Dương]].}}{{sfnp|Menninger|1992}}

Một số [[máy tính tương tự]] được xây dựng vào thời cổ đại và trung cổ để thực hiện các phép tính thiên văn. Nó bao gồm [[máy Antikythera]] và [[dụng cụ đo độ cao thiên thể]] của [[Hy Lạp cổ đại]] (khoảng 150-100 TCN), và nói chung được xem là những máy tính cơ khí đầu tiên.{{sfnp|Lazos|1994|}} Những dạng thiết bị cơ khí đầu tiên được dùng để thực hiện một số loại phép tính bao gồm [[bình đồ địa cầu]]; một số phát minh của [[Abū Rayhān al-Bīrūnī]] (khoảng 1000 CN); [[Equatorium]] của [[Abū Ishāq Ibrāhīm al-Zarqālī]] (khoảng 1015 CN); máy tính thiên văn theo kỹ thuật tương tự của những nhà thiên văn và kỹ sư Hồi giáo thời Trung cổ, và [[Tháp đồng hồ]] thiên văn của [[Tô Tụng]] trong thời kỳ [[nhà Tống]].

[[John Napier]] (1550–1617) đã ghi rằng phép nhân và phép chia các số có thể thực hiện lần lượt bằng phép cộng hoặc trừ logarit của các số đó. Khi tạo ra bảng logarit đầu tiên Napier cần phải thực hiện nhiều phép nhân, và nhờ vào điểm này mà ông thiết kế ra [[Napier's bones]], một thiết bị giống như bảng tính được dùng để nhân và chia.{{sfnp|Montaner|1987}} Vì [[số thực]] có thể được biểu diễn bằng chiều dài hoặc khoảng cách trên một đường thẳng, [[thước loga]] được phát minh vào những năm 1620 cho phép thực hiện phép nhân và chia nhanh hơn rất nhiều so với trước đó.{{sfnp|Kells|Kern|Bland|1943|p=92}} Thước loga được nhiều thế hệ kỹ sư và những công nhân chuyên nghiệp cần toán nhiều sử dụng từ lúc đó, cho đến khi có phát minh [[máy tính bỏ túi]]. Các kỹ sư trong [[chương trình Apollo]] với mục tiêu gửi con người lên Mặt Trăng đã thực hiện nhiều phép tính toán trên thước loga, với độ chính xác đến ba hoặc bốn con số.

[[Tập tin:Mechanical-Calculator.png|nhỏ|phải|Một máy tính cơ khí vào năm 1914. Để ý cánh tay được dùng để xoay bánh xe.]]
Vào năm 1623, [[Wilhelm Schickard]] đã tạo ra chiếc máy tính cơ khí kỹ thuật số đầu tiên và do đó trở thành cha đẻ của kỷ nguyên máy tính.<ref name="Schickard">
{{chú thích web
|url = http://www.idsia.ch/~juergen/schickard.html
|title = Wilhelm Schickard (1592 - 1635) Father of the computer age
|last = Schmidhuber
|first = Jürgen
|access-date = ngày 15 tháng 5 năm 2008}}
</ref> Vì chiếc máy của ông sử dụng nhiều kỹ thuật như răng và bánh răng được phát triển đầu tiên dành cho đồng hồ, nó còn có tên 'đồng hồ tính toán'. Nó được sử dụng vào thực tế nhờ người bạn của ông, [[Johannes Kepler]], người đã tạo ra cuộc cách mạng về thiên văn học. Tiếp sau đó là những bộ máy do [[Blaise Pascal]] ([[Pascaline]], 1642) và [[Gottfried Leibniz|Gottfried Wilhelm von Leibniz]] (1671) sáng chế. Máy tính nguyên thủy của [[Blaise Pascal|Pascal]] (1640) hiện còn được bảo quản tại [[Zwinger|Bảo tàng Zwinger]].

*''"Thật là không đáng khi những con người xuất sắc lại mất hàng giờ để làm công việc tính toán như nô lệ trong khi nó có thể được giao cho bất cứ ai nếu máy móc được sử dụng."'' —[[Gottfried Leibniz|Leibniz]]

Khoảng năm 1820, [[Charles Xavier Thomas]] đã tạo thành công chiếc máy tính cơ học được sản xuất hàng loạt đầu tiên,<ref>
{{chú thích web
|url = http://web.csulb.edu/~cwallis/labs/computability/charles_xavier.html
|title = Charles Xavier Thomas de Colmar
|access-date = ngày 18 tháng 9 năm 2018}}
</ref> Máy kế toán Thomas, nó có thể cộng, trừ, nhân, và chia. Nó dựa chủ yếu vào công trình của Leibniz. Những chiếc máy tính cơ học, như [[máy cộng trừ]] cơ số 10, [[máy đếm]], [[máy tính Monroe|Monroe]], [[Curta]] và [[Addo-X]] vẫn còn được sử dụng cho đến những năm 1970.

Leibniz cũng đã mô tả [[hệ nhị phân|hệ thống số nhị phân]],{{sfnp|Leibniz|1703}} một thành phần cốt lõi của mọi máy tính hiện đại. Tuy nhiên, cho đến những năm 1940, nhiều thiết kế sau đó (bao gồm những chiếc máy của [[Charles Babbage]] vào những năm 1800 và thậm chí [[ENIAC]] năm 1945) vẫn dựa trên hệ thập phân;{{efn|[[Số thập phân mã hóa bằng nhị phân]] (BCD) là một cách biểu diễn số học, hay [[mã hóa ký tự]], vẫn còn tồn tại.}} Máy đếm vòng của ENIAC đã vượt qua phép tính của các bánh xe số trong máy cộng cơ học.

==1801: công nghệ thẻ đục lỗ==
{{chính|Máy phân tích}}{{Bài chi tiết|Thẻ bấm lỗ}}{{seealso|Piano luận lý}}

Từ năm 1725 [[Basile Bouchon]] đã dùng một cuộn giấy được đục lỗ trong một máy dệt để tạo những kiểu mẫu có thể dùng đi dùng lại trên vải, và vào năm 1726 đồng nghiệp của ông là Jean-Baptiste Falcon đã phát triển thiết kế bằng cách sử dụng những thẻ giấy đục lỗ gắn với nhau để thuận tiện trong việc tra lắp và thay đổi chương trình. Máy dệt Bouchon-Falcon là bán tự động và cần phải có người đưa chương trình vào. Vào năm 1801, [[Joseph Marie Jacquard|Joseph-Marie Jacquard]] đã phát triển một [[máy dệt]] trong đó kiểu mẫu đang dùng để dệt được điều khiển bằng [[thẻ đục lỗ]]. Một loạt các thẻ có thể được thay đổi mà không phải thay đổi thiết kế cơ khí của máy dệt. Đây là bước ngoặt trong khả năng lập trình.
[[Tập tin:Lochkarte Tanzorgel.jpg|phải|nhỏ|Hệ thống thẻ đục lỗ trong máy phát nhạc. Còn được gọi là [[Sách nhạc]], một loại đàn châu Âu chơi không dừng]]

Vào năm 1833, [[Charles Babbage]] chuyển từ việc phát triển [[máy sai phân]] của ông sang phát triển một thiết kế hoàn chỉnh hơn, máy phân tích, nó sẽ kéo trực tiếp những thẻ đục lỗ của Jacquard để lập trình.<ref>
{{chú thích web 
| first = Douglas W 
| last = Jones 
| title = Punched Cards: A brief illustrated technical history 
| publisher= [[The University of Iowa]] 
| url= http://www.cs.uiowa.edu/~jones/cards/history.html 
| access-date = ngày 15 tháng 5 năm 2008}}
</ref> Vào năm 1835, Babbage đã mô tả [[máy phân tích]] của ông. Đó là kế hoạch về một chiếc máy tính có thể lập trình đa mục đích, sử dụng thẻ đục lỗ làm ngõ nhập và một máy hơi nước làm năng lượng. Một phát minh cốt yếu đó là sử dụng bánh xe làm chức năng như các hạt của bàn tính. Theo ý nghĩa thực tế, những chiếc máy tính này chỉ toàn chứa những bàn tính tự động (kỹ thuật gọi là [[đơn vị luận lý số học]] hay [[đơn vị dấu chấm động]]). Ý tưởng ban đầu của ông là dùng thẻ đục lỗ để điều khiển một bộ máy mà có thể tính và in ra những bảng logarit với độ chính xác cực lớn (một máy tính với mục đích cụ thể). Ý tưởng của Babbage nhanh chóng phát triển thành máy tính lập trình được đa mục đích, máy phân tích của ông. Dù thiết kế của ông hợp lý và kế hoạch dường như đúng đắn, hay ít nhất cũng có thể gỡ rối được, dự án rất chậm chạp vì nhiều vấn đề khác nhau. Babbage là một đồng nghiệp khó tính và luôn tranh cãi với bất cứ ai không tôn trọng ý tưởng của ông. Tất cả các bộ phận của chiếc máy của ông đều làm bằng tay. Những lỗi nhỏ trong mỗi bộ phận đôi khi có thể tạo thành những sai biệt lớn trong một bộ máy có hàng ngàn bộ phận, do đó đòi hỏi những bộ phận này phải tốt hơn nhiều so với sức chịu đựng thông thường vào thời kỳ đó. Dự án tan vỡ do những tranh cãi với người thợ thủ công làm ra những bộ phận đó và kết thúc bằng sự rút vốn của chính phủ. [[Ada Lovelace]], con gái của [[George Gordon Byron, Nam tước Byron thứ 6|Ngài Byron]], đã dịch và thêm những ghi chú vào "''Sketch of the Analytical Engine''" (Phác họa máy phân tích) của [[Federico Luigi, Conte Menabrea]].{{sfnp|Menabrea|Lovelace|1843}}
[[Tập tin:Ibm407 tabulator 1961 01.redstone.jpg|nhỏ|trái|[[Máy tính bảng]] IBM 407, (1961). ]]
Việc tái tạo chiếc [[Máy sai phân]] II, một thiết kế cũ hơn, nhiều hạn chế hơn, được tiến hành từ năm 1991 tại [[Bảo tàng Khoa học Luân Đôn]].{{Cần dẫn nguồn}} Với một ít thay đổi không đáng kể, nó hoạt động đúng như thiết kế của Babbage và chứng tỏ rằng lý thuyết của Babbage là đúng đắn. Bảo tàng đã sử dụng những công cụ máy móc do máy tính điều hành để tạo nên những bộ phận cần thiết, theo khả năng mà một nhà cơ khí vào thời kỳ đó có thể làm được. <!--Some feel that the technology of the time was unable to produce parts of sufficient precision, though this appears to be false.-->Thất bại của Babbage trong việc hoàn thành chiếc máy trước hết có thể do những khó khăn không chỉ liên quan đến chính trị và tài chính, mà còn do tham vọng của ông muốn phát triển một chiếc máy ngày càng tinh vi.{{efn|Ngày nay, nhiều người trong lĩnh vực máy tính gọi loại ám ảnh này là ''[[creeping featuritis]]''.}} Tiếp sau bước chân của Babbage, dù không ý thức được công việc trước đó của ông, là [[Percy Ludgate]], một nhân viên kế toán đến từ Dublin, Ireland. Ông thiết kế độc lập một máy tính cơ khí lập trình được, điều mà ông đã mô tả trong một tác phẩm phát hành vào năm 1909.

[[Tập tin:Blue-punch-card-front.png|nhỏ|100px|phải|[[Thẻ đục lỗ]] với bảng chữ cái mở rộng.]]
Vào năm 1890, [[Cục Thống kê Dân số Hoa Kỳ|Cục điều tra dân số Hoa Kỳ]] đã dùng [[thẻ đục lỗ]], máy sắp xếp, và [[máy tính bảng]] do [[Herman Hollerith]] thiết kế để xử lý hàng núi dữ liệu từ [[cuộc điều tra dân số]] mười năm một lần theo ủy nhiệm của [[Hiến pháp Hoa Kỳ|Hiến pháp]].{{sfnp|Hollerith|1890}} Công ty của Hollerith sau này đã trở thành nòng cốt của [[IBM]]. IBM đã phát triển công nghệ thẻ đục lỗ thành một công cụ mạnh mẽ cho việc xử lý dữ liệu kinh doanh và tạo ra một dòng [[thiết bị ghi đơn vị]] chuyên biệt hóa rộng rãi. Đến năm 1950, thẻ IBM tồn tại khắp nơi trong công nghiệp và chính phủ, Lời cảnh báo được in trên phần lớn các thẻ dùng cho lưu thông ở dạng tài liệu (như séc), "Đừng gấp, bẻ cong hoặc xé", trở thành một khầu hiệu trong thời kỳ hậu [[Chiến tranh thế giới thứ hai|Chiến tranh thế giới lần thứ hai]].<ref>{{chú thích web
|url=http://ccat.sas.upenn.edu/slubar/fsm.html
|title="Do not fold, spindle or mutilate": A cultural history of the punched card
|first=Steve
|last=Lubar
|year=1991
|access-date =ngày 31 tháng 10 năm 2006
|archive-date = ngày 30 tháng 8 năm 2006 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060830162506/http://ccat.sas.upenn.edu/slubar/fsm.html
|url-status=dead
}}</ref>

Những bài viết của [[Leslie Comrie]] về những phương pháp thẻ đục lỗ và bài báo của [[W.J. Eckert]] về ''Các phương pháp thẻ đục lỗ trong tính toán khoa học'' vào năm 1940, đã mô tả những kỹ thuật đủ tiên tiến để [[giải phương trình]] vi phân<ref>
{{chú thích
 | last = Eckert
 | first = W. J.
 | author-link = Wallace Eckert
 | title = The Computation of Special Perturbations by the Punched Card Method.
 | journal = [[Astronomical Journal]]
 | issue = 1034
 | year = 1935 
}}
</ref> hoặc thực hiện phép nhân và chia sử dụng cách biểu diễn dấu chấm động, tất cả đều bằng thẻ đục lỗ và [[Thiết bị ghi đơn vị|máy ghi đơn vị]]. Trong hình máy tính bảng (bên trái), hãy để ý [[bảng vá]], có thể thấy ở phía bên phải máy tính bảng. Một hàng [[công tắc đóng mở]] nằm ở phía trên bảng vá. [http://www.columbia.edu/acis/history/ Cục tính toán thiên văn Thomas J. Watson], [[Đại học Columbia]] đã thực hiện những phép tính thiên văn đại diện cho nghệ thuật trong [[tính toán]].{{sfnp|Eckert|1940|pp=101-114}}

[[Kỷ nguyên lập trình máy tính trên thẻ đục lỗ]] xoay quanh trung tâm máy tính. Ví dụ, những người dùng máy tính, sinh viên khoa học và kỹ thuật tại trường đại học, sẽ gửi bài tập lập trình của họ đến trung tâm máy tính của trường theo dạng một chồng thẻ, mỗi thẻ là một dòng chương trình. Sau đó họ phải chờ chương trình xếp hàng để được xử lý, biên dịch, và thực thi. Vào cuối khóa học một bản in các kết quả, đánh dấu bằng mã số của người nộp, sẽ được đặt trong khay ngõ xuất bên ngoài trung tâm máy tính. Có nhiều trường hợp những kết quả này sẽ chỉ gồm một bản in các thông báo lỗi do cú pháp chương trình đòi hỏi phải thực hiện một [[viết mã và sửa lỗi|quy trình sửa-dịch-chạy]] khác.<ref>
{{chú thích web
 | last = Fisk 
 | first = Dale 
 | title = Punch cards
 | publisher = Columbia University ACIS
 | date = 2005
 | url = http://www.columbia.edu/acis/history/fisk.pdf
 | access-date = ngày 19 tháng 5 năm 2008}}
</ref> Thẻ đục lỗ vẫn còn được dùng và sản xuất đến ngày nay, và kích thước đặc biệt của chúng{{Efn|Hollerith đã chọn kích thước thẻ đục lỗ sao cho vừa với thùng chứa kim loại đựng các tờ dollar vào thời đó. Tờ dollar bây giờ nhỏ hơn so với khi đó.}} (và dung lượng 80 dòng) vẫn có thể nhận ra trong nhiều hình thức, bản ghi, và chương trình trên khắp thế giới.

==Thập niên 1930–1960: máy tính toán để bàn==
{{chính|Máy hậu Turing}}
{{Xem thêm thể loại|Mô hình tính toán}}
[[Tập tin:Curta01.JPG|nhỏ|Máy tính [[Curta]] cũng có thể nhân và chia]]
Đến [[thập niên 1900]], những máy tính cơ khí trước đó, máy ghi tiền, máy kế toán,... đã được thiết kế lại để sử dụng motor điện tử, với vị trí của cần gạt đại diện cho trạng thái của một biến. Vào những năm 1920 sở thích của [[Lewis Fry Richardson]] trong việc dự đoán thời tiết đã đưa ông đến việc nghiên cứu [[phân hoạch (lý thuyết số)|phân tích số]]; đến nay, những máy tính mạnh nhất trên [[Trái Đất]] đều cần dùng để mô hình hóa đầy đủ [[phương trình Navier-Stokes]], được dùng để mô hình hóa thời tiết<!--ref>
{{chú thích sách
 | last = Richardson
 | first = L F
 | editor = Ashford, Oliver M; Charnock H; Drazin, P G; Hunt, J C R; Smoker, P, Sutherland, Ian
 | title = The Collected Papers of Lewis Fry Richardson, Volume 1: Meteorology and numerical analysis. 
 | date = 1993
 | publisher = Cambridge University Press 
 | location = Cambridge
 | isbn = 978-0521382977
}}
</ref-->. Những công ty như [[Friden, Inc.|Friden]], [[Marchant Calculator]] và [[Công ty máy tính Monroe|Monroe]] đã tạo ra những máy tính toán<ref>{{Chú thích web|url=http://www.oldcalculatormuseum.com/fridenstw.html|title=Friden Model STW-10 Electro-Mechanical Calculator}}</ref> cơ khí để bàn từ những năm [[1930]] có thể thực hiện các phép tính cộng, trừ, nhân và chia. Từ "computer" là một loại công việc dành cho những người sử dụng những máy tính này để thực hiện các phép tính toán học. Trong [[Dự án Manhattan]], [[Richard Feynman]], người sau này đoạt giải thưởng Nobel, là người giám sát một căn phòng đầy những [[người tính toán]], phần nhiều trong số họ là những nhà toán học nữ, người hiểu biết về [[phương trình vi phân]], đang cố gắng giải chúng để trợ giúp cho chiến tranh. Thậm chí [[Stanisław Ulam]] trứ danh đã bị thúc ép vào công việc dịch toán học thành các con số xấp xỉ tính toán được để tạo [[bom hydro]]<!--ref>
{{chú thích sách
 | last = Ulam
 | first = Stanisław 
 | authorlink = Stanisław Ulam
 | title = Adventures of a Mathematician
 | publisher = Charles Scribner's Sons
 | date = 1983 
 | location = New York
 | id = (autobiography)
}} đã ghi chú cộng sự của ông, nhà toán học C. J. Everett, đã than phiền rằng chính phủ Mỹ nên thay thế [[thước loga]] của ông, thứ đã bị mòn đi do tính toán quá nhiều.
</ref-->, sau chiến tranh.

Vào năm 1948, [[Máy tính Curta|Curta]] được ra mắt. Đây là một máy tính cơ khí nhỏ, gọn có kích thước khoảng bằng máy xay tiêu. Qua thời gian, trong suốt thập niên 1950 và 1960 nhiều chủng loại máy tính toán khác nhau đã xuất hiện trên thị trường. Máy tính toán để bàn dùng hoàn toàn điện tử đầu tiên là chiếc máy [[Máy tính Sumlock ANITA|ANITA Mk.VII]] của Anh, sử dụng màn hình [[ống Nixie]] và 177 ống [[thyratron]] cực nhỏ. Vào tháng 6 năm 1963, Friden đã giới thiệu EC-130 bốn chức năng. Nó được thiết kế hoàn toàn bằng transistor (bóng bán dẫn), dung lượng 13 chữ số trên một màn hình [[CRT]]{{convert|5|in|mm|sing=on}}, và đã giới thiệu ký hiệu Ba Lan nghịch đảo ([[Ký hiệu Ba Lan nghịch đảo|RPN]]) cho thị trường máy tính toán với giá là 2200 [[đô la Mỹ|dollar Mỹ]]. Mẫu EC-132 thêm chức năng khai căn và nghịch đảo. Vào năm 1965, [[Phòng nghiên cứu Wang]] đã sản xuất máy tính toán để bàn bằng tranistor 10 chữ số LOCI-2, sử dụng màn hình hiển thị [[ống Nixie]] và có thể tính logarit.

==Máy tính tương tự cải tiến==
{{chính|kỹ thuật tương tự}}
[[Tập tin:Cambridge differential analyser.jpg|nhỏ|phải|250px|Máy phân tích vi phân Cambridge, 1938]]
Trước [[Chiến tranh thế giới thứ hai|Chiến tranh thế giới II]], [[máy tính tương tự]] cơ khí và điện tử được xem là "thời thượng", và nhiều người cho rằng chúng là tương lai của ngành tính toán. Những máy tính tương tự tận dụng sự tương tự chặt chẽ giữa toán học ở tỷ lệ nhỏ — vị trí và chuyển động của bánh xe hay điện thế và dòng điện của các thành phần điện tử — và toán học về các hiện tượng vật lý khác, như đường đạn, quán tính, cộng hưởng, truyền tải năng lượng, mô men, v.v..{{efn|"Cùng phương trình sẽ có cùng đáp án." — [[R. P. Feynman]]}} Mô hình hóa các hiện tượng vật lý bằng [[điện thế]] và [[dòng điện]] điện tử{{efn|Xem thêm ví dụ trong {{harvtxt|Horowitz|Hill|1989|p= [https://archive.org/details/artofelectronics0000horo/page/1 1]-44}}}}{{sfnp|Chua|1971|pp=507-519}} thành các số lượng tương tự.

Quan trọng nhất, những hệ thống tương tự này làm việc bằng cách tạo ra ''tín hiệu tương tự'' điện tử từ những hệ thống khác, cho phép người dùng dự đoán được hành vi của hệ thống đang xét bằng cách quan sát các tín hiệu tương tự điện tử. Tín hiệu tương tự hữu dụng nhất ở cách mà hành vi ở cấp độ thu nhỏ được biểu diễn bằng các phương trình vi tích phân, và do đó có thể giải được những phương trình đó. Một ví dụ khéo léo về một cái máy như vậy, sử dụng [[nước]] làm lượng số tương tự, là [[máy tích phân nước]] chế tạo vào năm 1928; một ví dụ điện tử là [[máy Mallock]] chế tạo vào năm 1941. Một [[máy đo diện tích]] là một thiết bị có thể thực hiện phép tính tích phân, sử dụng [[khoảng cách]] làm lượng số tương tự. Cho đến những năm 1980, các hệ thống [[HVAC]] sử dụng [[khí quyển Trái Đất|không khí]] vừa để làm lượng số tương tự vừa để làm thành phần điều khiển. Không giống như các máy tính kỹ thuật số hiện đại, máy tính tương tự không uyển chuyển lắm, và cần phải được cấu hình lại (tức là, lập trình lại) bằng tay để chuyển chúng từ công việc này sang công việc khác. Những máy tính tương tự có lợi điểm so với máy tính kỹ thuật số đời đầu ở chỗ chúng có thể được dùng để giải những bài toán phức tạp sử dụng kỹ thuật tương tự hành vi trong khi những máy tính số đời đầu tiên khá hạn chế.
 
[[Tập tin:Visual Smith Chart.png|nhỏ|trái|[[Lược đồ Smith]] là một [[bảng tính]] nổi tiếng.]]
Vì máy tính rất hiếm trong thời kỳ này, các lời giải thường được ''mã hóa cứng'' ở dạng giấy tờ như [[đồ thị]] và [[bảng tính]],{{sfnp|Steinhaus|1999|pp=92-95, 301}} rồi từ đó có thể tạo ra những lời giải tương tự cho những bài toán này, như sự phân bố áp suất và nhiệt độ trong hệ thống nhiệt. Một vài máy tính tương tự được triển khai rộng rãi nhất là những thiết bị dùng để định vị mục tiêu vũ khí, như [[máy định vị bom Norden]]<ref>{{chú thích web
 | title = Norden M9 Bombsight
 | publisher = National Museum of the USAF
 | url = http://www.nationalmuseum.af.mil/factsheets/factsheet.asp?id=8056
 | access-date = ngày 17 tháng 5 năm 2008
 | archive-date = ngày 29 tháng 8 năm 2007 | archive-url = https://web.archive.org/web/20070829071916/http://www.nationalmuseum.af.mil/factsheets/factsheet.asp?id=8056
 | url-status=dead
 }}</ref> và [[hệ thống kiểm soát bắn]],<ref>{{chú thích web
 | title = Singer in World War II, 1939-1945 - the M5 Director
 | date = 1946
 | publisher = Singer Manufacturing Co.
 | url = http://home.cfl.rr.com/featherweight/m5direct.htm
 | access-date = ngày 17 tháng 5 năm 2008
 | archive-date = ngày 15 tháng 5 năm 2008 | archive-url = https://web.archive.org/web/20080515093952/http://home.cfl.rr.com/featherweight/m5direct.htm
 }}</ref> hay hệ thống dành cho thuyền hải quân Argo của [[Arthur Pollen]]. Một số vẫn còn được sử dụng hàng thập kỷ sau Chiến tranh thế giới II; [[Máy tính kiểm soát bắn Mark I]] được triển khai cho [[Hải quân Hoa Kỳ]] trên nhiều thuyền từ [[tàu khu trục]] đến [[tàu chiến lớn]]. Những máy tính tương tự khác bao gồm [[Heathkit]] EC-1, và [[Máy tính MONIAC]] chạy bằng sức nước mô hình hóa những dòng chảy quan hệ kinh tế.<ref>{{chú thích web
 | last = Phillips
 | first = A.W.H.
 | title = The MONIAC
 | publisher = Reserve Bank Museum
 | url = http://www.rbnz.govt.nz/about/museum/3121411.pdf
 | access-date = ngày 17 tháng 5 năm 2006
 | archive-date = ngày 24 tháng 10 năm 2007 | archive-url = https://web.archive.org/web/20071024041827/http://www.rbnz.govt.nz/about/museum/3121411.pdf
 | url-status=dead
 }}</ref>

Nghệ thuật tính toán tương tự đạt đến đỉnh cao với [[máy phân tích vi phân]],<ref>
{{chú thích tạp chí|last=Coriolis|first=Gaspard-Gustave|authorlink=Gaspard-Gustave Coriolis|date=1836|title=Note sur un moyen de tracer des courbes données par des équations différentielles|url=http://visualiseur.bnf.fr/ConsulterElementNum?O=NUMM-16380&Deb=11&Fin=15&E=PDF|journal=Journal de Mathématiques Pures et appliquées series I|language=fr|volume=1|pages=5-9}}
</ref> được phát minh vào năm 1876 bởi [[James Thomson (kỹ sư)|James Thomson]] và được H. W. Nieman và [[Vannevar Bush]] chế tạo tại [[Học viện Công nghệ Massachusetts|MIT]] bắt đầu từ năm 1927. Chưa tới một tá chiếc máy này được chế tạo; chiếc mạnh nhất được chế tạo tại [[Khoa Cơ điện tử Moore]] của [[Đại học Pennsylvania]], nơi chiếc [[ENIAC]] được chế tạo. Những máy tính điện tử kỹ thuật số tương tự như ENIAC đã báo hiệu hồi kết của phần lớn máy tính toán tương tự, nhưng những máy tính tương tự lai, được điều khiển bởi các thiết bị điện tử số, vẫn tiếp tục được dùng trên thực tế trong những năm 1950 và 1960, và sau đó là trong một số ứng dụng chuyên môn. Nhưng giống như tất cả những thiết bị kỹ thuật số khác, độ chính xác thập phân sau nhiều lần tính toán (precision) của một thiết bị kỹ thuật số là một hạn chế,{{efn|Số chữ số trong [[bộ cộng tích lũy]] là hạn chế căn bản cho việc tính toán. Nếu một kết quả vượt quá số chữ số, điều kiện này gọi là [[tràn số học|tràn]].}} trong khi với thiết bị tương tự, độ chính xác so với thực tế (accuracy) lại là một hạn chế.{{efn|Mức độ [[Nhiễu điện tử|nhiễu]], so với mức độ [[tín hiệu (kỹ thuật điện tử)|tín hiệu]], là nhân tố cơ bản, xem ví dụ trong {{harvp|Davenport|Root|1958|pp=112-364}}}} Khi [[electron|điện tử]] phát triển trong thế kỷ XX, bài toán tính toán ở điện thế thấp mà vẫn giữ được [[tỷ lệ tín hiệu trên nhiễu]] cao{{sfnp|Ziemer|Tranter|Fannin|1993|p=370}} nhanh chóng hiện ra, vì mạch kỹ thuật số là một dạng đặc biệt của mạch tương tự, dự định hoạt động ở những thiết lập chuẩn hóa (tiếp tục hướng đi như vậy, [[cổng luận lý]] có thể được xem là một dạng mạch số). Nhưng vì máy tính số đã trở nên nhanh hơn và sử dụng bộ nhớ lớn hơn (như [[RAM]] hay bộ nhớ trong), chúng hầu như đã thay thế máy tính tương tự. [[Lập trình máy tính]], hay [[viết mã]], đã vươn lên trở thành nghề nghiệp của con người.

==Máy tính số thuở sơ khai==
{{seealso|Khoa học máy tính}}

[[Tập tin:Punched tape puncher.JPG|nhỏ|phải|Chương trình [[băng đục lỗ]] dài hơn nhiều so với một đoạn trong hình.]]
Thời kỳ tính toán hiện đại bắt đầu bằng sự phát triển đột biến trước và trong [[Chiến tranh thế giới thứ hai|Chiến tranh thế giới II]], khi các thành phần [[mạch điện]]{{efn|Trong thời kỳ này, các thành phần mạch điện tử là [[rờ-le]], [[điện trở]], [[tụ điện]], [[cuộn cảm]], và [[đèn điện tử chân không|ống chân không]].}} đã thay thế các bộ phận cơ khí tương đương và máy tính toán kỹ thuật số đã thay thế máy tính toán kỹ thuật tương tự. Những máy như [[Z3 (máy tính)|Z3]], [[máy tính Atanasoff–Berry]], các [[máy tính Colossus]], và [[ENIAC]] được chế tạo bằng tay sử dụng những mạch điện có chứa rờ-le hay van (ống chân không), và thường dùng [[thẻ đục lỗ]] hoặc [[băng đục lỗ|băng giấy đục lỗ]] làm ngõ nhập và dung môi lưu trữ chính (lâu tiêu hao).

Trong thời kỳ này, một số loại máy khác nhau được sản xuất với tính năng ngày càng tiên tiến. Vào đầu giai đoạn này, không thấy một máy nào tương tự như máy tính ngày nay, ngoại trừ những kế hoạch dài hạn của Charles Babbage và những ý tưởng toán học của [[Alan Turing]] và những người khác. Vào cuối thời kỳ, những thiết bị như [[EDSAC]] đã được chế tạo, và được mọi người thừa nhận là máy tính kỹ thuật số. Định nghĩa một điểm trong suốt quá trình là "máy tính đầu tiên" là đã bỏ qua nhiều điểm tinh tế (xem bảng "Xác định các đặc tính của một số máy tính số thuở sơ khai vào những năm 1940" ở dưới).

Bài báo năm 1936 của [[Alan Turing]]<ref>{{chú thích tạp chí
 | last = Turing
 | first = Alan
 | authorlink = Alan Turing
 | title = On computable numbers, with an application to the Entscheidungsproblem
 | journal = Proceedings of the [[London Mathematical Society]]
 | volume = Series 2, 42
 | pages = 230-265
 | date = 1937
 | url = http://www.turingarchive.org/browse.php/B/12
 | id = Errata appeared in Series 2, 43 (1937), pp 544 - 546
 | access-date = ngày 17 tháng 5 năm 2008
 }}{{Liên kết hỏng|date=2021-12-30 |bot=InternetArchiveBot }} Other online versions: [http://plms.oxfordjournals.org/cgi/reprint/s2-42/1/230 Proceedings of the London Mathematical Society] [http://www.thocp.net/biographies/papers/turing_oncomputablenumbers_1936.pdf Another link online.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110222111427/http://www.thocp.net/biographies/papers/turing_oncomputablenumbers_1936.pdf |date=ngày 22 tháng 2 năm 2011 }}</ref> đã được chứng minh là có ảnh hưởng vô cùng lớn đến ngành máy tính và [[khoa học máy tính]] theo hai cách. Mục đích chính của nó là chứng minh rằng tồn tại những vấn đề (gọi là [[bài toán dừng]]) không thể giải bằng bất kỳ quy trình tuần tự nào. Để làm điều đó, Turing đã cung cấp một định nghĩa về một máy tính phổ quát xử lý chương trình được lưu trên băng giấy. Cách xây dựng này được gọi là [[máy Turing]]; nó thay thế cho ngôn ngữ phổ quát dựa trên toán học có phần nặng nề hơn của [[Kurt Gödel]]. Ngoại trừ những hạn chế do bộ lưu trữ có hạn, những máy tính hiện đại được xem là [[Turing đầy đủ]], hay nói cách khác, chúng có khả năng thực thi [[thuật toán|giải thuật]] tương đương với máy Turing phổ quát. Kiểu giới hạn của tính đầy đủ Turing đôi khi được xem như khả năng giới hạn phân tách máy tính đa năng và những máy đời trước với mục đích cụ thể.

[[Tập tin:von Neumann architecture.svg|trái|nhỏ|Mẫu thiết kế của [[kiến trúc von Neumann]] (1947)]]
Để một máy tính toán trở thành máy tính đa năng, phải có một cơ chế đọc-ghi thuận tiện, ví dụ như băng giấy đục lỗ. Với kiến thức về 'máy tính phổ quát' mang tính lý thuyết của Alan Turing, [[John von Neumann]] đã định nghĩa một kiến trúc sử dụng cùng một [[bộ nhớ]] cho việc lưu trữ chương trình lẫn dữ liệu: hầu như tất cả các máy tính ngày nay đều sử dụng kiến trúc này (hoặc một biến thể nào đó của nó). Tuy về mặt lý thuyết hoàn toàn có thể hiện thực một máy tính hoàn chỉnh làm bằng cơ khí (như thiết kế của Babbage đã chứng minh), [[điện tử học]] đã khiến cho tốc độ và sau này là sự thu nhỏ trở nên khả dĩ hình thành nên những máy tính hiện đại.

Có ba xu hướng phát triển máy tính song song với nhau trong thời gian Chiến tranh thế giới II; trong đó xu hướng thứ nhất nhanh chóng bị quên lãng, còn xu hướng thứ hai bị cố ý giữ bí mật. Xu hướng thứ nhất là công trình [[Konrad Zuse]] của [[Đức|người Đức]]. Thứ hai là việc triển khai [[máy tính Colossus]] trong vòng bí mật của [[Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland|Anh]]. Cả hai xu hướng này đều không có ảnh hưởng nhiều đến các dự án máy tính khác nhau tại [[Hoa Kỳ]]. Xu hướng thứ ba trong sự phát triển máy tính là ENIAC và EDVAC của Eckert Mauchly, được biết đến rộng rãi<ref>{{chú thích web
 | last = Moye
 | first = William T.
 | title = ENIAC: The Army-Sponsored Revolution
 | date = January 1996
 | url = http://ftp.arl.army.mil/~mike/comphist/96summary/
 | access-date = ngày 17 tháng 5 năm 2008
 | archive-date = ngày 16 tháng 7 năm 2007 | archive-url = https://web.archive.org/web/20070716132201/http://ftp.arl.army.mil/~mike/comphist/96summary/
 }}</ref><ref>{{chú thích web 
 | last = Bergin 
 | first = Thomas J. (ed.) 
 | title = Fifty Years of Army Computing: from ENIAC to MSRC 
 | date = 14 tháng 11 năm 1996 
 | url = http://www.arl.army.mil/www/DownloadedInternetPages/CurrentPages/AboutARL/eniac.pdf 
 | publisher = Army Research Laboratory and the U.S.Army Ordnance Center and School. 
 | location = A record of a symposium and celebration, Aberdeen Proving Ground. 
 | access-date = ngày 17 tháng 5 năm 2008 
 | archive-date = ngày 29 tháng 5 năm 2008 | archive-url = https://web.archive.org/web/20080529105723/http://www.arl.army.mil/www/DownloadedInternetPages/CurrentPages/AboutARL/eniac.pdf 
 | url-status=dead 
 }}</ref>.

====Zuse====
{{chính|Konrad Zuse|Z1|Z2|Z3|Z4}}
[[Tập tin:Zuse Z1.jpg|nhỏ|200px|Bản mô phỏng máy tính Z1 của Zuse.]]
Làm việc hoàn toàn cách biệt tại [[Đức]], [[Konrad Zuse]] bắt đầu chế tạo máy tính toán dòng Z đầu tiên của ông vào năm 1936, với một số tính năng như có bộ nhớ và khả năng lập trình (ban đầu còn hạn chế). Chiếc [[Z1 (máy tính)|Z1]] của Zuse hoàn toàn bằng cơ khí, nhưng đã sử dụng số nhị phân, hoàn thành vào năm 1938, nhưng chưa bao giờ làm việc một cách tin cậy do những vấn đề với độ chính xác của các bộ phận.

Chiếc máy sau đó của Zuse, chiếc [[Z3 (máy tính)|Z3]]<ref>{{chú thích web
 | title = Z3 Computer (1938-1941)
 | url = http://www.computermuseum.li/Testpage/Z3-Computer-1939.htm
 | access-date = ngày 1 tháng 6 năm 2008
 | archive-date = ngày 17 tháng 6 năm 2008 | archive-url = https://web.archive.org/web/20080617234903/http://www.computermuseum.li/Testpage/Z3-Computer-1939.htm
 | url-status=dead
 }}</ref>, hoàn thành vào năm 1941. Chiếc máy này dựa trên rờ-le điện thoại và đã hoạt động một cách đáng hài lòng. Nhờ vậy Z3 trở thành chiếc máy tính kỹ thuật số đa năng đầu tiên được điều khiển bằng chương trình và có thể hoạt động được. Trên nhiều khía cạnh nó khá giống với những chiếc máy hiện đại, tiên phong trong nhiều cải tiến, như [[Dấu chấm động|số thực dấu chấm động]]. Sự thay thế hệ thống số thập phân khó hiện thực (được dùng trong thiết kế trước đó của [[Charles Babbage]]) bằng hệ thống [[hệ nhị phân|nhị phân]] đơn giản hơn có nghĩa là những chiếc máy của Zuse dễ chế tạo hơn và rất có khả năng đáng tin cậy hơn, theo công nghệ có sẵn vào thời đó. Đôi khi người ta xem đây là lý do chính tại sao Zuse lại thành công trong khi Babbage thất bại.

Chương trình đưa vào [[Z3 (máy tính)|Z3]] được ghi trên những tấm phim đục lỗ. Phép nhảy có điều kiện bị bỏ qua, nhưng từ thập niên 1990 người ta đã chứng minh bằng lý thuyết rằng Z3 vẫn là một [[Máy Turing|máy tính vạn năng]] (bỏ qua những hạn chế về kích thước lưu trữ vật lý của nó). Trong hai ứng dụng được đăng ký [[sở hữu trí tuệ]] vào năm 1936, [[Konrad Zuse]] cũng đoán trước rằng những dòng lệnh máy có thể được lưu trong cùng bộ lưu trữ dữ liệu - ý tưởng chính yếu mà sau này được biết đến với [[kiến trúc von Neumann]] và được hiện thực đầu tiên trong bản thiết kế EDSAC của Anh sau đó (1949). Zuse cũng tuyên bố đã thiết kế được [[ngôn ngữ lập trình]] cấp cao đầu tiên, ([[Plankalkül]]), vào năm 1945 (được xuất bản năm 1948) mặc dù nó được hiện thực lần đầu tiên vào năm 2000 bởi một nhóm do [[Raúl Rojas]] đứng đầu tại [[Đại học Tự do Berlin]] – năm năm sau khi Zuse qua đời.

Zuse đã phải chịu nhiều khó khăn trong [[Chiến tranh thế giới thứ hai|Chiến tranh thế giới II]] khi một số máy móc của ông bị phá hoại trong những chiến dịch ném bom của [[Khối Đồng Minh thời Chiến tranh thế giới thứ hai|Quân đồng minh]]. Rõ ràng là những kỹ sư tại Anh và Mỹ không hề biết đến đa số công trình của ông cho đến mãi sau này, mặc dù ít nhất thì IBM đã chú ý đến nó khi tài trợ tài chính cho việc thành lập công ty của ông vào năm 1946 để trả lại sẽ sở hữu bằng phát minh của Zuse.

====Colossus====
{{chính|Máy tính Colossus}}
[[Tập tin:Colossus.jpg|nhỏ|phải|Colossus được dùng để giải mã thông tin quân Đức trong [[Chiến tranh thế giới thứ hai|Chiến tranh thế giới II]].]]
Trong suốt [[Chiến tranh thế giới thứ hai|Chiến tranh thế giới II]], người Anh tại [[Bletchley Park]] (40 dặm về phía bắc Luân Đôn) đã đạt được một số thành công trong việc giải những bức thư liên lạc quân sự được mã hóa của quân Đức. Máy mã hóa của người Đức, [[Enigma (máy)|Enigma]], bị xâm nhập với sự giúp đỡ của những chiếc máy cơ-điện có tên ''[[bombe]]''. Bombe, do [[Alan Turing]] và [[Gordon Welchman]] thiết kế, đặt tên theo phương pháp mã hóa ''[[Bomba (mã hóa)|bomba]]'' của [[Marian Rejewski]] người Ba Lan (1938), bắt đầu được sử dụng vào năm 1941.<ref>{{chú thích sách
 | last = Welchman
 | first = Gordon
 | title = The Hut Six Story: Breaking the Enigma Codes
 | url = https://archive.org/details/hutsixstorybreak00welc
 | publisher = [[Penguin Books]]
 | date = 1984
 | location = Harmondsworth, Engalnd
 | pages= 138-145, 295-309 }}
</ref> Chúng khử được những thiết lập của Enigma bằng cách thực hiện hàng loạt những phép suy diễn logic được hiện thực bằng điện tử. Đa số khả năng sẽ dẫn đến mâu thuẫn, chỉ còn số ít còn lại có thể kiểm tra bằng tay được.

Người Đức cũng phát triển một loạt hệ thống mã hóa bằng máy điện báo ghi chữ, khá khác với Enigma. Chiếc [[Lorenz SZ 40/42]] được dùng cho những liên lạc Quân đội cấp cao, mà người Anh gọi là "[[Tunny]]". Lần xâm nhập đầu tiên vào thông điệp của Lorenz bắt đầu vào năm 1941. Là một phần trong nỗ lực giải mã Tunny, Giáo sư [[Max Newman]] và đồng nghiệp của ông đã giúp mô tả chi tiết chiếc máy [[Máy tính Colossus|Colossus]].{{sfnp|Copeland|2006}} Chiếc Mk I Colossus được chế tạo trong khoảng giữa tháng 3 và tháng 12 năm 1943 do [[Tommy Flowers]] và đồng nghiệp của ông tại [[Trạm nghiên cứu bưu chính]] ở [[Dollis Hill]], Luân Đôn thực hiện, rồi sau đó chuyển đến [[Bletchley Park]].

[[Máy tính Colossus|Colossus]] là thiết bị tính toán hoàn toàn bằng ''điện tử'' đầu tiên. Colossus sử dụng một số lượng lớn van (ống chân không). Nó có ngõ nhập bằng băng giấy và có thể được cấu hình để thực hiện các tác vụ [[luận lý bool]] khác nhau trên dữ liệu, nhưng không phải là một Turing đầy đủ. Chín chiếc Mk II Colossi đã được chế tạo (chiếc Mk I được chuyển đổi sang Mk II là tổng cộng 10 máy). Chi tiết về sự tồn tại, thiết kế và sử dụng nó được giữ bí mật rất kỹ cho đến thập niên 1970. Cá nhân [[Winston Churchill]] đã ra lệnh phá hủy chúng. Do tính bí mật này, những chiếc Colossus không được tính vào nhiều bản tóm tắt lịch sử của máy tính. Một bản sao của một trong các máy Colossus được tái tạo lại, hiện đang trưng bày tại Bletchley Park.

===Sự phát triển của người Mỹ===
{{see|Claude Shannon|George Stibitz|John Vincent Atanasoff|Clifford E. Berry|John Mauchly|Howard Aiken}}
Vào năm 1937, Shannon đã viết cuốn luận văn Thạc sĩ của ông{{sfnp|Shannon|1940}} tại [[Học viện Công nghệ Massachusetts|MIT]] lần đầu tiên trong lịch sử hiện thực [[Đại số Boole (logic)|đại số Boole]] bằng cách dùng các rờ-le và công tắc điện tử. Với tựa đề ''[[A Symbolic Analysis of Relay and Switching Circuits]]'' (tạm dịch: Phân tích mang tính biểu tượng cho mạch rờ-le và chuyển mạch), cuốn luận văn của Shannon về bản chất đã xây dựng nên bản thiết kế [[mạch kỹ thuật số]] có thực. George Stibitz cũng hoàn thành việc chế tạo chiếc máy tính dựa trên rờ-le mà ông gọi là "Mô hình K" tại [[Bell Labs]] vào tháng 11 năm 1937. Bell Labs đã ủy quyền một chương trình nghiên cứu đầy đủ vào năm 1938 dưới sự chỉ đạo của Stibitz. Chiếc ''Máy tính số phức'' của họ{{efn|
[[George Stibitz]], {{Ref patent |country=US |number=2668661|status=patent|title=Complex Computer|gdate = ngày 9 tháng 2 năm 1954 |assign1 =[[AT&T]]}}, 102 pages.}} đã được hoàn tất vào ngày [[8 tháng 1]] năm [[1940]], có thể tính toán được [[số phức]]. Trong một lần trình diễn nó tại hội nghị của [[Hội Toán học Hoa Kỳ]] ở [[Cao đẳng Dartmouth]] vào ngày [[11 tháng 9]] năm [[1940]], Stibitz đã có thể gửi những lệnh điều khiển từ xa cho Máy tính Số phức qua đường dây điện thoại nhờ [[máy điện báo đánh chữ]]. Đó là chiếc máy tính toán đầu tiên từng sử dụng điều khiển từ xa, ở đây là qua đường dây điện thoại. Một số khán giả trong hội nghị đã chứng kiến cuộc trình diễn đó gồm có [[John von Neumann]], John Mauchly, và [[Norbert Wiener]], những người đã viết về nó trong cuốn hồi ký của họ.

[[Tập tin:Atanasoff-Berry Computer at Durhum Center.jpg|nhỏ|200px|Nhân bản của [[Máy tính Atanasoff–Berry]] tại tầng 1 Durham Center, [[Đại học bang Iowa]]]]
Vào năm 1939, John Vincent Atanasoff và Clifford E. Berry của Đại học bang Iowa đã phát triển chiếc Máy tính Atanasoff–Berry Computer (ABC), một chiếc máy tính điện tử kỹ thuật số có mục đích cụ thể là giải [[hệ phương trình tuyến tính]]. Bản thiết kế này sử dụng trên 300 ống chân không để tăng tốc độ tính toán và sử dụng tụ điện gắn cứng vào trống quay bằng động cơ để làm bộ nhớ. Mặc dù máy ABC không thể lập trình được, nó là chiếc máy đầu tiên sử dụng mạch điện tử. Nhà đồng phát minh ENIAC, John Mauchly, đã giám định chiếc ABC vào tháng 6 năm 1941, và những ảnh hưởng của nó lên bản thiết kế chiếc máy ENIAC sau này là chủ đề tranh luận giữa những nhà sử học máy tính. Chiếc ABC đã bị lãng quên cho đến khi nó là tâm điểm trong vụ kiện ''[[Honeywell kiện Sperry Rand]]'', mà quyết định của tòa án là làm mất hiệu lực của bằng sáng chế ENIAC (và vài thứ khác) vì một trong những lý do đó là nó mô phỏng công trình của Atanasoff.

Vào năm 1939, người ta bắt đầu chế tạo chiếc máy [[Harvard Mark I]] tại phòng thí nghiệm Endicott của IBM. Được biết đến chính thức với tên gọi Automatic Sequence Controlled Calculator (Máy tính được điều khiển bằng chuỗi tự động),{{sfnp|Da Cruz|2008}} Mark I là một máy tính cơ-điện đa năng được chế tạo bằng tiền bạc và sự hỗ trợ nhân lực từ IBM, dưới sự hướng dẫn của nhà toán học Howard Aiken của trường Harvard. Bản thiết kế của nó ảnh hưởng từ Máy phân tích của Babbage, sử dụng số thập phân và bánh xe lưu trữ cùng với công tắc xoay kèm với rờ-le điện từ. Nó có thể lập trình được nhờ cuộc giấy đục lỗ, và có thể cùng lúc tính toán vài đơn vị song song. Các phiên bản sau đó có vài bộ đọc cuộn giấy và nó có thể thay đổi giữa các bộ đọc dựa trên một điều kiện nào đó. Tuy nhiên, chiếc máy không hoàn toàn là máy Turing đầy đủ. Mark I được chuyển đến [[Đại học Harvard]] và bắt đầu được đưa vào hoạt động vào tháng 5 năm 1944.

====ENIAC====
{{chính|ENIAC}}
[[Tập tin:Eniac.jpg|phải|nhỏ|200px|[[ENIAC]] thực hiện phép tính toán quỹ đạo đường đạn với năng lượng 160 kW.]]
Chiếc máy [[ENIAC]] (Electronic Numerical Integrator and Computer - Máy tính hợp và tính toán số học điện tử) do Mỹ thiết kế là chiếc máy tính đa năng điện tử đầu tiên<!--ref>
{{harvp|Stern|1981|p=1?}}
</ref-->. Được chế tạo dưới sự chỉ đạo của [[John Mauchly]] và [[J. Presper Eckert]] tại [[Đại học Pennsylvania]], nó nhanh hơn Harvard Mark I 1000 lần. Sự phát triển và chế tạo ENIAC kéo dài từ năm 1943 đến khi có thể hoạt động hoàn toàn vào cuối năm 1945.

Khi bản thiết kế của nó được đưa ra, nhiều nhà nghiên cứu tin rằng hàng ngàn cái van (tức là ống chân không) mỏng manh sẽ thường xuyên cháy khiến cho ENIAC thường xuyên ngưng hoạt động để sửa chữa, do đó sẽ vô dụng. Tuy nhiên, nó đã có thể thực hiện hàng ngàn phép tính một giây trong vòng nhiều tiếng đồng hồ giữa hai thời điểm chết máy.

ENIAC chắc chắn là một thiết bị Turing đầy đủ. Tuy nhiên, một "chương trình" trên ENIAC được định nghĩa bởi những trạng thái của cáp nối tạm và chuyển mạch, một khoảng cách xa so với những máy điện tử [[chương trình lưu trữ]] sử dụng kỹ thuật này. Lập trình nó có nghĩa là lắp lại dây cho nó<ref>
[[ENIAC#Programmability|Six women did most of the programming of ENIAC.]]
</ref>. (Sự phát triển hoàn tất vào năm 1948 đã giúp nó có thể xử lý các tập chương trình lưu trữ trong bảng bộ nhớ chức năng, khiến cho việc lập trình bớt khó khăn hơn). Nó có thể thực hiện phép tính song song, vì nó có thể được nối dây để thực hiện nhiều bộ cộng tích lũy cùng lúc. Do đó phép tính tuần tự là đặc trưng của máy von Neumann diễn ra ''sau'' ENIAC.

==Máy von Neumann thế hệ đầu tiên==
{{chính|giải thuật}}
{{see|máy tính trạm}}
Thậm chí trước khi hoàn thành máy ENIAC, Eckert và Mauchly đã nhận thấy được những hạn chế của nó và bắt tay vào việc thiết kế một chiếc máy tính lưu chương trình, EDVAC. [[John von Neumann]] đã được ghi danh trong [[Bản nháp đầu tiên của Báo cáo về EDVAC|bản báo cáo được biết đến rộng rãi]] mô tả mẫu thiết kế [[EDVAC]] trong đó cả chương trình và dữ liệu tính toán đều được lưu trữ trong một bộ lưu trữ duy nhất. Thiết kế cơ bản này, được biểu thị trong [[kiến trúc von Neumann]], sẽ đóng vai trò làm nền móng cho sự phát triển các thế hệ tiếp sau của ENIAC trên toàn cầu.<ref>
{{harvp|von Neumann|1945|p=1}}.
Trang tựa đề, do Goldstine đăng, có đoạn: "Bản nháp đầu tiên của Báo cáo về EDVAC 
của John von Neumann,
Hợp đồng số W-670-ORD-4926,
Giữa Phòng quân nhu Quân đội Hoa Kỳ
và Đại học Pennsylvania Khoa Kỹ thuật điện tử Moore".
</ref>

[[Tập tin:Largetape.jpg|nhỏ|trái|[[Băng từ]] chín rãnh. ]]
[[Tập tin:Magnetic core.jpg|phải|nhỏ|250px|[[Bộ nhớ lõi từ]]. Mỗi [[Lõi từ|lõi]] là một [[bit]].]]
Trong thế hệ thiết bị này, bộ nhớ tạm hoặc đang tính toán được các [[Bộ nhớ mạch trễ|đường trễ âm]] cung cấp, những đường này sử dụng thời gian truyền âm qua một chất trung gian như [[thủy ngân]] lỏng (hoặc qua một sợi dây) để lưu dữ liệu ngắn. Khi những chuỗi xung [[Âm học|âm thanh]] được gửi qua một cái ống; sau một thời gian, khi xung đi đến cuối ống, mạch điện sẽ dò xem xung đó đại diện cho 1 hay 0 và làm cho máy tạo dao động gửi lại xung. Những máy khác sử dụng các [[ống Williams]], trong đó tận dụng khả năng của ống phát hình ti vi để lưu trữ và truy xuất dữ liệu. Đến trước năm 1954, bộ nhớ lõi từ<ref>
[[An Wang]] filed tháng 10 năm 1949, 
{{Ref patent |country=US |number=2708722|status=patent|gdate = ngày 17 tháng 5 năm 1955 |title=Pulse transfer controlling devices 
}}.
</ref> nhanh chóng thay thế phần lớn các dạng lưu trữ tạm thời khác, và thống trị trong lĩnh vực này cho đến giữa thập niên 1970.

Chiếc máy von Neumann hoạt động được đầu tiên là Manchester "Baby" hay [[Máy thí nghiệm thu nhỏ]] (Small-Scale Experimental Machine), được Frederic C. Williams và Tom Kilburn phát triển tại [[Đại học Manchester]] vào năm 1948;<ref>
{{harvp|Enticknap|1998|p=1}}; ''lần chạy tốt đầu tiên'' của Baby là 21 tháng 6 năm 1948.
</ref> sau nó là chiếc máy tính [[Manchester Mark I]] vào năm 1949, một hệ thống hoàn chỉnh, sử dụng ống Williams và bộ nhớ [[trống từ]] (magnetic drum), và cũng ra mắt [[thanh ghi chỉ mục]] (index register).<ref>{{harvp|Manchester|1998}}, by [http://www.computer50.org/mark1/acknowledge.mark1.html R.B.E. Napper, et.al.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110108052509/http://www.computer50.org/mark1/acknowledge.mark1.html |date=2011-01-08 }}</ref> Đối thủ khác cho danh hiệu "chiếc máy tính lưu trữ chương trình bằng kỹ thuật số đầu tiên" là [[EDSAC]], được thiết kế và chế tạo tại [[Đại học Cambridge]]. Được đưa vào hoạt động chưa đầy một năm sau Manchester "Baby", nó cũng có thể giải quyết được những bài toán thật sự. Thật ra EDSAC lấy cảm hứng từ những kế hoạch của EDVAC (Electronic Discrete Variable Automatic Computer - Máy tính tự động biến rời rạc điện tử), chiếc máy nối tiếp của ENIAC; những kế hoạch này đã được hoàn thiện trước khi ENIAC hoạt động tốt. Không giống như ENIAC, sử dụng xử lý song song, EDVAC sử dụng một đơn vị xử lý đơn. Kiểu thiết kế này đơn giản hơn và là kiểu đầu tiên được hiện thực trong làn sóng mini hóa, và tăng độ tin cậy về sau này.
Một số người xem Manchester Mark I / EDSAC / EDVAC là "nàng Eva" để từ đó tất cả các máy tính hiện nay đều kế thừa kiểu kiến trúc của chúng. Chiếc máy của Đại học Manchester trở thành bản mẫu đầu tiên cho [[Ferranti Mark I]]. Chiếc máy Ferranti Mark I đầu tiên được gửi đến trường Đại học vào tháng 2 năm 1951 và ít nhất chín cái khác đã được bán trong năm 1951 đến 1957.

Chiếc máy tính lập trình được phổ thông đầu tiên ở Liên Xô được một nhóm các nhà bác học chế tạo dưới sự chỉ đạo của [[Sergei Alekseyevich Lebedev]] đến từ [[Viện Công nghệ điện Kiev]], [[Liên Xô]] ([[Ukraina]] ngày nay). Chiếc máy tính [[Lịch sử phần cứng máy tính ở các nước cộng sản#MESM|MESM]] (''МЭСМ'', ''Máy tính toán điện tử nhỏ'') bắt đầu vận hành vào năm 1950. Nó có khoảng 6.000 ống chân không và tiêu thụ 25&nbsp;kW năng lượng. Nó có thể thực hiện xấp xỉ 3.000 phép tính một giây{{fact|date = ngày 7 tháng 1 năm 2013}}. Một chiếc máy đời đầu khác là [[CSIRAC]], thiết kế của người Úc được đưa vào chạy thử nghiệm đầu tiên vào năm 1949. CSIRAC là chiếc máy tính cũ nhất vẫn còn tồn tại và là chiếc đầu tiên được dùng để chơi nhạc kỹ thuật số.{{sfnp|CSIRAC|2005}}

Vào tháng 10 năm 1947, các giám đốc của [[J. Lyons and Co.|J. Lyons & Company]], một công ty phục vụ ăn uống nổi tiếng nhờ những cửa hàng trà nhưng cực kỳ quan tâm tới các kỹ thuật quản lý văn phòng mới, đã quyết định đóng một vai trò quan trọng trong việc quảng bá sự phát triển thương mại của máy tính. Đến năm 1951, máy tính [[Máy tính LEO|LEO I]] đã hoạt động được và thực hiện những [[thao tác]] máy tính văn phòng thường ngày đầu tiên trên thế giới. 
Vào tháng 11 năm 1951, công ty J. Lyons bắt đầu thực hiện công việc đánh giá bánh mì trên LEO (Lyons Electronic Office - Văn phòng Điện tử Lyons). Đó là [[:Thể loại:Phần mềm ứng dụng|ứng dụng]] kinh doanh đầu tiên được thực hiện trên một chiếc máy tính lưu trữ chương trình.

{{Đặc tính máy tính đời đầu}}

Vào tháng 6 năm 1951, [[UNIVAC I]] (Máy tính tự động phổ thông) được gửi đến [[Cục Thống kê Dân số Hoa Kỳ]]. Remington Rand đã bán được 46 chiếc máy với trị giá mỗi chiếc hơn 1 triệu USD. UNIVAC là chiếc máy tính được 'sản xuất hàng loạt' đầu tiên; tất cả các máy tính trước đó đều thuộc loại 'chế tạo từng cái một'. Máy này sử dụng 5.200 ống chân không và tiêu thụ 125&nbsp;kW năng lượng. Nó sử dụng một đường dây trễ (delay line) bằng thủy ngân có thể chứa 1.000 word của 11 chữ số thập phân cùng với dấu (word 72-bit) dùng làm bộ nhớ. Không giống như các máy IBM, nó không được trang bị bộ đọc [[Lịch sử phần cứng máy tính#1801: công nghệ thẻ đục lỗ|thẻ đục lỗ]] mà sử dụng ngõ nhập là [[UNISERVO|băng từ kim loại]] theo kiểu những năm 1930, khiến cho nó không tương thích với một số bộ lưu trữ dữ liệu hiện có bán vào thời gian đó. [[Băng đục lỗ|Băng giấy đục lỗ]] tốc độ cao và [[Bộ lưu trữ dữ liệu băng từ|băng từ]] được dùng làm ngõ nhập/xuất cho những máy tính khác vào thời kỳ này.{{efn|Băng từ vẫn sẽ là cơ chế lưu trữ dữ liệu chính khi [[Vành va hạm Hađron lớn]] của [[CERN]] đưa lên trực tuyến vào năm [[2008]].}}

Vào năm 1952, IBM công bố chiếc Máy xử lý dữ liệu điện tử [[IBM 701]], chiếc máy đầu tiên trong dòng máy [[Dòng IBM 700/7000|700/7000]] thành công và là [[máy tính trạm IBM]] đầu tiên của hãng. Chiếc [[IBM 704]], được công bố vào năm 1954, sử dụng bộ nhớ lõi từ, đã trở thành tiêu chuẩn cho những chiếc máy cỡ lớn. [[Ngôn ngữ lập trình]] cấp cao đa mục đích đầu tiên, [[Fortran]], cũng được phát triển tại IBM để dùng cho 704 trong năm 1955 và 1956 và phát hành vào đầu năm 1957. (Mẫu thiết kế ngôn ngữ cấp cao [[Plankalkül]] năm 1945 của Konrad Zuse chưa được hiện thực vào thời điểm đó). Một [[nhóm người dùng]] tình nguyện được thành lập năm 1955 để [[Chia sẻ (máy tính)|chia sẻ]] phần mềm và kinh nghiệm của họ với IBM 701; nhóm này, vẫn còn tồn tại đến ngày nay, là tiền bối của [[phần mềm nguồn mở|mã nguồn mở]] sau này.

[[Tập tin:IBM-650-wiring.jpg|nhỏ|phải|Dây nhợ tại mặt trước của [[IBM 650]].]]
IBM đã giới thiệu chiếc máy tính nhỏ và rẻ hơn vào năm 1954 mà thực tế đã cho thấy nó rất được ưa thích. Chiếc [[IBM 650]] nặng trên 900&nbsp;kg, bộ cung cấp điện đi kèm nặng khoảng 1350&nbsp;kg và cả hai được đựng trong những tủ rời nhau với kích thước 1,5 x 0,9 x 1,8 mét. Nó trị giá 500.000 USD hoặc cho thuê với giá 3.500 USD một tháng. Bộ nhớ trống (drum memory) của nó nguyên thủy chỉ có 2000 word 10 chữ số, và cần phải lập trình rất phức tạp thì mới tính toán được hiệu quả. Những giới hạn về bộ nhớ như vậy vẫn là vấn đề đối với ngành lập trình cho đến nhiều thập kỷ về sau, cho đến khi có một cuộc cách mạng về khả năng của phần cứng và một mô hình lập trình phù hợp với sự phát triển của phần mềm.

Vào năm 1955, [[Maurice Wilkes]] đã sáng chế ra [[vi chương trình|vi lập trình]]<ref>
{{harvp|Wilkes|1986|pp=115-126}}</ref>, sau đó được sử dụng rộng rãi trong các [[Bộ xử lý trung tâm|CPU]] và các đơn vị [[Số thực dấu phẩy động|dấu chấm động]] của [[Workstation|máy trạm]] và những máy tính khác, như dòng [[IBM 360]]. ''Vi lập trình'' cho phép tập lệnh nền được định nghĩa hoặc mở rộng bằng các chương trình tích hợp sẵn (ngày nay gọi là [[firmware]]) hoặc ''[[vi mã]]'' (microcode).{{sfnp|Horowitz|Hill|1989|p=743}}<ref>
{{harvp|Patterson|Hennessy|1998|p=424}}: chú ý rằng khi IBM chuẩn bị chuyển từ dòng 700/7000 sang [[S/360]], họ ''giả lập'' phần mềm của các hệ thống cũ hơn bằng vi mã, để nó có thể chạy được những chương trình cũ trên máy IBM 360 mới.
</ref>)

Vào năm 1956, IBM đã bán [[Đĩa nhớ IBM đầu tiên|hệ thống đĩa từ đầu tiên]], [[RAMAC]] (Random Access Method of Accounting and Control - Phương pháp truy cập ngẫu nhiên của Tính toán và điều khiển). Nó sử dụng 50 đĩa kim loại {{convert|24|in|mm|sing=on}}, với 100 rãnh mỗi mặt. Nó có thể lưu trữ 5 [[megabyte]] dữ liệu và có giá là 10.000 USD mỗi megabyte (vào năm 2008, bộ lưu trữ từ tính, ở dạng [[ổ đĩa cứng|đĩa cứng]], có giá dưới một phần 50 cent mỗi megabyte).

==Thế hệ thứ hai: transistor==
{{chính|kiến trúc máy tính|kiến trúc von Neumann}}
[[Tập tin:Transistor-die-KSY34.jpg|nhỏ|phải|150px|Một [[BJT]]. ]]
Vào nửa sau thập niên 1950 transistor lưỡng cực ([[BJT]]){{sfnp|Feynman|Leighton|Sands|1965|pp=III 14-11 đến 14-12}} đã thay thế [[đèn điện tử chân không|ống chân không]]. Từ đó dẫn đến những chiếc máy tính thuộc "thế hệ thứ hai". Ban đầu, người ta tin rằng sẽ có rất ít máy tính được sản xuất hoặc sử dụng.{{sfnp|Bowden|1970|pp=43–53}} Lý do là vì kích thước, giá cả, và kỹ năng cần có để vận hành hoặc đọc hiểu kết quả của chúng. Transistor{{efn|Một bóng bán dẫn (hay tranzito) là một thiết bị điện tử được làm từ [[germani]], [[silic]] hoặc [[đơn tinh thể]] [[chất bán dẫn|bán dẫn]] khác đã được bổ sung chất phụ gia với một liều lượng được đo đếm rất chính xác, vào những phần được chọn trước của thiết bị.}} đã làm giảm đáng kể kích thước, giá thành ban đầu và [[chi phí vận hành]]. Transitor lưỡng cực<ref>
Vào năm 1947, Bardeen và Brattain đã đưa ra mô hình [[tranzito tiếp xúc điểm]], có dạng rất giống một [[đi-ốt sợi tinh thể mèo]], gặp phải vấn đề độ tin cậy vốn có. [[BJT]] là sản phẩm tiếp nối. 
</ref> được phát minh vào năm 1947<ref>Những người Mỹ là [[John Bardeen]], [[Walter Brattain]] và [[William Shockley]] đã cùng nhận được [[Giải Nobel Vật lý]] năm 1956 cho phát minh ra tranzito.</ref>. Nếu không có [[dòng điện]] chạy qua đường cực base-emitter của transistor lưỡng cực, đường cực collector-emitter của transistor sẽ chặn dòng điện (transistor khi đó gọi là "tắt hoàn toàn"). Nếu có dòng điện đủ lớn đi qua đường cực base-emitter của một transistor, đường cực collector-emitter của transistor đó cũng cho dòng điện đi qua (và transistor được gọi là "mở hoàn toàn"). Việc cho dòng điện đi qua hoặc ngăn dòng điện là cách biểu diễn lần lượt cho [[hệ nhị phân|số nhị phân]] 1 (true) hay 0 (false).{{sfnp|Cleary|1964|pp=139–204}} So với ống chân không, transistor có nhiều lợi điểm: sản xuất ra chúng rẻ hơn mà nhanh hơn gấp 10 lần, [[tín hiệu#tương tự - số|biến thiên]] từ điều kiện 1 đến 0 chỉ mất có một phần triệu hoặc một phần tỷ giây.
Dung tích transistor được đo bằng milimét vuông so với centimét vuông của ống chân không. Nhiệt độ vận hành thấp hơn của transistor đã làm tăng độ tin cậy của chúng so với ống chân không. Các máy tính được trang bị transistor có thể chứa mười ngàn mạch luận lý nhị phân trong một không gian rất nhỏ hẹp.

Thông thường, các máy tính thế hệ thứ hai{{efn|Các máy tính thế hệ thứ hai bao gồm [[CDC 1604]] (1960), [[PDP-1|DEC PDP-1]] (1960), [[IBM 7030 Stretch]] (1961), [[IBM 7090]] (1959), [[IBM 1401]] (1959), [[IBM 1620]] (1959), [[Máy tính ATHENA|Sperry Rand Athena]] (1957), [[Univac LARC]] (1960), và [[Chuyển mạch 1ESS|Western Electric 1ESS Switch]] (1965).}}{{efn|[[Chuyển mạch 1ESS]] không thể quảng bá như 'máy tinhs' vì [[AT&T]] phải làm sao để phù hợp với sắc lệnh chống độc quyền, sắc lệnh này cũng đã tác động đến [[hệ điều hành]] [[UNIX]].}} bao gồm rất nhiều [[mạch in]] như [[IBM Standard Modular System]]
{{sfnp|IBM_SMS|1960}} mỗi mạch có chứa một đến bốn [[cổng luận lý]] hoặc [[flip-flop]]. Một máy tính thế hệ thứ hai, IBM 1401, đã giành được đến khoảng một phần ba thị phần thế giới. IBM đã cài đặt hơn một trăm ngàn máy 1401 trong khoảng năm 1960 đến 1964 - Khoảng thời gian này cũng chứng kiến nỗ lực duy nhất của người Ý: chiếc ELEA của Olivetti, sản xuất được 110 máy.

[[Tập tin:IBM 350 RAMAC.jpg|nhỏ|trái|200px|[[Thiết bị lưu trữ truy xuất trực tiếp|DASD]] của chiếc [[RAMAC]] này đang được phục hồi tại [[Bảo tàng lịch sử máy tính]].]]
Các thiết bị điện tử được transistor hóa không chỉ phát triển [[CPU]], mà còn cả các [[thiết bị ngoại vi]]. Chiếc RAMAC [[IBM 350]] được ra mắt vào năm 1956 và là máy tính có ổ đĩa đầu tiên trên thế giới. [[Đĩa lưu trữ|Đơn vị lưu trữ dữ liệu dạng đĩa]] thế hệ thứ hai có thể lưu trữ hàng chục triệu ký tự và chữ số. Nhiều thiết bị ngoại vi khác nhau có thể kết nối với CPU, giúp tăng tổng dung lượng bộ nhớ đến hàng trăm triệu ký tự và chữ số. Tiếp sau [[Ổ đĩa cứng|đơn vị lưu trữ bằng đĩa cố định]], được kết nối với CPU thông qua băng truyền dữ liệu tốc độ cao, là đơn vị lưu trữ dữ liệu dạng đĩa tháo lắp. Một chồng đĩa tháo lắp có thể thay bằng một chồng khác chỉ trong vài giây. Thậm chí dù dung lượng đĩa tháo lắp nhỏ hơn đĩa cố định, khả năng sử dụng thay thế lẫn nhau đảm bảo cho khả năng lưu trữ dữ liệu không có giới hạn trở nên trong tầm tay. Nhưng [[Bộ lưu trữ dữ liệu băng từ|băng từ]] cung cấp khả năng lưu trữ các dữ liệu này, với giá thành thấp hơn đĩa.

Nhiều CPU thế hệ thứ hai giao phó việc giao tiếp với các thiết bị ngoại vi cho một vi xử lý thứ hai. Ví dụ, trong khi vi xử lý giao tiếp điều khiển [[Thiết bị lưu trữ đơn vị|việc đọc và đục lỗ thẻ]], CPU chính sẽ xử lý việc tính toán và [[Rẽ nhánh (khoa học máy tính)|các lệnh rẽ nhánh]]. Một [[băng dữ liệu]] sẽ duy trì dữ liệu giữa CPU chính và bộ nhớ lõi mới theo tỷ lệ [[chu kỳ nạp-xử lý]], và những băng dữ liệu khác sẽ chỉ phục vụ cho các thiết bị ngoại vi. Trên chiếc [[PDP-1]], chu kỳ của bộ nhớ lõi là 5 miligiây; do đó đa số các lệnh số học mất khoảng 10 microgiây (100.000 phép toán một giây) vì phần lớn các phép toán phải được thực hiện trong ít nhất hai chu kỳ bộ nhớ; một cho lệnh, và một để nạp dữ liệu [[toán hạng]].

Trong thế hệ thứ hai này chứng kiến việc sử dụng rất nhiều đơn vị [[Đầu cuối số đầu xa|đầu cuối đầu xa]] (thường ở dạng [[Máy telex]] như [[Friden Flexowriter]])<!--ref>
[[Alan Newell]] đã dùng các đầu cuối đầu xa để liên lạc xuyên quốc gia với các máy tính [[RAND]], như đã ghi chú trong
{{harvp|Simon|1991}}
</ref-->. Các kết nối điện thoại đã cung cấp tốc độ hợp lý cho những đầu cuối đầu xa đầu tiên và cho phép chia tách hàng trăm km giữa các thiết bị đầu cuối đầu xa và trung tâm tính toán. Cuối cùng những [[mạng máy tính]] độc lập này sẽ được tổng hợp vào một ''[[Lịch sử Internet|mạng các mạng]]'' liên kết với nhau - Internet<ref>
{{harvp|Mayo|Newcomb|2008|p=96–117}}; Jimbo Wales is quoted on p. 115.
</ref>.

==Sau 1960: thế hệ thứ ba về sau==
{{chính|lịch sử phần cứng máy tính (thập niên 1960-nay)|lịch sử CPU đa mục đích}}
{{seealso|mạch tích hợp|máy tính mini|vi xử lý|công nghệ|phần mềm|thiết kế}}
[[Tập tin:Intel 8742 153056995.jpg|phải|nhỏ|200px|[[Mạch tích hợp|IC vi điều khiển 8-bit 8742]] của Intel.]]
Sự bùng nổ sử dụng máy tính bắt đầu từ các máy tính 'Thế hệ thứ ba'. Mà những chiếc máy tính này dựa trên các phát minh độc lập về mạch tích hợp (IC hay microchip) của [[Jack Kilby|Jack St. Clair Kilby]]<ref>
{{harvp|Kilby|2000}} 
</ref> và [[Robert Noyce]]<ref>
Mạch nguyên khối của [[Robert Noyce]], {{Ref patent |country=US |number=2981877|status=patent|gdate = ngày 25 tháng 4 năm 1961 |title=Semiconductor device-and-lead structure |assign1 =[[Fairchild Semiconductor Corporation]]}}.</ref>, từ đó dẫn đến việc phát minh ra vi xử lý<ref>
{{harvp|Intel_4004|1971}} 
</ref> của [[Marcian Hoff|Ted Hoff]], [[Federico Faggin]], và Stanley Mazor tại [[Intel]]<ref>
Khuôn 4004 của Intel (1971) có diện tích <math>12 mm^2</math>, bao gồm 2300 tranzito; để so sánh, Pentium Pro là <math>306 mm^2</math>, bao gồm 5,5 triệu tranzito, theo 
{{harvp|Patterson|Hennessy|1998|pp=27–39}} 
</ref>. Ví dụ như mạch tích hợp ở hình bên phải, con [[Intel]] 8742, là một [[vi điều khiển]] 8-bit bao gồm một [[CPU]] chạy với tốc độ 12&nbsp;MHz, [[RAM]] 128 byte, [[EPROM]] 2048 byte, và [[I/O]] trong cùng một con chip.

Trong suốt thập niên 1960 có một khoảng cách đáng kể về công nghệ giữa thế hệ thứ hai và thứ ba<ref>
Trong lĩnh vực quốc phòng, các công trình đáng kể đã được thực hiện trong việc hiện thực máy tính hóa các phương trình như {{harvp|Kalman|1960|pp= 35–45}} 
</ref>. IBM đã hiện thực các mô-đun [[Công nghệ Logic rắn IBM]] trong [[mạch lai]] dành cho Hệ thống IBM/360 vào năm 1964. Đến cuối năm 1975, Sperry Univac vẫn tiếp tục sản xuất các máy thế hệ thứ hai như UNIVAC 494. Các [[hệ thống lớn Burroughs]] như B5000 là các [[máy xếp chồng]] cho phép lập trình đơn giản hơn. Những [[máy tự động ngăn xếp]] này cũng được hiện thực trong vi máy tính và vi xử lý về sau, những thứ đã ảnh hưởng đến thiết kế ngôn ngữ lập trình. Các vi máy tính được dùng làm trung tâm máy tính giá thấp cho ngành công nghiệp, kinh doanh và trường đại học.{{sfnp|Eckhouse|Morris|1979|pp=1–2}} Nó có thể mô phỏng mạch tương tự bằng ''chương trình mô phỏng tập trung vào mạch tích hợp'' (''simulation program with integrated circuit emphasis''), hay [[SPICE]] (1971) trên vi máy tính, một trong những chương trình dành cho máy tự động thiết kế điện tử (electronic design automation - [[:Thể loại:Phần mềm tự động thiết kế điện tử|EDA]]). 
Vi xử lý dẫn đến sự phát triển của [[vi máy tính]], những máy tính nhỏ, giá thành thấp mà những cá nhân và doanh nghiệp nhỏ có thể sở hữu. Các vi máy tính, xuất hiện lần đầu vào thập niên 1970, có mặt ở khắp mọi nơi vào thập niên 1980 về sau. [[Steve Wozniak]], đồng sáng lập viên [[Apple Inc.|Apple Computer]], là người được vinh danh trong quá trình phát triển chiếc [[Máy tính gia đình]] dành cho thị trường đại chúng đầu tiên. Tuy nhiên, chiếc máy tính đầu tiên của ông, [[Apple I]], lại ra xuất hiện một thời gian sau các máy [[KIM-1]] và [[Altair 8800]], và chiếc máy tính Apple đầu tiên có khả năng đồ họa và âm thanh cũng được phát hành một thời gian dài sau [[Commodore PET]]. Việc tính toán gắn liền với kiến trúc vi máy tính, với các tính năng đã có từ các máy kích thước lớn hơn, giờ đã chiếm lĩnh trong hầu hết phân khúc thị trường.

Những hệ thống phức tạp như máy vi tính cần phải có [[độ tin cậy]] rất cao. [[ENIAC]] đã được duy trì hoạt động liên tục từ năm 1947 đến 1955, thời gian là 8 năm trước khi nó được tắt hoàn toàn. Mặc dù một ống chân không có thể bị hỏng, nó sẽ được thay thế ngay mà không phải tắt toàn hệ thống. Với chiến lược đơn giản là không bao giờ tắt máy ENIAC, các hỏng hóc đã được giảm thiểu một cách ngoạn mục. Những ổ cứng [[Gắn nóng|có thể gắn nóng]], giống như các ống chân không vào những năm trước đây, tiếp tục truyền thống sửa chữa trong khi đang vận hành liên tục. Bộ nhớ bán dẫn thường không gây lỗi khi vận hành, mặc dù các hệ điều hành như Unix đã thực hiện những kiểm thử bộ nhớ khi khởi động để kiểm tra các phần cứng bị hỏng. Ngày nay, sự cần thiết phải hoạt động một cách đáng tin cậy còn chặt chẽ hơn khi cụm [[máy chủ]] cũng giống như khay đựng giấy. [[Google]] đã quản lý điều này bằng cách sử dụng phần mềm chịu lỗi để phục hồi khi có sự cố phần cứng, và thậm chí vẫn hoạt động với ý tưởng thay thế hoàn toàn cụm máy chủ trong khi vẫn hoạt động bình thường, trong suốt một sự kiện dịch vụ.<ref>"Nếu bạn đang chạy 10.000 máy, sẽ có một cái gì đó đi tong mỗi ngày." —Jeff Dean của Google, trích dẫn trong {{harvp|Shankland|2008}}.</ref>

Vào thế kỷ XX, [[CPU đa nhân]] đã được bán ra thị trường. [[Bộ nhớ có thể ghi địa chỉ nội dung]] (Content-addressable memory - CAM){{sfnp|Kohonen|1980|pp=1–368}} đã đủ rẻ để dùng trong các mạng lưới, mặc dù chưa có hệ thống máy tính hiện thực phần cứng CAM để dùng trong ngôn ngữ lập trình. Hiện tại, các CAM (hay các mảng kết hợp) trong phần mềm là cụ thể theo từng ngôn ngữ lập trình. Mảng ô nhớ bán dẫn là những cấu trúc rất ổn định, và các nhà sản xuất đã có được nhiều thành công từ đó; điều này cho phép giá các sản phẩm bộ nhớ giảm xuống. Sau khi bộ nhớ bán dẫn trở thành hàng hóa, phần mềm máy tính ngày càng bớt tay chân hơn; các mã lập trình đã bớt phức tạp, và dễ hiểu hơn<ref>
Lấy ví dụ, lập trình trên [[bộ nhớ tang trống]] yêu cầu lập trình viên phải biết được vị trí hiện tại của đầu đọc, khi trống quay.</ref>. Khi các [[cổng luận lý]] dựa trên transistor hiệu ứng vùng CMOS thay thế cho transistor bán dẫn, mức tiêu thụ năng lượng của máy tính có thể giảm đi đáng kể (Một [[CMOS]] [[FET]] chỉ hút điện trong quá trình 'chuyển tiếp' giữa các trạng thái<!--ref>
{{harvp|Mead|Conway|1980|pp= 0}} 
</ref-->, không giống như độ hút điện nhiều hơn của một [[BJT]]). 
Điều này cho phép máy tính trở thành một thứ [[hàng hóa]] giờ đây có mặt ở khắp nơi, được tích hợp ở nhiều dạng, từ thiệp chúc mừng và điện thoại đến [[Vệ tinh thông tin#Ứng dụng|vệ tinh]]. Phần cứng và phần mềm máy tính thậm chí đã trở thành một phép ẩn dụng cho việc tính toán trên toàn cầu.{{sfnp|Smolin|2001|pp=53–57}}{{sfnp|Smolin|2001|pp=220–226}}

Biểu hiện của sự phát triển nhanh chóng trong lĩnh vực này có thể rút ra được từ lịch sử của một bài báo có ảnh hưởng<ref>
{{harvp|Burks|Goldstine|von Neumann|1947|pp=1–464}} in lại trong ''[[Datamation]]'', tháng 9-10 1962. Chú ý rằng ''bàn luận/thiết kế sơ bộ'' là thuậ ngữ sau này dùng để chỉ ''phân tích/thiết kế hệ thống'', và thậm chí về sau nữa, là ''kiến trúc hệ thống.''</ref>. Cho đến lúc bất kỳ ai đó có thời gian để viết nó xuống, nó đã lạc hậu. Sau năm 1945, một số người đọc được ''First Draft of a Report on the EDVAC'' (bản nháp đầu tiên bản báo cáo về EDVAC) của John von Neumann, và ngay lập tức bắt tay hiện thực hệ thống của chính họ. Đến ngày nay, nhịp phát triển đó vẫn tiếp tục diễn ra, trên toàn cầu<ref>{{harvp|IEEE_Annals|1979}}
 Xem trực tuyến tại ''[[IEEE Annals of the History of Computing]]'' [http://csdl2.computer.org/persagen/DLPublication.jsp?pubtype=m&acronym=an here]. ''[[DBLP]]'' tóm tắt [http://www.informatik.uni-trier.de/~ley/db/journals/annals/ ''Annals of the History of Computing''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110320212935/http://www.informatik.uni-trier.de/~ley/db/journals/annals/ |date=2011-03-20 }} theo từng năm, trước 1996.</ref><ref>
[[Siêu máy tính]] nhanh nhất trong tốp 500 được kỳ vọng là [[IBM Roadrunner]], vượt qua [[Blue Gene/L]] vào ngày 25 tháng 5 năm 2008.
</ref>.

==Chú thích==
=== Ghi chú ===
{{notelist|30em}}

=== Tham khảo ===
{{Tham khảo|30em}}

=== Nguồn ===
{{refbegin|30em}}
* {{Citation
 |last=Backus
 |first=John
 |author-link=John Backus
 |title=Can Programming be Liberated from the von Neumann Style?
 |journal=Communications of the ACM
 |volume=21
 |issue=8
 |date=August 1978
 |id=1977 ACM Turing Award Lecture
 |doi=10.1145/359576.359579
 |page=613
 |s2cid=16367522
 |doi-access=free
 }}
* {{Citation
  | first1=Gordon
  | last1=Bell
  | first2=Allen
  | last2=Newell
  | author-link=Gordon Bell
  | author2-link=Allen Newell
  | year=1971
  | url=https://archive.org/details/computerstructur00bell
  | title=Computer Structures: Readings and Examples
  | location=New York
  | publisher=McGraw-Hill
  | isbn=0-07-004357-4
  }}
* {{Citation
 |editor-last  = Bergin
 |editor-first = Thomas J.
 |title        = Fifty Years of Army Computing: from ENIAC to MSRC
 |date         = 13–14 November 1996
 |url          = http://www.arl.army.mil/www/DownloadedInternetPages/CurrentPages/AboutARL/eniac.pdf
 |publisher    = Army Research Laboratory and the U.S.Army Ordnance Center and School.
 |location     = A record of a symposium and celebration, Aberdeen Proving Ground.
 |access-date  = 2008-05-17
 |url-status   = dead
 |archive-url  = https://web.archive.org/web/20080529105723/http://www.arl.army.mil/www/DownloadedInternetPages/CurrentPages/AboutARL/eniac.pdf
 |archive-date = 2008-05-29
}}
* {{Citation
  | last = Bowden
  | first = B. V.
  | title = The Language of Computers
  | journal = American Scientist
  | volume = 58
  | issue = 1
  | year = 1970
  | pages = 43–53
  | url = http://groups-beta.google.com/group/net.misc/msg/00c91c2cc0896b77
  | access-date = 2008-05-17
  | bibcode = 1970AmSci..58...43B
  | archive-date = 2006-10-20
  | archive-url = https://web.archive.org/web/20061020062533/http://groups-beta.google.com/group/net.misc/msg/00c91c2cc0896b77
  }}
* {{Citation |last=Budiansky |first=Stephen |year=2000 |title=Battle of wits: The Complete Story of Codebreaking in World War II |publisher=Free Press |isbn=978-0684859323 |url=https://archive.org/details/battleofwitscomp00budi |url-access=registration }}
* {{Citation
 |last1        = Burks
 |first1       = Arthur W.
 |last2        = Goldstine
 |first2       = Herman
 |last3        = von Neumann
 |first3       = John
 |author-link  = Arthur W. Burks
 |author2-link = Herman Goldstine
 |author3-link = John von Neumann
 |title        = Preliminary discussion of the Logical Design of an Electronic Computing Instrument
 |publisher    = Institute for Advanced Study
 |location     = Princeton, NJ
 |year         = 1947
 |url          = http://www.cs.unc.edu/~adyilie/comp265/vonNeumann.html
 |access-date  = 2008-05-18
}}
* {{Citation
|last=Chua
|first=Leon O
|title=Memristor—The Missing Circuit Element
|journal=IEEE Transactions on Circuit Theory
|volume=CT-18
|issue=5
|pages = 507–519
|date=September 1971
|doi=10.1109/TCT.1971.1083337
|citeseerx=10.1.1.404.9037
}}
* {{Citation
  | last = Cleary
  | first = J. F.
  | title = GE Transistor Manual
  | pages=139–204
  | publisher = General Electric, Semiconductor Products Department, Syracuse, NY
  | year = 1964
  | oclc = 223686427
  | edition = 7th
}}
* {{Citation
  | editor-last = Copeland
  | editor-first = B. Jack
  | title = Colossus: The Secrets of Bletchley Park's Codebreaking Computers
  | publisher = [[Oxford University Press]]
  | year= 2006
  | location = Oxford, England
  | isbn = 0-19-284055-X
}}
* {{Citation
 |last        = Coriolis
 |first       = Gaspard-Gustave
 |author-link = Gaspard-Gustave Coriolis
 |title       = Note sur un moyen de tracer des courbes données par des équations différentielles
 |journal     = [[Journal de Mathématiques Pures et Appliquées]]
 |language    = fr
 |series      = series I
 |volume      = 1
 |pages       = 5–9
 |year        = 1836
 |url         = http://visualiseur.bnf.fr/ConsulterElementNum?O=NUMM-16380&Deb=11&Fin=15&E=PDF
 |access-date = 2008-07-06
}}
* {{Citation
| last = Cortada
| first = James W.
| year = 2009
| title = Public Policies and the Development of National Computer Industries in Britain, France, and the Soviet Union, 1940–80
| journal = [[Journal of Contemporary History]]
| volume = 44
| issue = 3
| pages = 493–512
| jstor = 40543045
| doi=10.1177/0022009409104120
| s2cid = 159510351
}}
* {{Citation
 |title        = CSIRAC: Australia's first computer
 |publisher    = Commonwealth Scientific and Industrial Research Organisation (CSIRAC)
 |date         = 3 June 2005
 |url          = http://www.csiro.au/science/ps4f
 |access-date  = 2007-12-21
 |format       = – <sup>[https://scholar.google.co.uk/scholar?hl=en&lr=&q=intitle%3ACSIRAC%3A+Australia%E2%80%99s+first+computer&as_publication=&as_ylo=2005&as_yhi=2005&btnG=Search Scholar search]</sup>
 |url-status   = dead
 |archive-url  = https://web.archive.org/web/20111213011635/http://www.csiro.au/science/ps4f
 |archive-date = 13 December 2011
}}
* {{Citation
  | last = Da Cruz
  | first = Frank
  | title = The IBM Automatic Sequence Controlled Calculator (ASCC)
  | work = Columbia University Computing History: A Chronology of Computing at Columbia University
  | publisher = Columbia University ACIS
  | date = 28 February 2008
  | url = http://www.columbia.edu/acis/history/ssec.html
  | access-date = 2008-05-17
  }}
* {{Citation
  | last1 = Davenport
  | first1 = Wilbur B. Jr
  | last2 = Root
  | first2 = William L.
  | title = An Introduction to the theory of Random Signals and Noise
  | journal = Physics Today
  | volume = 11
  | issue = 6
  | year= 1958
  | pages = 112–364
  | bibcode = 1958PhT....11f..30D
  | doi = 10.1063/1.3062606
 }}
* {{Citation
  | last = Eckert
  | first = Wallace
  | author-link = W.J. Eckert
  | title = The Computation of Special Perturbations by the Punched Card Method.
  | journal = [[Astronomical Journal]]
  | issue = 1034
  | year = 1935
  | doi = 10.1086/105298
  | volume = 44
  | page = 177
| bibcode=1935AJ.....44..177E
}}
* {{Citation
  | last = Eckert
  | first = Wallace
  | author-link = W.J. Eckert
  | title = Punched Card Methods in Scientific Computation
  | pages=101–114
  | year= 1940
  | publisher= Thomas J. Watson Astronomical Computing Bureau, Columbia University
  | oclc = 2275308
  | chapter = XII: "The Computation of Planetary Perturbations"
| hdl = 2027/uc1.b3621946
  | hdl-access = free
  }}
* {{Citation
  | last1 = Eckhouse
  | first1 = Richard H. Jr.
  | first2= L. Robert
  | last2=Morris
  | title = Minicomputer Systems: organization, programming, and applications (PDP-11)
  | year= 1979
  | pages= 1–2
  | publisher=Prentice-Hall
  | isbn = 0-13-583914-9
}}
* {{Citation
  | last = Enticknap
  | first = Nicholas
  | title = Computing's Golden Jubilee
  | journal = Resurrection
  | issue = 20
  | publisher = The Computer Conservation Society
  | date = Summer 1998
  | url = http://www.cs.man.ac.uk/CCS/res/res20.htm#d
  | issn = 0958-7403
  | access-date = 2008-04-19
  | archive-url = https://web.archive.org/web/20120109142655/http://www.cs.man.ac.uk/CCS/res/res20.htm#d
  | archive-date = 2012-01-09
  | url-status = dead
  }}
* {{Chú thích sách|url=https://books.google.com/books?id=C8ouDwAAQBAJ&q=9780735211759&pg=PP1|title=Broad Band: The Untold Story of the Women Who Made the Internet|last=Evans|first=Claire L.|publisher=Portfolio/Penguin|year=2018|isbn=9780735211759|location=New York}}
* {{Citation
  | last1 = Feynman
  | first1 = R. P.
  | author-link = R. P. Feynman
  | last2 = Leighton
  | first2 = Robert
  | author2-link = Robert B. Leighton
  | last3 = Sands
  | first3 = Matthew
  | title = Feynman Lectures on Physics: Mainly Mechanics, Radiation and Heat
  | volume= I
  | publisher = Addison-Wesley
  | location = Reading, Mass
  | isbn = 0-201-02010-6
  | oclc = 531535
  | year= 1965
}}
* {{Citation
  | last1 = Feynman
  | first1 = R. P.
  | author-link = R. P. Feynman
  | last2 = Leighton
  | first2 = Robert
  | author2-link = Robert B. Leighton
  | last3 = Sands
  | first3 = Matthew
  | title = Feynman Lectures on Physics: Quantum Mechanics
  | volume= III
  | publisher = Addison-Wesley
  | location = Reading, Mass
  | asin = B007BNG4E0
  | year= 1966
}}
* {{Citation
  | last = Fisk
  | first = Dale
  | title = Punch cards
  | publisher = Columbia University ACIS
  | year = 2005
  | url = http://www.columbia.edu/acis/history/fisk.pdf
  | access-date = 2008-05-19
  }}
* {{Citation
  | last = Flamm
  | first = Kenneth
  | year = 1987
  | title = Targeting the Computer: Government Support and International Competition
  | location = Washington,&nbsp;DC
  | publisher = [[Brookings Institution|Brookings Institution Press]]
  | isbn = 978-0-815-72852-8
  | url-access = registration
  | url = https://archive.org/details/targeti_fla_1987_00_1729
  }}
* {{Citation
  | last = Flamm
  | first = Kenneth
  | year = 1988
  | title = Creating the Computer: Government, Industry, and High Technology
  | location = Washington,&nbsp;DC
  | publisher = [[Brookings Institution|Brookings Institution Press]]
  | isbn = 978-0-815-72850-4
  | url-access = registration
  | url = https://archive.org/details/creatingcomputer0000flam
  }}
* {{cite thesis
  | first = Herman
  | last =  Hollerith
  | author-link = Herman Hollerith
  | title = In connection with the electric tabulation system which has been adopted by U.S. government for the work of the census bureau
  | publisher = [[Columbia University]] School of Mines
  | year= 1890
  | type = PhD dissertation
}}
* {{Citation
  | last1 = Horowitz
  | first1 = Paul
  | last2 = Hill
  | first2 = Winfield
  | title = The Art of Electronics
  | publisher = Cambridge University Press
  | year = 1989
  | isbn = 0-521-37095-7
  | edition = 2nd
  | url = https://archive.org/details/artofelectronics00horo
  }}
* {{Citation
  | last = Hunt
  | first = J. c. r.
  | title = Lewis Fry Richardson and his contributions to Mathematics, Meteorology and Models of Conflict
  | journal = Annu. Rev. Fluid Mech.
  | volume = 30
  | issue = 1
  | pages = XIII–XXXVI
  | year = 1998
  | url = http://www.cpom.org/people/jcrh/AnnRevFluMech(30)LFR.pdf
  | access-date = 2008-06-15
  | doi = 10.1146/annurev.fluid.30.1.0
  | bibcode = 1998AnRFM..30D..13H
  | archive-url = https://web.archive.org/web/20080227141027/http://www.cpom.org/people/jcrh/AnnRevFluMech(30)LFR.pdf
  | archive-date = 2008-02-27
  | url-status = dead
  }}
* {{Citation
  |last=IBM
  |publisher=IBM
  |date=September 1956
  |title=IBM 350 disk storage unit
  |url=http://www-03.ibm.com/ibm/history/exhibits/storage/storage_350.html
  |access-date=2008-07-01
  }}
* {{Citation | last=IBM | year=1960 | title=IBM Standard Modular System SMS Cards | publisher=IBM | url=http://ed-thelen.org/1401Project/Sched2006November.html | access-date=2008-03-06 | url-status=dead | archive-url=https://web.archive.org/web/20071206055309/http://ed-thelen.org/1401Project/Sched2006November.html | archive-date=2007-12-06 }}
* {{Citation
  | last = Intel
  | title = Intel's First Microprocessor—the Intel 4004
  | publisher = Intel Corp.
  | date = November 1971
  | url = http://www.intel.com/museum/archives/4004.htm
  | access-date = 2008-05-17
  }}
* {{chú thích sách
  | last = Ifrah
  | first = Georges
  | authorlink = Georges Ifrah
  | title = The Universal History of Numbers: From prehistory to the invention of the computer.
  | url = https://archive.org/details/universalhistory0000ifra
  | publisher = [[John Wiley and Sons]]
  | date = 2000
  | page = 48
  | isbn = 0-471-39340-1
  }}
* {{Citation
| first = Douglas W
| last = Jones
| title = Punched Cards: A brief illustrated technical history
| publisher = [[The University of Iowa]]
| url = http://www.cs.uiowa.edu/~jones/cards/history.html
| access-date = 2008-05-15
}}
* {{Citation
 |last=Kalman
 |first=R.E.
 |year=1960
 |title=A new approach to linear filtering and prediction problems
 |journal=Journal of Basic Engineering
 |volume=82
 |issue=1
 |pages=35–45
 |url=http://www.elo.utfsm.cl/~ipd481/Papers%20varios/kalman1960.pdf
 |access-date=2008-05-03
 |doi=10.1115/1.3662552
 |url-status=dead
 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080529105724/http://www.elo.utfsm.cl/~ipd481/Papers%20varios/kalman1960.pdf
 |archive-date=2008-05-29
 }}
* {{Citation
 |last1     = Kells
 |last2     = Kern
 |last3     = Bland
 |title     = The Log-Log Duplex Decitrig Slide Rule No. 4081: A Manual
 |publisher     = Keuffel & Esser
 |year     = 1943
 |page     = 92
 |url     = http://www.mccoys-kecatalogs.com/KEManuals/4081-3_1937/4081-3_1937.htm
 }}
* {{Citation
  | first = Jack
  | last = Kilby
  | author-link = Jack Kilby
  | title = Nobel lecture
  | publisher = Nobel Foundation
  | year = 2000
  | location = Stockholm
  | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2000/kilby-lecture.pdf
  | access-date = 2008-05-15
  }}
* {{Citation
| last = Kohonen
| first= Teuvo
| title=Content-addressable memories
| author-link=Teuvo Kohonen
| page= 368
| year=1980
| publisher= Springer-Verlag
| isbn= 0-387-09823-2
}}
* {{Citation
|last=Lavington
|first=Simon
|title=A History of Manchester Computers
|year=1998
|edition=2
|publisher=The British Computer Society
|location=Swindon}}
* {{Citation
 | last = Lazos
 | first =Christos
 | year =1994
 | trans-title= The Antikythera Computer |title=Ο ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΩΝ
 | publisher= ΑΙΟΛΟΣ PUBLICATIONS GR
}}
* {{Citation
  | last = Leibniz
  | first = Gottfried
  | author-link = Gottfried Leibniz
  | title = Explication de l'Arithmétique Binaire
  | year= 1703
}}
* {{Citation
  |url=http://ccat.sas.upenn.edu/slubar/fsm.html
  |title="Do not fold, spindle or mutilate": A cultural history of the punched card
  |first=Steven
  |last=Lubar
  |date=May 1991
  |access-date=2006-10-31
  |archive-url=https://web.archive.org/web/20061025144334/http://ccat.sas.upenn.edu/slubar/fsm.html
  |archive-date=2006-10-25
  }}
* {{Citation |language=fr |title=Histoire des instruments et machines à calculer, trois siècles de mécanique pensante 1642–1942 |first=Jean |last=Marguin |year=1994 |publisher=Hermann |isbn=978-2-7056-6166-3 }}
* {{Citation
  | last=Martin
  | first=Douglas
  | title = David Caminer, 92 Dies; A Pioneer in Computers
  | newspaper = The New York Times
  | page = 24
  | date = 29 June 2008}}
* {{Citation
  |last1=Mayo
  |first1=Keenan
  |last2=Newcomb
  |first2=Peter
  |date=July 2008
  |title=How the web was won: an oral history of the internet
  |journal=Vanity Fair
  |pages=96–117
  |url=https://www.vanityfair.com/news/2008/07/internet200807
  |access-date=2020-12-01
  }}
* {{Citation
 |last1     = Mead
 |first1    = Carver
 |first2    = Lynn
 |last2     = Conway
 |title     = Introduction to VLSI Systems
 |publisher = Addison-Wesley
 |location  = Reading, Mass.
 |year      = 1980
 |isbn      = 0-201-04358-0
 |url       = https://archive.org/details/introductiontovl00mead
 |bibcode   = 1980aw...book.....M
}}
* {{Citation
 | last1 = Menabrea
 | first1 = Luigi Federico
 | last2 = Lovelace
 | first2 = Ada
 | year = 1843
 | author2-link = Ada Lovelace
 | title = Sketch of the Analytical Engine Invented by Charles Babbage
 | journal = [[Scientific Memoirs]]
 | volume = 3
 | url = http://www.fourmilab.ch/babbage/sketch.html
 }} With notes upon the Memoir by the Translator.
* {{Citation
  | last = Menninger
  | first = Karl
  | title = Number Words and Number Symbols: A Cultural History of Numbers
  | publisher = Dover Publications
  | year= 1992
}} German to English translation, M.I.T., 1969.
* {{Citation
 | last1=Montaner
 | last2=Simon
 | year=1887
 | title=Diccionario enciclopédico hispano-americano de literatura, ciencias y artes (Hispano-American Encyclopedic Dictionary)
| title-link=Diccionario enciclopédico hispano-americano de literatura, ciencias y artes
 }}
* {{Citation
 |last         = Moye
 |first        = William T.
 |title        = ENIAC: The Army-Sponsored Revolution
 |date         = January 1996
 |url          = http://ftp.arl.army.mil/~mike/comphist/96summary/
 |access-date  = 2008-05-17
 |url-status   = dead
 |archive-url  = https://web.archive.org/web/20070716132201/http://ftp.arl.army.mil/~mike/comphist/96summary/
 |archive-date = 2007-07-16
}}
* Noyce, Robert {{Ref patent|invent1=[[Robert Noyce]]|country=US |number=2981877|status=patent|gdate=1961-04-25|title=Semiconductor device-and-lead structure |assign1 =[[Fairchild Semiconductor Corporation]]
}}
* {{citation |last1= Patterson |first1= David |last2= Hennessy |first2= John |year= 1998 |title= Computer Organization and Design |location= San Francisco |publisher= [[Morgan Kaufmann]] |isbn= 1-55860-428-6 |url= https://archive.org/details/computerorganiz000henn }}
* {{Citation |language=fr |title=Les machines arithmétiques de Blaise Pascal |first=Guy |last=Mourlevat |year=1988 |publisher=La Française d'Edition et d'Imprimerie |location=Clermont-Ferrand }}
* {{Citation
  | last1 = Pellerin
  | first1 = David
  | first2= Scott
  | last2=Thibault
  | title = Practical FPGA Programming in C
  | publisher = Prentice Hall Modern Semiconductor Design Series Sub Series: PH Signal Integrity Library
  | date = 22 April 2005
  | pages = 1–464
  | isbn = 0-13-154318-0
}}
* {{Citation
 |last         = Phillips
 |first        = A.W.H.
 |author-link  = Alban William Housego Phillips
 |title        = The MONIAC
 |publisher    = Reserve Bank Museum
 |url          = http://www.rbnz.govt.nz/about/museum/3121411.pdf
 |access-date  = 2006-05-17
 |url-status   = dead
 |archive-url  = https://web.archive.org/web/20071024041827/http://www.rbnz.govt.nz/about/museum/3121411.pdf
 |archive-date = 2007-10-24
}}
* {{Citation |last=Randell |first=Brian |author-link=Brian Randell |editor-last=Metropolis |editor-first=N. |editor-link=Nicholas Metropolis |editor2-last=Howlett |editor2-first=J. |editor2-link=Jack Howlett |editor3-last=Rota |editor3-first=Gian-Carlo |editor3-link=Gian-Carlo Rota |title=A History of Computing in the Twentieth Century |chapter=The Colossus |pages=47–92 |year=1980 |isbn=978-0124916500 |chapter-url=https://archive.org/details/historyofcomputi0000inte/page/47 }}
* {{Citation
  | last = Reynolds
  | first = David
  | author-link = David Reynolds (English historian)
  | year = 2010
  | chapter = Science, technology, and the Cold War
  | title = The Cambridge History of the Cold War, Volume III: Endings
  | editor1-last=Leffler |editor1-first=Melvyn P. |editor1-link=Melvyn P. Leffler
  | editor2-last=Westad  |editor2-first=Odd Arne  |editor2-link=Odd Arne Westad
  | location = Cambridge
  | publisher = [[Cambridge University Press]]
  | pages = 378–399
  | isbn = 978-0-521-83721-7
}}
* {{Chú thích sách |editor1-link=Raul Rojas |editor1-last=Rojas |editor1-first=Raul |editor2-last=Hashagen |editor2-first=Ulf |year=2000 |title=The First Computers: History and Architectures |location=Cambridge |publisher=MIT Press |isbn=0-262-68137-4}}
* {{Citation
  | last = Schmandt-Besserat
  | first = Denise
  | author-link=Denise Schmandt-Besserat
  | title = Decipherment of the earliest tablets
  | journal = Science
  | volume = 211
  | pages = 283–285
  | year= 1981
  | doi = 10.1126/science.211.4479.283
  | pmid = 17748027
  | issue = 4479
  | bibcode = 1981Sci...211..283S }}
* {{Citation
  | first = Claude E.
  | last =  Shannon
  | author-link = Claude Shannon
  | title = A symbolic analysis of relay and switching circuits
  | publisher = Massachusetts Institute of Technology, Dept. of Electrical Engineering
  | year= 1940
| hdl = 1721.1/11173
  }}
* {{Citation
  | last = Simon
  | first = Herbert A.
  | author-link = Herbert A. Simon
  | title = Models of My Life
  | publisher = Basic Books
  | year= 1991
  | id = Sloan Foundation Series
}}
* {{Citation
 |last=Singer
 |title=Singer in World War II, 1939–1945 — the M5 Director
 |year=1946
 |publisher=Singer Manufacturing Co.
 |url=http://home.roadrunner.com/~featherweight/m5direct.htm
 |access-date=2008-05-17
 |url-status=dead
 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090604094416/http://home.roadrunner.com/~featherweight/m5direct.htm
 |archive-date=2009-06-04
 }}
* {{Citation
  | last = Smith
  | first = David Eugene
  | title = A Source Book in Mathematics
  | publisher = McGraw-Hill
  | year= 1929
  | location = New York
  | pages= 180–181
}}
* {{Citation |last=Smith |first=Michael |author-link=Michael Smith (newspaper reporter) |year=2007 |orig-year=1998 |title=Station X: The Codebreakers of Bletchley Park |series=Pan Grand Strategy Series |publisher=Pan MacMillan Ltd |location=London |isbn=978-0-330-41929-1}}
* {{Citation 
 |last       = Smolin
 |first      = Lee
 |title      = Three Roads to Quantum Gravity
 |publisher  = Basic Books
 |year       = 2001
 |pages      = [https://archive.org/details/threeroadstoquan00smol_0/page/53 53–57]
 |isbn       = 0-465-07835-4
 |title-link = Three Roads to Quantum Gravity
}} Pages 220–226 are annotated references and guide for further reading.
* {{Citation
  | last = Steinhaus
  | first =  H.
  | title = Mathematical Snapshots
  | edition= 3rd
  | publisher = Dover
  | year= 1999
  | location = New York
  | pages = 92–95, p. 301
}}
* {{Citation
| first = Nancy | last = Stern | title = From ENIAC to UNIVAC: An Appraisal of the Eckert-Mauchly Computers
| publisher = Digital Press | year= 1981 | isbn = 0-932376-14-2
}}
* Stibitz, George {{Ref patent
|invent1=[[George Stibitz]] |country=US |number=2668661|status=patent|title=Complex Computer|gdate=1954-02-09 |assign1 =[[American Telephone & Telegraph Company]]
}}
* {{Citation |language=fr |title=Histoire du calcul. Que sais-je ? n° 198 |first=René |last=Taton |year=1969 |publisher=Presses universitaires de France }}
* {{Citation |last=Turing |first=A. M. |date=1937 |title=On Computable Numbers, with an Application to the Entscheidungsproblem |journal=Proceedings of the London Mathematical Society |series=2 |volume=42 |issue=1 |pages=230–65 |doi=10.1112/plms/s2-42.1.230 }} (and {{Citation |last=Turing |first=A.M. |date=1938 |title=On Computable Numbers, with an Application to the Entscheidungsproblem: A correction |journal=Proceedings of the London Mathematical Society |series=2 |volume=43 |issue=6 |pages=544–6 |doi=10.1112/plms/s2-43.6.544 |ref=none}}) Other online versions: [http://plms.oxfordjournals.org/cgi/reprint/s2-42/1/230 Proceedings of the London Mathematical Society]{{dead link|date=June 2021|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}} [http://www.thocp.net/biographies/papers/turing_oncomputablenumbers_1936.pdf Another link online.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110222111427/http://www.thocp.net/biographies/papers/turing_oncomputablenumbers_1936.pdf |date=2011-02-22 }}
* {{Citation
  | last = Ulam
  | first = Stanislaw
  | author-link = Stanislaw Ulam
  | title = Adventures of a Mathematician
  | publisher = Charles Scribner's Sons
  | year= 1976
  | location =  New York
  | id = (autobiography)
}}
* {{Citation |language=fr |title=Les Machines Arithmétiques de Blaise Pascal |last1=Vidal |first1=Nathalie |last2=Vogt |first2=Dominique |publisher=Muséum Henri-Lecoq |location=Clermont-Ferrand |year=2011 |isbn=978-2-9528068-4-8 }}
* {{Citation
  | first = John
  | last = von Neumann
  | author-link = John von Neumann
  | title = First Draft of a Report on the EDVAC
  | publisher = University of Pennsylvania
  | date = 30 June 1945
  | location = Moore School of Electrical Engineering
| title-link = First Draft of a Report on the EDVAC
 }}
* Wang, An {{Ref patent|invent1=[[An Wang]]|country=US |number=2708722|status=patent|gdate=1955-05-17|title=Pulse transfer controlling devices
}}
* {{Citation
  | last = Welchman
  | first = Gordon
  | title = The Hut Six Story: Breaking the Enigma Codes
  | publisher = [[Penguin Books]]
  | year= 1984
  | location = Harmondsworth, England
  | pages = 138–145, 295–309
}}
* {{Citation
  | last = Wilkes
  | first = Maurice
  | year= 1986
  | title=The Genesis of Microprogramming
  | journal= Ann. Hist. Comp.
  | volume =8
  | issue= 2
  | pages= 115–126
}}
* {{Citation |last=Williams |first=Michael R. |title=History of Computing Technology |publisher=IEEE Computer Society |location=Los Alamitos, California |year=1997 |isbn=0-8186-7739-2}}
* {{Citation
  | last1 = Ziemer
  | first1 = Roger E.
  | last2 = Tranter
  | first2 = William H.
  | last3 = Fannin
  | first3 = D. Ronald
  | title = Signals and Systems: Continuous and Discrete
  | year= 1993
  | page = 370
  | publisher=Macmillan
  | isbn = 0-02-431641-5
}}
* {{Citation
 |last         = Zuse
 |title        = Z3 Computer (1938–1941)
 |url          = http://www.computermuseum.li/Testpage/Z3-Computer-1939.htm
 |access-date  = 2008-06-01
 |url-status   = dead
 |archive-url  = https://web.archive.org/web/20080617234903/http://www.computermuseum.li/Testpage/Z3-Computer-1939.htm
 |archive-date = 2008-06-17
}}
* {{Citation | last = Zuse | first = Konrad | author-link = Konrad Zuse | title = The Computer – My Life ''Translated by McKenna, Patricia and Ross, J. Andrew from:'' Der Computer, mein Lebenswerk (1984) | place = Berlin/Heidelberg | publisher = Springer-Verlag | orig-year = 1984 | year = 2010 | language = en| isbn = 978-3-642-08151-4 }}
{{refend}}

== Liên kết ngoài ==
{{Thể loại Commons|Historical computers}}
{{Thể loại Commons|Computer modules}}
{{Wikiversity|Introduction to Computers/History}}
* [http://www.oldcomputers.net/ Obsolete Technology – Old Computers]
* [http://things-that-count.com/ History of calculating technology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220326071202/https://things-that-count.com/ |date=2022-03-26 }}
* [http://museum.ipsj.or.jp/en/computer/index.html Historic Computers in Japan]
* [http://www.xnumber.com/xnumber/japanese_calculators.htm The History of Japanese Mechanical Calculating Machines]
* [https://web.archive.org/web/20090405054226/http://www.trailing-edge.com/~bobbemer/HISTORY.HTM Computer History] — a collection of articles by [[Bob Bemer]]
* [https://spectrum.ieee.org/25chips 25 Microchips that shook the world] – a collection of articles by the [[Hội Kỹ sư Điện và Điện tử]]
* [http://www.columbia.edu/cu/computinghistory/ Columbia University Computing History]
* [http://www.computerhistories.org/ Computer Histories] – An introductory course on the history of computing
* [https://www.computerhistory.org/revolution/ Revolution – The First 2000 Years Of Computing], Computer History Museum

{{Các chủ đề|Máy tính|Khoa học}}

[[Thể loại:Lịch sử phần cứng máy tính]]
[[Thể loại:Máy tính thế hệ đầu tiên]]
[[Thể loại:Một loại máy tính]]
[[Thể loại:Lịch sử tin học]]