Xem mã nguồn của LaTeX

{{Thông tin phần mềm
| name = LaTeX
| logo = [[Tập tin:LaTeX project logo bird.svg|The LaTeX Project logo]]
| screenshot = 
| caption = 
| collapsible = 
| author = [[Leslie Lamport]]
| developer = 
| released = {{start date and age|df=yes|1984}}
| discontinued = 
| latest release version = 
| latest release date = <!-- {{Start date and age|YYYY|MM|DD}} -->
| latest preview version = 
| latest preview date = <!-- {{Start date and age|YYYY|MM|DD}} -->
| programming language = 
| platform = <!--Which?-->
| size = 
| genre = [[Sắp chữ]]
| license = [[LaTeX Project Public License]] (LPPL)
| website = {{URL|https://latex-project.org}}
}} '''LaTeX''' ({{IPAc-en|ˈ|l|ɑː|t|ɛ|x
}} {{Respell|LAH|tekh}} hoặc {{IPAc-en|ˈ|l|e:|t|ɛ|x
}} {{Respell|LAY|tekh}}<ref>{{Chú thích web|url=https://latex-project.org/intro.html|tựa đề=An introduction to LaTeX|website=LaTeX project|ngày truy cập=18 April 2016|archive-date=2015-10-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20151031003337/http://www.latex-project.org/intro.html|url-status=dead}}</ref>), cách điệu trong hệ thống là {{LaTeX cách điệu}} là một [[hệ thống phần mềm]] để soạn thảo tài liệu.<ref name="Lamport1986">{{Chú thích sách|url=https://archive.org/details/latex00lesl|title=LATEX : a document preparation system|last=Lamport|first=Leslie|date=1986|publisher=Addison-Wesley Pub. Co|isbn=020115790X|oclc=12550262|url-access=registration}}</ref> Khi viết, người viết sử dụng [[văn bản thuần túy]], thay vì [[văn bản có định dạng]] có trong các trình soạn thảo văn bản [[WYSIWYG|"What You See Is What You Get"]] như [[Microsoft Word]], [[LibreOffice Writer]] và [[Pages|Apple Pages]]. Người viết sử dụng các quy ước gắn thẻ [[ngôn ngữ đánh dấu]] để xác định cấu trúc chung của tài liệu (chẳng hạn như bài báo, sách và thư), để cách điệu văn bản trong toàn bộ tài liệu (chẳng hạn như in đậm và in nghiêng) và thêm trích dẫn và tham chiếu chéo. Các bản phân phối của [[TeX]] như [[TeX Live]] hoặc [[MiKTeX|MikTeX]] được sử dụng để tạo tệp đầu ra (chẳng hạn như [[PDF]] hoặc [[DVI]]) phù hợp để in hoặc [[phân phối kỹ thuật số]].

LaTeX được sử dụng rộng rãi trong môi trường [[Học viện|hàn lâm]], học thuật<ref>{{Chú thích web|url=//www.ctan.org/what_is_tex.html|tựa đề=What are TeX, LaTeX and friends?}}</ref><ref name="Gaudeul2006">{{Chú thích tạp chí|last=Alexia Gaudeul|date=March 27, 2006|title=Do Open Source Developers Respond to Competition?: The (La)TeX Case Study|ssrn=908946}}</ref> để truyền thông và xuất bản các tài liệu khoa học trong nhiều lĩnh vực, bao gồm toán học, thống kê, khoa học máy tính, kỹ thuật, vật lý, kinh tế học, ngôn ngữ học, tâm lý học định lượng, triết học và khoa học chính trị. Nó cũng có một vai trò nổi bật trong việc chuẩn bị và xuất bản các sách và bài báo chứa các tài liệu đa ngôn ngữ phức tạp, chẳng hạn như [[tiếng Phạn]] và [[tiếng Hy Lạp]].<ref>{{Chú thích web|url=http://openscience.com/latex-open-source-software-facilitates-the-adoption-of-open-access-by-authors-repositories-and-journals/|tựa đề=LaTeX, Open Source Software, Facilitates the Adoption of Open Access by Authors, Repositories and Journals|tác giả=Markin|tên=Pablo|ngày=1 November 2017|website=[[OpenScience]]|ngày truy cập=5 November 2017|archive-date=2020-11-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20201109001132/https://openscience.com/latex-open-source-software-facilitates-the-adoption-of-open-access-by-authors-repositories-and-journals/|url-status=dead}}</ref> LaTeX sử dụng chương trình sắp chữ TeX để định dạng đầu ra của nó và bản thân nó được viết bằng ngôn ngữ macro TeX.

LaTeX có thể được sử dụng như một hệ thống chuẩn bị tài liệu độc lập hoặc như một định dạng trung gian. Ví dụ, ở vai trò thứ hai, nó đôi khi được sử dụng để dịch [[DocBook]] và các định dạng dựa trên [[XML]] khác sang [[PDF]]. Hệ thống sắp chữ cung cấp các tính năng xuất bản trên máy tính để bàn có thể lập trình và các phương tiện mở rộng để tự động hóa hầu hết các khía cạnh của việc sắp chữ và xuất bản trên máy tính để bàn, bao gồm đánh số và tham chiếu chéo các bảng và hình, tiêu đề chương và phần, bao gồm đồ họa, bố cục trang, lập chỉ mục và thư mục.<ref name=":0">{{Chú thích web|url=https://mathvault.ca/latex-guide/|tựa đề=The Definitive, Non-Technical Introduction to LaTeX, Professional Typesetting and Scientific Publishing|ngày=2015-09-05|website=Math Vault|ngôn ngữ=en-US|ngày truy cập=2019-07-20}}</ref>

Giống như TeX, LaTeX bắt đầu như một công cụ soạn thảo cho các nhà toán học và khoa học máy tính, nhưng ngay từ khi mới phát triển, nó cũng đã được các học giả sử dụng, những người cần viết các tài liệu bao gồm các biểu thức toán học phức tạp hoặc các chữ viết không phải Latinh, chẳng hạn như [[tiếng Ả Rập]], [[Devanagari]] và [[Chữ Hán|tiếng Trung]].<ref>{{Chú thích báo|url=https://scholar.harvard.edu/dromney/arabic-latex|title=Arabic in LaTeX|access-date=2018-06-05|language=en|archive-date=2017-01-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20170103202516/http://scholar.harvard.edu/dromney/arabic-latex|url-status=dead}}</ref>

LaTeX nhằm cung cấp một ngôn ngữ đánh dấu mô tả, cấp độ cao giúp tiếp cận giá trị của TeX theo cách dễ dàng hơn cho người viết. Về bản chất, TeX xử lý mặt bố cục, trong khi LaTeX xử lý mặt nội dung để xử lý tài liệu. LaTeX bao gồm một bộ sưu tập các [[Macro (máy tính)|macro]] TeX và một chương trình để xử lý tài liệu LaTeX và vì các lệnh định dạng TeX thuần túy là cơ bản, nó cung cấp cho tác giả các lệnh sẵn sàng cho các yêu cầu về định dạng và bố cục như tiêu đề chương, chú thích cuối trang, tham chiếu chéo và thư mục .

LaTeX ban đầu được viết vào đầu những năm 1980 bởi Leslie Lamport tại [[SRI International]].<ref>{{Chú thích web|url=//research.microsoft.com/users/lamport/pubs/pubs.html#latex|tựa đề=The Writings of Leslie Lamport: LaTeX: A Document Preparation System|tác giả=Leslie Lamport|ngày=April 23, 2007|website=Leslie Lamport's Home Page|ngày truy cập=2007-04-27}}</ref> Phiên bản hiện tại là LaTeX2e (cách điệu là <span class="texhtml" style="font-family: 'CMU Serif', cmr10, LMRoman10-Regular, 'Latin Modern Math', 'Nimbus Roman No9 L', 'Times New Roman', Times, serif;">L<span style="text-transform: uppercase; font-size: 0.75em; vertical-align: 0.25em; margin-left: -0.36em; margin-right: -0.15em; line-height: 1ex;">a</span>T<span style="text-transform: uppercase; vertical-align: -0.5ex; margin-left: -0.1667em; margin-right: -0.125em; line-height: 1ex;">e</span>X<span style="margin-left: 0.15em;">2</span><span style="font-style: italic; vertical-align: -0.35ex; line-height: 1ex;">ε</span></span>). LaTeX là [[Phần mềm tự do|phần mềm miễn phí]] và được phân phối theo Giấy phép Công cộng Dự án LaTeX (LPPL).<ref>{{Chú thích web|url=https://www.latex-project.org/|tựa đề=LaTeX - A document preparation system|website=www.latex-project.org|ngày truy cập=2019-07-20}}</ref>

== Ví dụ ==
 Ví dụ dưới đây cho thấy đầu vào LaTeX và đầu ra tương ứng: <div class="noresize" style="overflow-x:auto">
{| class="wikitable"
! Đầu vào 
! Đầu ra 
|-
|<syntaxhighlight lang="latex" highlight="24">
\documentclass{article} % Bắt đầu một bài báo
\usepackage{amsmath} % Khai báo gói lệnh làm việc trong môi trường toán học
\title{\LaTeX} % Tiêu đề

\begin{document} % Bắt đầu một tài liệu
 \maketitle
 \LaTeX{} is a document preparation system for
 the \TeX{} typesetting program. It offers
 programmable desktop publishing features and
 extensive facilities for automating most
 aspects of typesetting and desktop publishing,
 including numbering and cross-referencing,
 tables and figures, page layout,
 bibliographies, and much more. \LaTeX{} was
 originally written in 1984 by Leslie Lamport
 and has become the dominant method for using
 \TeX; few people write in plain \TeX{} anymore.
 The current version is \LaTeXe.

 % Đây là nhận xét, không hiển thị trong đầu ra
 % Phần dưới cho thấy khả năng sắp xếp các biểu thức của LaTeX:
 \begin{align}
  E_0 &= mc^2 \\
  E &= \frac{mc^2}{\sqrt{1-\frac{v^2}{c^2}}}
 \end{align} 
\end{document}
</syntaxhighlight>
|[[Tập tin:LaTeX_example.svg]]
|}
</div> Lưu ý phương trình cho <math>E</math> (được đánh dấu trong mã ví dụ) đã được sắp thẳng hàng dấu bằng bởi đánh dấu:

: <syntaxhighlight lang="latex">E &= \frac{mc^2}{\sqrt{1-\frac{v^2}{c^2}}}</syntaxhighlight>

trong đó [[căn bậc hai]] được biểu thị bằng "<code>\sqrt{''đối số''}</code>" và các phân số là "<code>\frac{''tử số''}{''mẫu số''}</code>".

== Phần mềm ==

=== Trình soạn thảo ===
Có thể soạn thảo và chỉnh sửa với bất kỳ trình soạn thảo nào và biên dịch bằng câu lệnh, tuy nhiên cũng có một số phần mềm chuyên dụng dành cho soạn thảo, bắt lỗi cú pháp, và biên dịch như:

* [[TeXmaker|Texmaker]], [[TeXworks]], [[TeXstudio]] dành cho hầu hết các hệ điều hành
* [[GNOME LaTeX]], [[Setzer]], Kile dành cho [[Linux|GNU/Linux]] và [[BSD]]
* [[WinEdt]], WinShell, TeXnicCenter dành cho hệ điều hành Windows
* Trình soạn thảo trực tuyến: [[Overleaf]], [[CoCalc]], Fidus Writer.
* Các tiện ích: [[AUCTeX]] dành cho Emacs, [[vim-latex]] dành cho Vim, LaTeX Workshop<ref>{{Chú thích web|url=https://marketplace.visualstudio.com/items?itemName=James-Yu.latex-workshop|tựa đề=LaTeX Workshop - Visual Studio Marketplace|website=marketplace.visualstudio.com|ngôn ngữ=en-us|ngày truy cập=2022-07-09}}</ref> dành cho [[Visual Studio Code]]
[[Tập tin:Soạn thảo đa ngôn ngữ bằng LaTeX.png|thế=Ví du soạn thảo đa ngôn ngữ bằng LaTeX và biên dịch bằng XeTeX|nhỏ|940x940px|Ví dụ soạn thảo đa ngôn ngữ bằng LaTeX trên Setzer và biên dịch bằng XeTeX]]

=== Soạn thảo tiếng Việt ===
Hiện nay đa số các chương trình dịch đều hỗ trợ biên dịch đa ngôn ngữ trong đó có tiếng Việt. Có thể sử dụng bảng mã Unicode cho định dạng tập tin soạn thảo.

== Biên dịch và xuất bản ==
Các gói phân phối phần mềm như [[TeX Live]], [[MacTeX]] và [[MiKTeX]] đều hỗ trợ biên dịch bằng các công cụ thông dụng hiện nay [[pdfTeX]], [[LuaTeX]], [[XeTeX]]. Cả ba công cụ này đều hỗ trợ Unicode và biên dịch các tập tin có chứa ngôn ngữ tiếng Việt.

* [[pdfTeX]] có thể biên dịch trực tiếp ra định dạng PDF. Tuy nhiên, pdfTeX đã ngưng phát triển và đang dần thay thế bởi LuaTeX hay XeTeX.
* LuaTeX hỗ trợ soạn thảo và thông dịch các câu lệnh viết bằng ngôn ngữ [[Lua]]. Tuy nhiên trình biên dịch này chậm hơn so với pdfTeX và XeTeX.
* XeTeX hỗ trợ soạn thảo và biên dịch trực tiếp bằng đa ngôn ngữ, trong đó có tiếng Việt. Trình biên dịch này có thể biên dịch ra định dạng [[PDF]] thông qua bước biên dịch trung gian dưới định dạng [[DVI (TeX)|DVI]] bằng công cụ xdvipdfmx, hỗ trợ đa nền tảng.

{{Tham khảo|group=Note}}

== Tham khảo ==
{{tham khảo|30em}}

[[Thể loại:Pages with unreviewed translations]]
[[Thể loại:Định dạng mở]]