Xem mã nguồn của Nitơ

{{1000 bài cơ bản}}
{{Hộp thông tin nitơ}}
[[Tập tin:Dinitrogen-3D-vdW.png|phải|nhỏ|275x275px|Phân tử Nitrogen]]
'''[[Nitơ]]''' ([[danh pháp IUPAC]]: ''nitrogen'') là một [[nguyên tố hóa học]] trong [[bảng tuần hoàn|bảng tuần hoàn các nguyên tố]] có ký hiệu '''N''' và [[số nguyên tử]] bằng 7, [[nguyên tử khối]] bằng 14. Ở điều kiện bình thường nó là một [[chất khí]] không màu, không mùi, không vị và khá trơ và tồn tại dưới dạng phân tử N<sub>2</sub>, còn gọi là '''đạm khí'''. Nitơ chiếm khoảng 78% [[khí quyển Trái Đất]] và là thành phần của mọi cơ thể sống. Nitơ tạo ra nhiều hợp chất quan trọng như các [[amino acid]], [[amonia]], [[acid nitric]] và các [[cyanide]]. Liên kết hóa học cực kỳ bền vững giữa các nguyên tử nitơ gây khó khăn cho cả sinh vật và công nghiệp để chuyển hóa {{chem|N|2}} thành các hợp chất hóa học hữu dụng, nhưng đồng thời cũng giải phóng một lượng lớn năng lượng hữu ích khi cháy, nổ hoặc phân hủy trở lại thành khí nitơ. Các [[ammoniac]] và [[nitrat]] được tổng hợp là các loại phân công nghiệp chính và phân nitrat là các chất ô nhiễm chính gây ra hiện tượng [[phú dưỡng]] môi trường nước.

Nitơ có mặt trong tất cả các cơ thể sống, chủ yếu ở dạng các [[amino acid]] (và [[protein]]) và cũng có trong các [[acid nucleic]] ([[DNA]] và [[RNA]]). Cơ thể người chứa khoảng 3% nitơ theo trọng lượng, là nguyên tố phổ biến thứ tư trong cơ thể sau [[oxy]], [[carbon]] và [[hydro]]. [[Chu trình nitơ]] miêu tả sự chuyển động của nguyên tố này từ [[không khí]] vào [[sinh quyển]] và các hợp chất hữu cơ, sau đó quay trở lại không khí.

== Tính chất ==
Nitơ là một [[phi kim]], với [[độ âm điện]] là 3,04.<ref name="RubberBible84th">{{chú thích sách | editor = Lide, D. R. | title = CRC Handbook of Chemistry and Physics | edition = 84th | location = Boca Raton, FL |publisher = CRC Press | year = 2003 }}</ref> Nó có 5 [[electron|điện tử]] trên lớp ngoài cùng, vì thế thường thì nó có hóa trị III trong phần lớn các hợp chất để đạt cơ cấu bền (8 điện tử hóa trị). Nitơ tinh khiết là một chất khí ở dạng phân tử không màu và chỉ tham gia [[phản ứng hóa học]] ở [[nhiệt độ và áp suất tiêu chuẩn|nhiệt độ phòng]] khi nó phản ứng với [[Lithi]]. Nó hóa lỏng ở nhiệt độ 77 K (999°C) trong điều kiện áp suất khí quyển và đóng băng ở 63 K (-210°C)<ref name="Gray" >{{chú thích sách|last=Gray|first=Theodore|title=The Elements: A Visual Exploration of Every Known Atom in the Universe|url=https://archive.org/details/elementsvisualex0000gray|year=2009|publisher=Black Dog & Leventhal Publishers|location=New York|isbn=978-1-57912-814-2}}</ref> thành dạng thù hình có tinh thể lục phương đóng kín. Dưới 35,4K (−237.6°C) nitơ được cho là có thù hình của hệ lập phương (được gọi là pha alpha).<ref name = "Greenwood">{{Greenwood&Earnshaw2nd}}</ref> [[Nitơ lỏng]], có dạng giống như nước, nhưng có tỷ trọng chỉ bằng 80,8% (tỷ trọng nitơ lỏng ở điểm sôi là 0,808 g/mL), là [[chất làm lạnh]] phổ biến.<ref>{{chú thích DOI|10.1016/j.jsb.2005.12.004}}</ref>

Các thù hình không bền của nitơ có hơn hai nguyên tử đã được tạo ra trong phòng thí nghiệm, như {{chem|N|3}} và {{chem|N|4}}.<ref>{{chú thích web|url=http://www.findarticles.com/p/articles/mi_m1200/is_7_161/ai_83477565|title=A new molecule and a new signature&nbsp;– Chemistry&nbsp;– tetranitrogen|work=Science News|date=ngày 16 tháng 2 năm 2002|access-date=ngày 18 tháng 8 năm 2007|archive-date=2015-10-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20151016163712/http://www.findarticles.com/p/articles/mi_m1200/is_7_161/ai_83477565|url-status=dead}}</ref> Trong điều kiện áp suất cực kỳ cao (1,1&nbsp;triệu [[atm]]) và nhiệt độ cao (2000&nbsp;K), khi tạo ra bằng [[diamond anvil cell]], nitơ polymer hóa thành các cấu trúc tinh thể lập phương liếm liên kết đơn. Cấu trúc này tương tự cấu trúc của [[kim cương]], và cả hai có các [[liên kết cộng hóa trị]] cực mạnh. {{chem|N|4}} còn có tên gọi là "kim cương nitơ".<ref>{{chú thích báo|url=http://www.physorg.com/news693.html|title=Polymeric nitrogen synthesized|work=physorg.com|date = ngày 5 tháng 8 năm 2004 |access-date = ngày 22 tháng 6 năm 2009}}</ref>

Các dạng thù hình khác (chưa tổng hợp được) bao gồm [[hexazine]] ({{chem|N|6}}, một vòng [[benzen]])<ref>{{chú thích tạp chí|author=Fabian, J. and Lewars, E.|year=2004|title=Azabenzenes (azines)—The nitrogen derivatives of benzene with one to six N atoms: Stability, homodesmotic stabilization energy, electron distribution, and magnetic ring current; a computational study|url=http://pubs.nrc-cnrc.gc.ca/rp/rppdf/v03-178.pdf|journal=[[Canadian Journal of Chemistry]]|volume=82|issue=1|pages=50–69|doi=10.1139/v03-178|access-date = ngày 12 tháng 12 năm 2013 |archive-date = ngày 29 tháng 3 năm 2005 |archive-url=https://web.archive.org/web/20050329185413/http://pubs.nrc-cnrc.gc.ca/rp/rppdf/v03-178.pdf|url-status=dead|issn = 0008-4042}}</ref> và [[octaazacuban]] ({{chem|N|8}}, một [[cubane]] đơn).<ref name="b_muir">Muir, B. [http://www.ch.ic.ac.uk/local/projects/b_muir/Cubane/Cubanepro/Start.html Cubane]. (See "further topics" section.)</ref> Dạng nitơ 6 được dự đoán là không ổn định trong cao, trong khi dạng nitơ 8 được dự đoán là ổn định động học, vì sự đối xứng quỹ đạo.<ref>{{chú thích tạp chí|url=http://www.springerlink.com/content/w3pap8xmmju00j3e/|title=Theoretical studies on the molecular electron densities and electrostatic potentials in azacubanes|author=Patil, Ujwala N.; Dhumal, Nilesh R. and Gejji, Shridhar P.|journal=Theoretica Chimica Acta|volume=112|pages=27–32|doi=10.1007/s00214-004-0551-2|year=2004|access-date = ngày 12 tháng 12 năm 2013 |archive-date = ngày 6 tháng 4 năm 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200406061124/http://www.springerlink.com/content/w3pap8xmmju00j3e/|url-status=dead}}</ref>

=== Đồng vị ===
Có hai [[đồng vị]] ổn định của nitơ là: <sup>14</sup>N và <sup>15</sup>N. Phổ biến nhất là <sup>14</sup>N (99,634%), là đồng vị tạo ra trong [[chu trình CNO]] trong các ngôi sao.<ref name="BetheBible">{{chú thích tạp chí |last=Bethe |first=H. A.
 |year=1939 |title=Energy Production in Stars |url=https://archive.org/details/sim_physical-review_1939-03-01_55_5/page/n9 |journal=[[Physical Review]] |volume=55 |issue=5 |pages=434–56 |bibcode=1939PhRv...55..434B |doi= 10.1103/PhysRev.55.434}}</ref> Phần còn lại là <sup>15</sup>N. Trong số 10 đồng vị tổng hợp nhân tạo thì 1 có [[chu kỳ bán rã]] là 9 phút còn các đồng vị còn lại có chu kỳ bán rã ở mức độ 1 giây hay nhỏ hơn.<ref name="NUBASE">{{chú thích tạp chí |author=Audi, G.; Wapstra, A. H.; Thibault, C.; Blachot, J. and Bersillon, O. |year=2003 |title=The NUBASE evaluation of nuclear and decay properties |url=http://www.nndc.bnl.gov/amdc/nubase/Nubase2003.pdf |journal=[[Nuclear Physics A]] |volume=729 |issue= |pages=3–128 |doi=10.1016/j.nuclphysa.2003.11.001 |bibcode=2003NuPhA.729....3A |access-date=2013-12-12 |archive-date=2008-09-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080923135135/http://www.nndc.bnl.gov/amdc/nubase/Nubase2003.pdf }}</ref>

Các phản ứng trung gian sinh học (ví dụ: đồng hóa, nitrat hóa và khử nitrat) kiểm soát chặt chẽ cân bằng động của nitơ trong đất. Các phản ứng này gần như là tạo ra sự làm giàu <sup>15</sup>N trong chất nền và làm suy kiệt sản phẩm.<ref name="enrich">{{chú thích sách | url = http://books.google.de/books?id=U9y3whFC2DIC&pg=PA74 | pages = 74–75 | title = Stable Isotopes and Biosphere - Atmosphere Interactions: Processes and Biological Controls | isbn = 9780080525280 | author1 = Flanagan | first1 = Lawrence B. | last2 = Ehleringer | first2 = James R | last3 = Pataki | first3 = Diane E. | date = ngày 15 tháng 12 năm 2004}}</ref> Mặc dù nước mưa chứa các lượng tương đương [[amônium]] và nitrat, nhưng do amônium là tương đối khó chuyển hóa/hấp thụ hơn so với nitrat khí quyển nên phần lớn nitơ trong khí quyển chỉ có thể đi vào trong đất dưới dạng nitrat. Nitrat trong đất được các loại rễ cây hấp thụ tốt hơn so với khi nitơ ở dưới dạng amônium.

Một phần nhỏ (0,73%) của nitơ phân tử trong khí quyển Trái Đất là [[isotopologue]] <sup>14</sup>N<sup>15</sup>N, và hầu hết phần còn lại là <sup>14</sup>N<sub>2</sub>.<ref>{{chú thích web| url = http://physics.nist.gov/cgi-bin/Compositions/stand_alone.pl?ele=N | title = Atomic Weights and Isotopic Compositions for Nitrogen | publisher = NIST |access-date = ngày 22 tháng 5 năm 2013}}</ref>

Đồng vị phóng xạ <sup>16</sup>N là thành phần hạt nhân phóng xạ chiếm ưu thế trong chất làm mát của các [[lò phản ứng hạt nhân nước áp lực]] hoặc [[lò phản ứng nước sôi]] ở chế độ vận hành bình thường. Nó được tạo ra từ <sup>16</sup>O (trong nước) qua [[Phản ứng Np|phản ứng (n,p)]]. Nó có chu kỳ bán rã khoảng 7,1 giây,<ref name="NUBASE"/> nhưng trong khi nó phân rã ngược lại tạo ra <sup>16</sup>O thì sinh ra [[tia phóng xạ]] gama năng lượng cao (5 đến 7 MeV).<ref name="NUBASE"/><ref name="Neeb">{{chú thích sách|last=Neeb|first= Karl Heinz |title=The Radiochemistry of Nuclear Power Plants with Light Water Reactors|publisher=Walter de Gruyter|location=Berlin-New York|year=1997|isbn=3-11-013242-7| url = http://books.google.de/books?id=SJOE00whg44C&pg=PA227| page=227}}</ref> Do đó, việc tiếp cận các ống dẫn chất làm lạnh sơ cấp trong lò phản ứng nước áp lực phải được kiểm soát chặt chẽ trong quá trình vận hành lò phản ứng.<sup>16</sup>N là một trong những công cụ chính được dùng để nhận dạng nhanh các vụ rò rỉ thậm chí nhỏ từ chất làm lạnh sơ cấp đến chu trình hơi thứ cấp.<ref name="Neeb"/>

===Phổ điện từ===
[[Tập tin:Nitrogen discharge tube.jpg|right|thumb|upright|Ống phóng nitơ (quang phổ)]]

Nitơ phân tử (<sup>14</sup>N<sub>2</sub>) phần lớn có [[quang phổ]] trong suốt đến [[Tia hồng ngoại|hồng ngoại]] và nhìn thấy do nó là một phân tử cấu tạo bởi cùng [[Hạt nhân nguyên tử|hạt nhân]] và do đó, không có [[Mômen lưỡng cực từ|môment lưỡng cực]] để kết hợp với [[bức xạ điện từ]] ở các bước sóng này. Sự hấp thụ đáng kể xảy ra ở các bước sóng siêu cực tím,<ref>{{chú thích tạp chí | doi = 10.1103/PhysRev.64.207 | title = Absorption Spectrum of N2 in the Extreme Ultraviolet | year = 1943 | last1 = Worley | first1 = R. | journal = Physical Review | volume = 64 | issue = 7–8 | page = 207|bibcode = 1943PhRv...64..207W }}</ref> bắt đầu vào khoảng 100 nm. Điều này liên quan với sự chuyển tiếp điện tử trong phân tử sang các trạng thái tích điện không được phân bố thậm chí giữa các nguyên tử nitơ. Sự hấp thụ nitơ dẫn đến sự hấp thụ đáng kể các [[Tử ngoại|bức xạ cực tím]] trong thượng tầng khí quyển và [[khí quyển]] của các hành tinh khác. Vì các lý do tương tự, các [[Laser|tia laser]] nitơ phân tử tinh khiết đặc biệt phát xạ ánh sáng trong dải cực tím.

===Phản ứng===
[[Tập tin:Dinitrogen-2D-dimensions.png|thumb|120px|right|Cấu trúc của phân tử khí nitơ, N<sub>2</sub>]]
[[Tập tin:RuA5N2.png|thumb|right|Cấu trúc của [Ru(NH<sub>3</sub>)<sub>5</sub>(N<sub>2</sub>)]<sup>2+</sup>]]

Nhìn chung, nitơ không hoạt động ở điều kiện nhiệt độ và áp suất chuẩn. Nitơ phản ứng với nguyên tố [[lithi]]. Lithi cháy trong không khí có N<sub>2</sub> tạo ra [[lithi nitride]]:<ref name="Schrock">{{Chú thích tạp chí|author=Schrock, R. R.|title=Catalytic Reduction of Dinitrogen to Ammonia at a Single Molybdenum Center|journal=[[Acc. Chem. Res.]]|year=2005|volume=38|issue=12|pmid=16359167|pages=955–962|pmc=2551323|doi=10.1021/ar0501121|authorlink=Richard R. Schrock}}</ref>

: 6 Li + N<sub>2</sub> → 2 Li<sub>3</sub>N

[[Magiê]] cũng cháy trong nitơ tạo ra [[Magnesi nitride|Magiê nitrua]]:

: 3 Mg + N<sub>2</sub> → Mg<sub>3</sub>N<sub>2</sub>

N<sub>2</sub> tạo thành nhiều sản phẩm cộng với các [[kim loại chuyển tiếp]] như [Ru(NH<sub>3</sub>)<sub>5</sub>(N<sub>2</sub>)]<sup>2+</sup> (xem hình). Tuy nhiên, cần lưu ý rằng phối tử N2 thu được bằng cách phân hủy hydrazin, và không phối với đi nitơ tự do. Các hợp chất này hiện có rất nhiều như IrCl(N<sub>2</sub>)(PPh<sub>3</sub>)<sub>2</sub>, W(N<sub>2</sub>)<sub>2</sub>([[Dppe|Ph<sub>2</sub>PCH<sub>2</sub>CH<sub>2</sub>PPh<sub>2</sub>]])<sub>2</sub>, and [(η<sup>5</sup>-C<sub>5</sub>Me<sub>4</sub>H)<sub>2</sub>Zr]<sub>2</sub>([[bridging ligand|μ]]<sub>2</sub>, [[hapticity|η]]<sup>2</sup>,η<sup>2</sup>-N<sub>2</sub>). Các phức này minh hoạ bằng cách nào N<sub>2</sub> có thể kết hợp với các kim loại trong các enzym [[nitrogenase]] và xúc tác cho [[quá trình Haber]].<ref>{{Chú thích tạp chí|author=Fryzuk, M. D. and Johnson, S. A.|title=The continuing story of dinitrogen activation|journal=Coordination Chemistry Reviews|volume=200–202|page=379|year=2000|doi=10.1016/S0010-8545(00)00264-2}}</ref> Quá trình xúc tác để khử N<sub>2</sub> thành ammoniac bằng cách sử dụng phức [[molybden]] với sự có mặt của nguồn proton được công bố năm 2005.<ref name="Schrock" />

== Ứng dụng ==

=== Hợp chất nitơ ===
Phân tử nitơ trong khí quyển là tương đối trơ, nhưng trong tự nhiên nó bị chuyển hóa rất chậm thành các [[hợp chất]] có ích về mặt [[sinh học]] và công nghiệp nhờ một số cơ thể sống, chủ yếu là các [[vi khuẩn]] (xem ''Vai trò sinh học'' dưới đây). Khả năng kết hợp hay '''cố định''' nitơ là đặc trưng quan trọng của công nghiệp hóa chất hiện đại, trong đó nitơ (cùng với [[khí thiên nhiên]]) được chuyển hóa thành [[amonia]] (thông qua [[phương pháp Haber]]). Amonia, trong lượt của mình, có thể được sử dụng trực tiếp (chủ yếu như là [[phân bón]]), hay làm nguyên liệu cho nhiều hóa chất quan trọng khác, bao gồm [[thuốc nổ]], chủ yếu thông qua việc sản xuất [[acid nitric]] theo [[phương pháp Ostwald]].

Các [[Muối (hóa học)|muối]] của [[acid nitric]] bao gồm nhiều hợp chất quan trọng như [[xanpet]] (hay [[diêm tiêu]]- trong lịch sử nhân loại nó là quan trọng do được sử dụng để làm [[thuốc súng]]) và [[nitrat amôni]], một phân bón hóa học quan trọng. Các hợp chất nitrat hữu cơ khác, chẳng hạn [[trinitrôglyxêrin]] và [[trinitrotoluen]] (tức [[TNT]]), được sử dụng làm thuốc nổ. Acid nitric được sử dụng làm chất oxy hóa trong các [[tên lửa]] dùng nhiên liệu lỏng. [[Hiđrazin]] và các dẫn xuất của nó được sử dụng làm [[nhiên liệu]] cho các tên lửa.

=== Khí nitơ ===
Nitơ dạng khí được sản xuất nhanh chóng bằng cách cho nitơ lỏng (xem dưới đây) ấm lên và [[bay hơi]]. Nó có nhiều ứng dụng, bao gồm cả việc phục vụ như là sự thay thế trơ hơn cho [[Không khí (nguyên tố cổ điển)|không khí]] khi mà [[phản ứng oxy hóa-khử|sự oxy hóa]] là không mong muốn.<ref name="emsley364">Emsley, p. 364</ref>
* để bảo quản tính tươi của thực phẩm đóng gói hay dạng rời (bằng việc làm chậm sự [[ôi thiu]] và các dạng tổn thất khác gây ra bởi sự oxy hóa),<ref>{{chú thích tạp chí | url = http://books.google.de/books?id=Fvm-sqd90-oC&pg=PA591 | page = 591 | title = Food Additives in Europe 2000 | isbn = 9789289308298 | year = 2002 | author1 = Ministers | first1 = Nordic Council of}}</ref>
* trên đỉnh của chất nổ lỏng để đảm bảo an toàn

Nó cũng được sử dụng trong: 
* sản xuất các [[linh kiện điện tử]] như [[transistor]], [[diode]], và [[vi mạch|mạch tích hợp]] (IC).
* sản xuất [[thép không gỉ]],<ref>{{chú thích sách|title=High nitrogen steels: structure, properties, manufacture, applications|author=Gavriliuk, V. G.; Berns, Hans|url=http://books.google.com/?id=6eF4AfEwF4YC&pg=PA338|publisher=Springer|year=1999|isbn=3-540-66411-4}}</ref>
* bơm [[lốp]] ô tô và máy bay<ref>{{Chú thích web|url=https://auto.howstuffworks.com/question594.htm|tựa đề=Why don't they use normal air in race car tires?|website=HowStuffWorks|url-status=live|ngày truy cập=2021-06-25}}</ref> do tính trơ và sự thiếu các tính chất ẩm, oxy hóa của nó, ngược lại với không khí (mặc dù điều này là không quan trọng và cần thiết đối với ô tô thông thường)<ref>{{Chú thích web|url=https://www.cartalk.com/content/columns/Archive/1997/September/05.html|tựa đề=Dear Tom and Ray|website=cartalk|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20100130212021/http://cartalk.com/content/columns/Archive/1997/September/05.html|ngày lưu trữ=2010-01-30|url-status=dead|ngày truy cập=2021-06-25}}</ref>

Ngược lại với một số ý kiến, nitơ thẩm thấu qua lốp cao su không chậm hơn không khí. [[Khí quyển Trái Đất|Không khí]] là hỗn hợp chủ yếu chứa nitơ và [[oxy]] (trong dạng N<sub>2</sub> và O<sub>2</sub>), và các phân tử nitơ là ''nhỏ hơn''. Trong các điều kiện tương đương thì các phân tử nhỏ hơn sẽ thẩm thấu qua các vật liệu xốp ''nhanh hơn''.

Một ví dụ khác về tính đa dụng của nó là việc sử dụng nó (như là một chất thay thế được ưa chuộng cho [[cacbon dioxide|dioxide cacbon]]) để tạo áp lực cho các thùng chứa một số loại [[bia (đồ uống)|bia]],<ref>{{chú thích web|url=http://www.lbbrew.com/beer-on-nitro/|title=Beer On Nitro|date=ngày 6 tháng 7 năm 2013|ngày truy cập=2013-12-13|archive-date = ngày 4 tháng 10 năm 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131004232043/http://www.lbbrew.com/beer-on-nitro/}}</ref> cụ thể là [[ale|bia đen]] có [[độ cồn]] cao và bia [[ale]] của [[Anh]] và [[Scotland]], do nó tạo ra ít bọt hơn, điều này làm cho bia nhuyễn và nặng hơn. Một ví dụ khác về việc nạp khí nitơ cho bia ở dạng lon hay chai là [[bia tươi Guinness]].<ref>{{chú thích web|url=http://recipes.howstuffworks.com/question446.htm|title=How does the widget in a beer can work?|publisher=Howstuffworks}}</ref><ref>{{chú thích sách| url = http://books.google.de/books?id=ogXc9xTTCVsC&pg=PA131 | pages=131| title = Froth!: The Science of Beer| isbn = 9780801895692| author1 = Denny| first1 = Mark| date = ngày 1 tháng 11 năm 2009}}</ref>

===Nitơ lỏng===
{{Main|Nitơ lỏng}}
[[Tập tin:Liquidnitrogen.jpg|200px|phải|nhỏ|Nitơ hóa lỏng.]]
'''Nitơ lỏng''' được sản xuất theo quy mô công nghiệp với một lượng lớn bằng cách [[chưng cất]] phân đoạn [[không khí lỏng]] và nó thường được nói đến theo công thức giả '''LN<sub>2</sub>'''. Nó là một [[tác nhân làm lạnh]] (cực lạnh), có thể làm cứng ngay lập tức các mô sống khi tiếp xúc với nó. Khi được cách ly thích hợp khỏi [[nhiệt năng|nhiệt]] của môi trường xung quanh thì nó phục vụ như là chất cô đặc và nguồn vận chuyển của nitơ dạng khí mà không cần nén. Ngoài ra, khả năng của nó trong việc duy trì nhiệt độ một cách siêu phàm, do nó bay hơi ở 77 [[Kelvin|K]] (-196°[[Độ Celsius|C]] hay -320°[[Độ Fahrenheit|F]]) làm cho nó cực kỳ hữu ích trong nhiều ứng dụng khác nhau, chẳng hạn trong vai trò của một [[chất làm lạnh]] chu trình mở, bao gồm:
* làm lạnh để vận chuyển thực phẩm
* bảo quản các bộ phận thân thể cũng như các tế bào [[tinh trùng]] và [[trứng]], các mẫu và chế phẩm [[sinh học]].
* trong nghiên cứu các tác nhân làm lạnh
* để minh họa trong [[giáo dục]]
* trong [[da liễu học]] để loại bỏ các [[ung thư da|tổn thương da ác tính]] xấu xí hay tiềm năng gây ung thư, ví dụ các [[mụn cóc]], các vết [[chai sần]] trên da v.v.<ref>{{chú thích tạp chí|pmid=11359389|volume=144|issue=5|title=Liquid nitrogen cryotherapy of common warts: cryo-spray vs. cotton wool bud|url=https://archive.org/details/sim_british-journal-of-dermatology_2001-05_144_5/page/1006|year=2001|journal=Br. J. Dermatol.|pages=1006–9|author=Ahmed I, Agarwal S, Ilchyshyn A, Charles-Holmes S, Berth-Jones J|doi=10.1046/j.1365-2133.2001.04190.x}}</ref>
* nguồn làm mát để tăng tốc [[CPU]], [[GPU]], hay các dạng phần cứng khác.<ref>{{Chú thích tạp chí|last=Nordlund|first=Alec|last2=Harrison|first2=Matthew|last3=Gess|first3=Joshua|date=2021-12-01|title=Viability of Cryogenic Cooling to Reduce Processor Power Consumption|url=https://asmedigitalcollection.asme.org/electronicpackaging/article/143/4/041101/1114542/Viability-of-Cryogenic-Cooling-to-Reduce-Processor|journal=Journal of Electronic Packaging|language=en|volume=143|issue=4|doi=10.1115/1.4051752|issn=1043-7398}}</ref>
Nitơ là một trong các loại khí công nghiệp và có ứng dụng rộng rãi, là khí trơ, không màu, không mùi, không độc hại, không gây cháy nổ.
Nitơ lỏng có trọng lượng riêng là 0,807g/ml và có hằng số điện môi là 1,4. Số nguyên tử của nó là 7.
Nitơ chiếm 78% trong bầu khí quyển, nitơ lỏng được nén lại bằng phương pháp chưng cất phân đoạn không khí => thu được nitơ long và oxi lỏng => Các khí nitơ lỏng sẽ được đưa vào thùng chứa và đưa vào sử dụng trong công nghiệp
Các khí nitơ này được đưa vào công nghiệp sẽ có hệ thống giàn hóa hơi biến khí Nitơ lỏng này trở lại thành khí Nitơ thông thường
Sau khi qua giàn hóa hơi nitơ được hóa hơi sẽ đưa qua các van áp để phân chia vào công nghiệp
Nitơ lỏng được ứng dụng trong hằng trăm lĩnh vực kể không bao giờ hết cả, từ lĩnh vực thực phẩm đến lĩnh vực dệt nhuộm và còn rất nhiều lĩnh vực khác.

== Lịch sử ==
Nitơ ([[latinh|tiếng Latinh]]: ''nitrum'', [[tiếng Hy Lạp]]: ''Nitron'' có nghĩa là "sinh ra sôđa", "nguồn gốc", "tạo thành") về hình thức được coi là được [[Daniel Rutherford]] phát hiện năm [[1772]], ông gọi nó là ''không khí độc hại'' hay ''không khí cố định''.<ref>{{chú thích sách|url=http://books.google.com/?id=yS_m3PrVbpgC&pg=PR15|page=15|title=Elements of chemistry, in a new systematic order: containing all the modern discoveries|author=Lavoisier, Antoine Laurent|authorlink=Antoine Lavoisier|publisher=Courier Dover Publications|year=1965|isbn=0-486-64624-6}}</ref><ref name="Weeks">{{chú thích tạp chí | doi = 10.1021/ed009p215 | title = The discovery of the elements. IV. Three important gases | year = 1932 | last1 = Weeks | first1 = Mary Elvira |authorlink1=Mary Elvira Weeks| journal = Journal of Chemical Education | volume = 9 | issue = 2 | page = 215|bibcode = 1932JChEd...9..215W }}</ref> Có điều này là do một phần của không khí không hỗ trợ [[lửa|sự cháy]] đã được các nhà hóa học biết đến vào cuối [[thế kỷ XVIII]]. Nitơ cũng được [[Carl Wilhelm Scheele]], [[Henry Cavendish]] và [[Joseph Priestley]] nghiên cứu vào cùng khoảng thời gian đó, là những người nói đến nó như là ''không khí đã cháy'' hay ''không khí [[phlogiston]]''. Khí nitơ là trơ đến mức [[Antoine Lavoisier]] coi nó như là ''azote'' vào năm [[1789]], có nghĩa là ''không có sự sống''<ref>''Elements of Chemistry'', trans. Robert Kerr (Edinburgh, 1790; New York: Dover, 1965), 52.</ref>; thuật ngữ này đã trở thành tên gọi trong [[tiếng Pháp]] để chỉ "nitơ" và sau đó đã lan rộng sang nhiều thứ tiếng khác. Năm 1790, [[Jean Antoine Chaptal]] đặt ra tên gọi ''nitrogen'' để chỉ nitơ.

Các hợp chất của nitơ đã được biết tới từ thời [[Trung Cổ|Trung cổ]]. Các nhà [[giả kim thuật]] đã biết [[acid nitric]] (HNO<sub>3</sub>) như là ''[[aqua fortis]]'' (tức [[nước khắc đồng]]). Hỗn hợp của acid nitric và [[acid clohydric|acid clohiđríc]] (HCl) được biết đến dưới tên gọi ''[[nước cường toan|aqua regia]]'' (tức [[nước cường toan]]), do nó có khả năng hòa tan cả [[vàng]]. Các ứng dụng sớm nhất trong công nghiệp và nông nghiệp của các hợp chất nitơ sử dụng nó trong dạng [[xanpet]] (có thể là [[nitrat natri]] (NaNO<sub>3</sub>) hay [[kali nitrat|nitrat kali]] (KNO<sub>3</sub>)), chủ yếu làm thuốc súng và sau đó là làm phân bón, và muộn hơn nữa là để làm hóa chất bổ sung. Năm 1910, [[John William Strutt, 3rd Baron Rayleigh|Lord Rayleigh]] đã phát hiện rằng việc phóng điện trong khí nitơ tạo ra "nitơ hoạt động", là một thù hình được xem là đơn nguyên tử. "đám mây xoáy có ánh sáng vàng rực rỡ" được tạo ra bởi bộ máy của ông phản ứng với thủy ngân để tạo ra chất nổ [[thủy ngân nitride]].<ref>[http://www.lateralscience.co.uk/activen/index.html Lord Rayleigh's Active Nitrogen] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121101100510/http://www.lateralscience.co.uk/activen/index.html |date=2012-11-01 }}. Lateralscience.co.uk. Truy cập 2011-10-26.</ref>

== Sự phổ biến ==
Nitơ là thành phần lớn nhất của [[khí quyển Trái Đất]] (78,084% theo thể tích hay 75,5% theo trọng lượng).<ref name="emsley360">Emsley, p. 360</ref> [[Henry Cavendish]] là người đã xác định tương đối chính xác thành phần "khí cháy" ([[oxy]], khoảng 21%) của [[khí quyển Trái Đất|không khí]] vào cuối [[thế kỷ XVIII]]. Hơn một [[thế kỷ]] sau, người ta xác định phần còn lại ("không cháy") của không khí chủ yếu là nitơ<ref>[http://www.bookrags.com/sciences/sciencehistory/air-composition-wsd.html Thành phần khí quyển Trái Đất, có lịch sử khám phá Nitơ]</ref>.

Nitơ được sản xuất cho các mục đích công nghiệp nhờ chưng cất phân đoạn không khí lỏng hay bằng các biện pháp cơ học khác đối với không khí ở dạng khí (màng thẩm thấu nghịch áp suất hay PSA (viết tắt của từ tiếng Anh: ''Pressure Swing Adsorption'').

Các hợp chất chứa nitơ cũng được quan sát là có trong vũ trụ. Nitơ N<sup>14</sup> được tạo ra như là một phần của [[phản ứng tổng hợp hạt nhân]] trong các ngôi [[sao]].<ref name="croswell">{{chú thích sách|last=Croswell|first=Ken|title=Alchemy of the Heavens|publisher=Anchor|year=1996|url=http://kencroswell.com/alchemy.html|isbn=0-385-47214-5}}</ref> Phân tử nitơ và các hợp chất nitơ đã được các nhà thiên văn học phát hiện trong môi trường liên sao bằng cách sử dụng [[Far Ultraviolet Spectroscopic Explorer]].<ref>{{chú thích tạp chí|title=Abundance of Interstellar Nitrogen|author=Meyer, Daved M.; Cardelli, Jason A.; Sofia, Ulysses J.|year=1997|doi=10.1086/311023|journal=The Astrophysical Journal|volume=490|pages=L103–L106|arxiv=astro-ph/9710162|bibcode=1997ApJ...490L.103M }}</ref> Nitơ là thành phần lớn của các chất thải động vật (ví dụ [[phân]]), thông thường trong dạng [[urê]], [[acid uric]], và các hợp chất của các sản phẩm chứa nitơ này.

Nitơ ở dạng phân tử đã được biết là có trong khí quyển của [[Titan (vệ tinh)|Titan]], và cũng đã được [[David Knauth]] và các cộng sự phát hiện là tồn tại trong không gian liên sao nhờ sử dụng [[Tập tinsystem in Userspace|FUSE]].

== Các hợp chất chính của nitơ==
[[Hydride]] chính của nitơ là [[amonia]] (N[[hydro|H]]<sub>3</sub>) mặc dù [[hiđrazin]] (N<sub>2</sub>H<sub>4</sub>) cũng được biết đến rất nhiều. Amonia là một chất có tính base nhiều hơn [[nước]], và trong dung dịch thì nó tạo ra các [[ion|cation]] [[amôni]] (NH<sub>4</sub><sup>+</sup>). Amonia lỏng trên thực tế là một chất có tính tạo các ion kép (amôni và [[amit]] (NH<sub>2</sub><sup>-</sup>); cả hai loại muối amit và [[nitride]] (N<sup>3-</sup>) đều được biết đến, nhưng đều bị phân hủy trong nước. Các hợp chất của amonia bị thay thế đơn và kép được gọi là các [[amin]]. Các chuỗi lớn, vòng và cấu trúc khác của hydride nitơ cũng được biết đến nhưng trên thực tế không ổn định.

Các lớp [[ion|anion]] khác của nitơ là [[azua]] (N<sub>3</sub><sup>-</sup>), chúng là tuyến tính và [[đồng electron]] với [[cacbon dioxide|dioxide cacbon]]. Các [[phân tử]] khác có cấu trúc tương tự là [[Oxide nitrơ|đinitơ mônoxide]] (N<sub>2</sub>[[oxy|O]]), hay khí gây cười. Đây là một trong các dạng oxide của nitơ, nổi bật nhất trong số các oxide là [[nitơ mônoxide]] (NO) và [[nitơ dioxide]] (NO<sub>2</sub>), cả hai oxide này đều chứa các [[electron|điện tử]] không bắt cặp. Oxide sau thể hiện một số xu hướng với sự [[nhị trùng hóa]] và là thành phần chính trong các loại khói.

Các oxide tiêu chuẩn hơn là [[đinitơ trioxide]] (N<sub>2</sub>O<sub>3</sub>) và [[đinitơ pentoxide]] (N<sub>2</sub>O<sub>5</sub>), trên thực tế là tương đối không ổn định và là các chất nổ. Các acid tương ứng là [[acid nitrơ]] (HNO<sub>2</sub>) và [[acid nitric]] (HNO<sub>3</sub>), với các muối tương ứng được gọi là [[nitrit]] và [[nitrat]]. Acid nitric là một trong ít các acid mạnh hơn [[hydroni]].

== Điều chế ==
Trong công nghiệp, nitơ được sản xuất bằng phương pháp chưng cất phân đoạn không khí lỏng. Sau khi đã loại bỏ CO<sub>2</sub> và hơi nước, không khí được hóa lỏng dưới áp suất cao và nhiệt độ thấp. Nâng dần nhiệt độ không khí lỏng đến -196 độ C thì nitơ sôi và tách khỏi được oxy vì oxy có nhiệt độ sôi cao hơn (-183 độ C). Khí nitơ được vần chuyển trong các bình thép, nén dưới áp suất 150 atm.

Trong phòng thí nghiệm, người ta điều chế một lượng nhỏ nitơ tinh khiết bằng cách đun nóng nhẹ dung dịch bão hòa muối amoni nitrit:

NH<sub>4</sub>NO<sub>2</sub> → N<sub>2</sub> + 2H<sub>2</sub>O

Có thể thay muối amoni nitrit kém bền bằng dung dịch bão hòa của muối natri nitrit và amoni chloride

NH<sub>4</sub>Cl + NaNO<sub>2</sub> →  N<sub>2</sub> + NaCl + 2H<sub>2</sub>O

== Vai trò sinh học ==
Nitơ là thành phần quan trọng của các [[amino acid]] và [[acid nucleic]], điều này làm cho nitơ trở thành thiết yếu đối với sự sống.<ref name="emsley360"/> Nitơ nguyên tố trong khí quyển không thể được động và thực vật sử dụng trực tiếp mà phải qua quá trình khử trùng hoặc cố định. Giáng thủy thường chứa một lượng đáng kể [[ammoniac|amonia]] và [[nitrat]], được cho là sản phẩm cố định nitơ bởi các tia sét và các hiện tượng điện khác trong khí quyển.<ref name="Lightning">{{chú thích sách|title=Lightning: Physics and Effects|authors=Vladimir A. Rakov & Uman, Martin A.|publisher=Cambridge University Press|year=2007|isbn=978-0-521-03541-5|page=508|url=http://books.google.com/?id=TuMa5lAa3RAC&pg=PA508}}</ref> Điều này được [[Justus von Liebig|Liebig]] đưa ra đầu tiên vào năm 1827 và sau đó được xác nhận.<ref name="Lightning"/> Tuy nhiên, do [[ammoniac|amonia]] được ưu tiên giữa lại bởi tác cây rừng tương đối so với nitrat khí quyển, hầu hết nitơ được cố định đến được bề mặt đất bên dưới cây ở dạng nitrat. Nitrat trong đất được rễ cây ưu tiên hấp thụ so với ammoniac trong đất.<ref>{{chú thích tạp chí
| last1 = Jama
| first1 = Bashir
| last2 = Ndufa
| first2 = J. K.
| last3 = Buresh
| first3 = R. J.
| last4 = Shepherd
| first4 = K. D.
| title = Vertical Distribution of Roots and Soil Nitrate: Tree Species and Phosphorus Effects
| publisher = Soil Science Society of America Journal
| volume = 62
| issue = 1
| pages = 280–286
| url = https://www.crops.org/publications/sssaj/abstracts/62/1/SS0620010280?access=0&view=pdf
| access-date = ngày 2 tháng 1 năm 2013
| archive-date = 2015-04-26
| archive-url = https://web.archive.org/web/20150426035637/https://www.crops.org/publications/sssaj/abstracts/62/1/SS0620010280?access=0&view=pdf
}}</ref> Các cây [[họ Đậu]] như [[đậu tương]], có thể hấp thụ nitơ trực tiếp từ không khí do rễ của chúng có các nốt sần chứa các vi khuẩn [[cố định đạm]] để chuyển hóa nitơ thành [[amonia]]. Các cây họ Đậu sau đó sẽ chuyển hóa amonia thành các ion oxide nitơ và các amino acid để tạo ra các [[protein]]. Vi khuẩn đặc biệt (như ''[[Rhizobia|Rhizobium]] trifolium'') sở hữu các enzym [[nitrogenase]] có khả năng cố định nitơ trong khí quyển thành các chất hữu ích cho các sinh vật bậc cao hơn. Quá trình này đòi hỏi một lượng năng lượng lớn và các điều kiện thiếu oxy. Các vi khuẩn như thế có thể sống tự do trong đất (như ''[[Azotobacter]]'') nhưng thường tồn tại ở dạng cộng sinh trong các nốt sần của rễ câu họ Đậu (như [[clover]], ''[[Trifolium]]'', hay [[đậu nành]], ''[[Glycine max]]''). Vi khuẩn cố định nitơ cũng cộng sinh với nhiều loài thực vật không liên quan như ''[[Alnus]]'', địa y, ''[[Casuarina]]'', ''[[Myrica]]'', [[Marchantiophyta]], và ''[[Gunnera]]''.<ref name=cycle>{{chú thích sách|url=http://books.google.com/?id=qmZDpnV-sYYC&pg=PA283|page=283|title=Biology of the nitrogen cycle|author=Bothe, Hermann|author2=Ferguson, Stuart John|author3=Newton, William Edward|publisher=Elsevier|date=2007|isbn=0-444-52857-1}}</ref>

== Phòng ngừa ==
Các chất phân bón chứa nitrat bị rửa trôi là nguồn [[ô nhiễm môi trường|ô nhiễm]] chính nước ngầm và các con sông. Các hợp chất chứa [[Cyanide|xyanua]] (-[[cacbon|C]]N) tạo ra các muối cực độc hại và gây ra cái chết của nhiều [[động vật]].

== Hợp chất hóa học của nitơ ==
Nitơ có 8 số oxy hóa lần lượt là -3; -2; -1; +1; + 2; +3; +4 và +5. Ở điều kiện bình thường mặc dù độ âm điện của nitơ lớn hơn photpho nhưng lại hoạt động hóa học yếu hơn photpho do đơn chất nitơ có liên kết ba với năng lượng liên kết lớn.

== Oxide của nitơ ==
Hầu hết các oxide của nitơ đều là các oxide trung tính như NO, N<sub>2</sub>O nhưng cũng có một số oxide là oxide acid như N<sub>2</sub>O<sub>3</sub>, N<sub>2</sub>O<sub>5</sub>, NO<sub>2</sub>.

==== Nitơ monoxide và Nitơ đioxide ====
[[Tập tin:Nitrogen dioxide at different temperatures.jpg|nhỏ|308.991x308.991px|Nitơ đioxide ở nhiệt độ càng thấp càng bị mất màu do tạo thành điniơ tetraoxide N<sub>2</sub>O<sub>4</sub> (không màu).]]
Ở nhiệt độ khoảng 3000<sup>o</sup>C hay các tia hồ quang điện, nitơ tác dụng với khí oxi trong không khí tạo ra nitơ monoxide (NO).<blockquote><chem>N2 + O2 <=>[t^o] 2 NO</chem> với <math>\Delta H = +180 \,\mathrm{kJ}</math></blockquote>Trong tự nhiên khí NO được tạo thành khi có cơn giông. Khí NO không màu dễ dàng phản ứng với oxi trong không khí ở điều kiện thường tạo thành khí nitơ đioxide (NO<sub>2</sub>) có màu đỏ nâu.<blockquote><chem>2NO + O2 -> 2NO2</chem></blockquote>NO<sub>2</sub> dễ dàng bị đime hóa thành N<sub>2</sub>O<sub>4</sub> (điniơ tetraoxide, không màu) ở nhiệt độ thấp. Theo nguyên lí Le Chatelier, phản ứng sẽ chuyển dịch theo chiều nghịch tạo thành NO<sub>2</sub> khi tăng nhiệt độ.<blockquote><chem>2NO2 <=> N2O4</chem></blockquote>NO<sub>2</sub> là [[oxide acid]] [[hỗn hợp]] khi tác dụng với nước cho ra hỗn hợp [[acid]].<blockquote>2NO<sub>2</sub> + H<sub>2</sub>O → HNO<sub>3</sub> + HNO<sub>2</sub></blockquote>Ngay lập tức HNO<sub>2</sub> sẽ phân hủy. <blockquote>3HNO<sub>2</sub> → HNO<sub>3</sub> + 2NO + H<sub>2</sub>O</blockquote>NO, NO<sub>2</sub> là chất oxy hóa khi tác dụng với các [[chất khử]] mạnh khác như SO<sub>2</sub>, H<sub>2</sub>S.<blockquote>SO<sub>2</sub> + NO<sub>2</sub> → SO<sub>3</sub> + NO</blockquote><blockquote>2NO + 2H<sub>2</sub>S → 2S + N<sub>2</sub> + H<sub>2</sub>O</blockquote>NO<sub>2</sub> có thể điều chế bằng cách cho [[lưu huỳnh]], [[Carbon|cacbon]] tác dụng với [[acid nitric]] đặc, nóng.<blockquote>4HNO<sub>3</sub> + C → CO<sub>2</sub> + 4NO<sub>2</sub> + 2H<sub>2</sub>O</blockquote><blockquote>6HNO<sub>3</sub> + S → H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub> + 6NO<sub>2</sub> + 2H<sub>2</sub>O</blockquote>Cho khí [[amonia]] tác dụng với oxi ở nhiệt độ cao có mặt xúc tác<blockquote>4NH<sub>3</sub> + 5O<sub>2</sub> <chem>->[t^o, xt]</chem> 4NO + 6H<sub>2</sub>O</blockquote>

==== Nitrơ oxide và đinitơ pentoxide ====
N<sub>2</sub>O là khí không màu, mùi dễ chịu, vị hơi ngọt. N<sub>2</sub>O không tác dụng với oxi. Ở 500<sup>o</sup>C bị nhiệt phân hủy thành N<sub>2</sub> và O<sub>2</sub>. N<sub>2</sub>O có thể điều chế bằng cách cho NO cháy trong SO<sub>2</sub> hoặc nhiệt phân muối amoni nitrat.<blockquote>2NO + SO<sub>2</sub> → SO<sub>3</sub> + N<sub>2</sub>O</blockquote><blockquote>NH<sub>4</sub>NO<sub>3</sub> → N<sub>2</sub>O + 2H<sub>2</sub>O</blockquote>N<sub>2</sub>O<sub>5</sub> (Đinitơ pentoxide) là một oxide khi tan vào nước tạo ra acid nitric. N<sub>2</sub>O<sub>5</sub> có thể điều chế bằng cách cho NO<sub>2</sub> phản ứng với [[ozon]] O<sub>3</sub><blockquote>2NO<sub>2</sub> + O<sub>3</sub> → N<sub>2</sub>O<sub>5</sub> + O<sub>2</sub></blockquote>

== Hydride ==
Có hai hydride của nitơ là [[Amonia|NH<sub>3</sub> (amoniac)]] và N<sub>2</sub>H<sub>4</sub> (hiđrazin), cả hai đều có mùi khai nhưng hiđrazin nguy hiểm hơn.
[[Tập tin:Sample of hydrazine hydrate.jpg|nhỏ|Dung dịch hydrazin lỏng]]

=== Hidrazin ===
Hidrazin là nhiên liệu dùng trong tên lửa ,nấu ăn, lò phản ứng,... do các phản ứng [[Quá trình tỏa nhiệt|tỏa nhiệt]] dưới đây<blockquote>3N<sub>2</sub>H<sub>4</sub> → 4NH<sub>3</sub> + N<sub>2</sub></blockquote><blockquote>N<sub>2</sub>H<sub>4</sub> → N<sub>2</sub> + H<sub>2</sub></blockquote>Tuy nhiên cũng có phản ứng là [[Quá trình thu nhiệt|thu nhiệt]]<blockquote>4NH<sub>3</sub> + N<sub>2</sub>H<sub>4</sub> → 3N<sub>2</sub> + 8H<sub>2</sub></blockquote>Hydrazin được điều chế bằng cách cho amonia tác dụng với hydro peroxide (oxy già)<blockquote>2NH<sub>3</sub> + H<sub>2</sub>O<sub>2</sub> → N<sub>2</sub>H<sub>4</sub> + 2H<sub>2</sub>O</blockquote>Hoặc cũng có thể cho phân urê tác dụng với dung dịch natri hipoclorit và xút<blockquote>(NH<sub>2</sub>)<sub>2</sub>CO + NaClO + 2NaOH → N<sub>2</sub>H<sub>4</sub> + H<sub>2</sub>O + N<sub>2</sub>CO<sub>3</sub> + NaCl</blockquote>

=== Amonia ===

== Xem thêm ==
* [[Chất dinh dưỡng]]
* [[Chu trình nitơ]]
* [[NOx]]
== Tham khảo ==
{{tham khảo|30em}}

== Liên kết ngoài ==
{{thể loại Commons|Nitrogen}}
* [http://www.webelements.com/webelements/elements/text/N/index.html WebElements.com – Nitơ]
* [http://education.jlab.org/itselemental/ele007.html Nguyên tố nitơ]
* [http://www.sunysccc.edu/academic/mst/ptable/n.html Schenectady County Community College – Nitơ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070822221243/http://www.sunysccc.edu/academic/mst/ptable/n.html |date = ngày 22 tháng 8 năm 2007}}
* [http://www.uigi.com/nitrogen.html Nitơ N2-Thuộc tính, sử dụng, ứng dụng] 
* [http://box27.bluehost.com/~edsanvil/wiki/index.php?title=Nitrogen_gas Wiki hóa điện toán]{{Liên kết hỏng|date = ngày 21 tháng 1 năm 2021 |bot=InternetArchiveBot }}
* [http://periodic.lanl.gov/elements/7.html Phòng thí nghiệm quốc gia Los Alamos – Nitơ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060210071426/http://periodic.lanl.gov/elements/7.html |date=2006-02-10 }}

{{bảng tuần hoàn thu gọn}}

[[Thể loại:Nitơ|*]]
[[Thể loại:Phi kim]]
[[Thể loại:Nhóm nitơ]]
[[Thể loại:Nguyên tố hóa học]]
[[Thể loại:Khí công nghiệp]]