Xem mã nguồn của Thales

{{Mở rộng ngôn ngữ|topic=|langcode=fr|otherarticle=|date=tháng 11/2022}}
{{Infobox Philosopher
| region = Triết gia phương Tây
| era = Trước thời Socrates
| color = #B0C4DE

| image_name = Thales.jpg
| image_caption = Thales

| name = Thales thành Miletos (Θαλής ο Μιλήσιος)
| birth = khoảng [[624 TCN]]–[[623 TCN]]
| death = khoảng [[548 TCN]]–[[545 TCN]]
| school_tradition = [[Triết lý Ionian]], [[Trường phái Milesian]], [[Chủ nghĩa tự nhiên]]
| main_interests = [[Đạo đức]], [[Siêu hình]], [[Toán học]], [[Thiên văn học]]
| influences = 
| influenced = [[Pythagoras]], [[Anaximander]], [[Anaximenes]]
| notable_ideas = Water is the [[arche]], [[Định lý Thales]]
}}
[[Tập tin:Illustrerad Verldshistoria band I Ill 107.jpg|thumb|]]
'''Thalès de Milet''' hay theo phiên âm tiếng Việt là '''Ta-lét''' ([[tiếng Hy Lạp]]: Θαλῆς ὁ Μιλήσιος; khoảng [[624 TCN]] – khoảng [[546 TCN]]), là một [[triết gia]], một [[danh sách nhà toán học|nhà toán học]] người [[Hy Lạp]] sống trước [[Sokrates|Socrates]], người đứng đầu trong [[bảy nhà hiền triết của Hy Lạp]]. Ông cũng được xem là một nhà triết gia đầu tiên trong nền [[triết học Hy Lạp]] cổ đại, là "cha đẻ của [[khoa học]]". Tên của ông được dùng để đặt cho một định lý toán học do ông phát hiện ra.

Thales còn là thầy của [[Pythagoras]], tác giả của [[định lý Pythagoras]] nổi tiếng.<ref>{{Chú thích sách|tựa đề=Sách giáo khoa Toán 7 - Tập 1|tác giả=|nhà xuất bản=Nhà xuất bản Giáo dục|năm=2012|trích dẫn=|bản thứ=9|series=|cuốn=|ngày tháng=|nơi=|ngôn ngữ=|isbn=|trang=105|chương=|nơi xuất bản=|đồng tác giả=}}</ref>

== Đời sống ==
Thales sống trong khoảng thời gian từ năm 635 [[Công Nguyên|TCN]]– 578 TCN, ông sinh ra ở thành phố [[Miletos]], một thành phố cổ trên bờ biển gần cửa sông Maeander (của [[Thổ Nhĩ Kỳ]]).

Tuổi thọ của ông không được biết một cách chính xác. Có hai nguồn: một nguồn cho là ông sống khoảng 90 tuổi, còn một nguồn khác cho là ông sống khoảng 80 tuổi.

== Các học thuyết ==
Trước Thales, người Hy Lạp giải thích nguồn gốc tự nhiên của thế giới, vạn vật qua các câu truyện [[thần thoại]] của chúa trời, của các vị thần và các anh hùng. Các hiện tượng như [[sấm]], [[tia sét|sét]] hay [[động đất]] được cho là do các vị thần trong tự nhiên.

===Triết học===
==== Tổng quan ====
Thales là nhà triết học đầu tiên. Ông đã thành lập [[trường phái Milet]]. Theo đánh giá của [[Aristotle]], Thales là [[người]] sáng lập ra [[triết học duy vật sơ khai]].<ref name="A"/>
====Nước là khởi nguyên====

===== Nội dung =====
Ông quan niệm toàn bộ [[thế giới]] của chúng ta được khởi nguồn từ [[nước]]. Nước là bản chất chung của tất cả mọi vật, mọi hiện tượng trong thế giới. Mọi cái trên thế gian đều khởi nguồn từ nước và khi bị phân hủy lại biến thành nước. Thales có nói như thế này:
{{cquote|''Mọi vật đều sinh ra từ nước; thứ nhất bản nguyên của mọi [[động vật]] là [[tinh dịch]], mà tinh dịch thì [[ẩm ướt]]; thứ hai, mọi [[thực vật]] đều sống bằng nước và đâm [[hoa]] kết [[quả|trái]] nhờ nước, sẽ khô héo nếu thiếu nước; thứ ba, bản thân [[ánh sáng]] của [[Mặt Trời|mặt trời]] và các [[thiên thể]] cũng tiêu thụ [[hơi nước]], giống như bản thân [[vũ trụ]].''|||}}
Đối với Thales, [[thế giới]] này không gì khác hơn đó là những [[trạng thái]] khác nhau của nước. Bao bọc xung quanh chúng ta là các [[đại dương]]. [[Động đất]] chẳng qua chỉ là sự va chạm giữa [[Trái Đất]] và [[sóng]] [[biển]] trong [[bão]].

Thales cũng cho rằng, Trái Đất cũng chỉ là các [[đĩa]] [[khổng lồ]] đang trôi nổi trên nước. Ông cũng đưa ra sự phân định cho nó, gồm 5 vùng:
* [[Bắc Cực|Bắc cực]] nhìn thấy được.
* [[Hạ chí]]
* [[Xuân phân]]
* [[Đông chí]]
* [[Nam Cực|Nam cực]] không nhìn thấy được.

===== Ý nghĩa và những nhận xét=====
Với quan niệm nước là khởi nguyên của thế giới, của mọi sự vật, hiện tượng. Ông đã đưa yếu tố duy vật vào trong quan niệm triết học giải thích về thế giới. Thế giới được hình thành từ một dạng [[vật chất]] cụ thể là nước chứ không phải do chúa trời hay các vị [[thần]].

Xét về mặt [[bản thể luận]], [[quan niệm]] của Thales mặc dù còn [[mộc mạc]] thô sơ nhưng đã hàm chứa những [[yếu tố]] của [[biện chứng tự phát]]. Nước đã trở thành một [[khái niệm]] triết học, là cái quy định sử chuyển biến từ dạng [[vật chất]] này sang dạng vật chất khác, là cái tạo nên sự [[thống nhất]] của thế giới, là cái gắn kết cái đơn và cái đa, là sự chứa đựng tiềm tàng giữa cái [[bản chất]] và [[hiện tượng]].<ref>{{Chú thích sách|tựa đề=Lịch sử triết học phương Tây|tác giả=Nguyễn Tiến Dũng|nhà xuất bản=Nhà xuất bản Khoa học xã hội|năm=2015|trích dẫn=|bản thứ=|series=|cuốn=|ngày tháng=|nơi=|ngôn ngữ=|isbn=|trang=17|chương=|nơi xuất bản=|đồng tác giả=}}</ref>

Tuy nhiên, nước trong quan niệm của nhà [[triết học]] này vẫn còn mang tính [[thần thoại]]. [[Anaximenes]] cho rằng ở Thales có sự nhầm lẫn giữa [[bản chất]] và [[điều kiện]]. Theo ông, nước là điều kiện chứ không phải là bản chất của vạn vật như Thales vẫn nghĩ. Thêm vào đó, khi sử dụng khái niệm nước để chỉ nguồn gốc của thế giới, Thales lại không giải thích được những hiện tượng vật lý như [[từ tính]] của [[nam châm]] hay những hiện tượng khác.<ref>{{Chú thích sách|tựa đề=Lịch sử triết học phương Tây|tác giả=Nguyễn Tiến Dũng|nhà xuất bản=Nhà xuất bản Khoa học xã hội|năm=2015|trích dẫn=|bản thứ=|series=|cuốn=|ngày tháng=|nơi=|ngôn ngữ=|isbn=|trang=17-18|chương=|nơi xuất bản=|đồng tác giả=}}</ref>

[[Alexander Ivanovich Herzen]] đã nhận xét như sau về nước trong triết học của Thales:
{{cquote|''Vậy ở đâu trong tự nhiên, trong vùng chuyển biến không ngừng đó, nơi mà chúng ta khong nhìn thấy cùng một số [[đặc điểm]] ở hai lần; ở đâu trong nó ta tìm được khởi nguyên chung, ít nhất là tìm ra được một [[phương diện]] mà thể hiện chính xác nhất [[tư tưởng]] về sự [[thống nhất]] và sự [[đứng im]] trong sự đa dạng luôn biến đổi của thế giới [[vật lý]]? Không có gì có thể tự nhiên hơn là việc coi nước là khởi nguyên của các [[tính chất]] đó. Nó không có một [[hình thức]] xác định, đứng im, nó ở khắp nơi có [[sự sống]]; nó là [[vận động]] [[vĩnh hằng]] và [[bình yên]] vĩnh hằng... Đương nhiên, khi coi nước là khởi nguyên của mọi thứ, Thales đã nhận thấy ở nó nhiều hơn là nước đang [[chảy]] trong [[sông]] ngòi. Đối với ông, nước không những là một chất khác với những chất khác-[[đất]], [[không khí]], mà còn là một chất [[hòa tan]] luôn chảy đi nói chung, trong đó mọi thức đều bị tan ra và từ đó mọi thứ được hình thành; chất [[cứng]] lắng xuống trong nước, chất nhẹ bốc hơi lên từ đó; nó đối với Thales còn là [[hình ảnh]] [[tư duy]], trong đó mọi thứ hiện hữu bị lột vỏ và được giữ lại. Chỉ với nghĩa đó, nghĩa rộng, có đầy đủ [[tư tưởng]], thi nước [[kinh nghiệm]] với tư cách là khởi nguyên mới nhận được một nội dung đích thực triết học''|||}}<ref>{{Chú thích sách|tựa đề=Lịch sử triết học phương Tây|tác giả=Nguyễn Tiến Dũng|nhà xuất bản=Nhà xuất bản Khoa học xã hội|năm=2015|trích dẫn=|bản thứ=|series=|cuốn=|ngày tháng=|nơi=|ngôn ngữ=|isbn=|trang=18|chương=|nơi xuất bản=|đồng tác giả=}}</ref>

==== Quan niệm đồng nhất ====
Thales đã cho rằng [[chết]] không khác gì [[sống]]. Đây là một cuộc đối thoại được ghi lại:
{{cquote|''Người ta hỏi Thales: sống khác gì chết?

Không có gì khác

Vậy tại sao ông lại không chết đi?

Vì không có gì khác nhau cả''|||}}<ref>{{Chú thích sách|tựa đề=Lịch sử triết học phương Tây|tác giả=Nguyễn Tiến Dũng|nhà xuất bản=Nhà xuất bản Khoa học xã hội|năm=2015|trích dẫn=|bản thứ=|series=|cuốn=|ngày tháng=|nơi=|ngôn ngữ=|isbn=|trang=19|chương=|nơi xuất bản=|đồng tác giả=}}</ref>

=== Hình học ===
[[Tập tin:Thales theorem 1.png|nhỏ|240px|[[Định lý Thales]]: <math>\textstyle \frac{DE}{BC} = \frac{AE}{AC } = \frac{AD}{AB}</math>]]
* Định lý Thales: Nếu một đường thẳng song song với một cạnh của [[tam giác]] và cắt hai cạnh còn lại thì nó định ra trên hai cạnh đó các đoạn thẳng tương ứng tỉ lệ.<ref>{{Chú thích sách|tựa đề=Sách giáo khoa Toán 8 - Tập 2|tác giả=|nhà xuất bản=Nhà xuất bản Giáo dục|năm=2012|trích dẫn=|bản thứ=8|series=|cuốn=|ngày tháng=|nơi=|ngôn ngữ=|isbn=|trang=58|chương=|nơi xuất bản=|đồng tác giả=}}</ref>
** Góc chắn nửa đường tròn thì bằng một góc vuông.
** Đường kính chia đôi đường tròn thành hai phần bằng nhau.
** Hai góc đáy của [[tam giác]] cân thì bằng nhau.
** Hai [[tam giác]] nếu có hai cặp góc đối và cặp cạnh tương ứng bằng nhau thì bằng nhau (trường hợp góc - cạnh - góc).
** Hai góc đối đỉnh thì bằng nhau.

=== Thiên văn học ===
Thales là người đầu tiên nghiên cứu về [[Lịch sử thiên văn học#Hy Lạp và La Mã|thiên văn học]], hiểu biết về hiện tượng [[nhật thực]] diễn ra do [[mặt trăng]] che khuất [[mặt Trời|mặt trời]]. Ông cũng nghĩ ra phương pháp đo [[chiều cao]] của các [[kim tự tháp]] [[Ai Cập]] căn cứ vào bóng của chúng. Ông tính được 1 [[năm]] có 365 [[ngày]], dự đoán chính xác [[hiện tượng]] [[nhật thực toàn phần]] sẽ xảy ra vào ngày [[25 tháng 5]] năm [[585 TCN]] trên xứ [[Ionie]] vì vậy đã ngăn được cuộc chiến tương tàn giữa hai [[thành bang]] [[Lydiens]] và [[Medes]].<ref name="A">{{Chú thích sách|tựa đề=Lịch sử triết học phương Tây|tác giả=Nguyễn Tiến Dũng|nhà xuất bản=Nhà xuất bản Khoa học xã hội|năm=2015|trích dẫn=|bản thứ=|series=|cuốn=|ngày tháng=|nơi=|ngôn ngữ=|isbn=|trang=16|chương=|nơi xuất bản=|đồng tác giả=}}</ref> Thales được coi là người đầu tiên đặt vấn đề nghiên cứu về [[Sự sống ngoài Trái Đất#Tư tưởng cổ đại và cận đại|sự sống ngoài Trái Đất]].

==Câu nói==
{{cquote|''Tôi cảm ơn [[số phận]] về ba điều: thứ nhất, vì tôi sinh ra là [[người]] chứ không phải là [[thú vật]]; thứ hai, vì tôi là người đàn ông chứ không phải là đàn bà; thứ ba, [[người Hy Lạp]] chứ không phải dân man rợ.''|||}}<ref name="A"/>

==Tham khảo==
{{tham khảo}}

== Liên kết ngoài ==
{{thể loại Commons|Thales}}
* [http://www.iep.utm.edu/t/thales.htm Thales of Miletus from The Internet Encyclopedia of Philosophy]
* [http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Mathematicians/Thales.html Thales of Miletus] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050210091511/http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Mathematicians/Thales.html |date = ngày 10 tháng 2 năm 2005}} from the MacTutor History of Mathematics archive
* [http://www.livius.org Livius], [http://www.livius.org/th/thales/thales.html Thales of Miletus] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120921174140/http://www.livius.org/th/thales/thales.html |date = ngày 21 tháng 9 năm 2012}} by Jona Lendering
* [http://www.philosophy.gr/presocratics/thales.htm Thales]
* [http://www.mathopenref.com/thalestheorem.html Thales' Theorem - Math Open Reference] With interactive animation
* [http://www.mathopenref.com/thales.html Thales biography by Charlene Douglass] With extensive bibliography.
Tiếng Việt:
* [http://www.vietastro.org/forum/showthread.php?t=1280 Thales - Nhà toán học có nhiều đóng góp cho thiên văn học] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090305152548/http://www.vietastro.org/forum/showthread.php?t=1280 |date = ngày 5 tháng 3 năm 2009}}
{{Kiểm soát tính nhất quán}}

[[Thể loại:Nhà toán học Hy Lạp cổ đại]]
[[Thể loại:Nhà hình học]]
[[Thể loại:Triết gia Hy Lạp]]
[[Thể loại:Sinh năm 624 TCN]]
[[Thể loại:Mất năm 546 TCN]]
[[Thể loại:Nhà triết học Hy Lạp cổ đại]]
[[Thể loại:Năm 546 TCN]]
[[Thể loại:Năm 624 TCN]]
[[Thể loại:Nhà văn siêu hình]]
[[Thể loại:Nhà vật lý Hy Lạp cổ đại]]
[[Thể loại:Triết gia thế kỷ 6 TCN]]
[[Thể loại:Nhà thiên văn học Hy Lạp cổ đại]]
[[Thể loại:Nhà tri thức luận]]
[[Thể loại:Nhà siêu hình học]]
[[Thể loại:Nhà triết học tự nhiên]]
[[Thể loại:Nhà bản thể học]]
[[Thể loại:Nhà triết học khoa học]]