Xem mã nguồn của Phân rã beta

{{multiple image
| align     = right
| direction = vertical
| width     = 320
| image1    = NuclideMap_stitched_small_preview.png
| width1    = 
| alt1      = 
| caption1  = Biểu đồ nuclide. Dưới: chia 3 phần để hiện rõ hơn.
| image2    = NuclideMap small preview.jpg
| width2    = 
| alt2      = 
| caption2  = {{plainlist|
{{center|Kiểu phân rã:}}
{{col-begin}}
{{col-break}}
*{{legend2|#000000|Không (đồng vị bền)}}
*{{legend2|#63c5de|Phân rã beta}}
*{{legend2|#ff9472|[[Phát xạ proton]]}}
{{col-break}}
*{{legend2|#9b7bbc|[[Phát xạ neutron]]}}
*{{legend2|#feff41|[[Phân rã alpha]]}}
*{{legend2|#53b552|[[Phân hạch tự phát]]}}
{{col-end}}
*{{legend2|#e78cc7|Phát xạ positron hoặc [[bắt giữ electron]]}}
}}}}
Trong [[vật lý hạt nhân]], '''phân rã beta''' ('''phân rã β''') là một kiểu [[phóng xạ|phân rã phóng xạ]], trong đó [[hạt nhân nguyên tử]] phát ra [[hạt beta]] ([[electron]] hoặc [[positron]]).<ref>Konya J., Nagy N. M. (2012). Nuclear and Radiochemistry. Elsevier. pp. 74–75. ISBN 978-0-12-391487-3.</ref>

Trong trường hợp sinh ra electron thì được gọi là ''phân rã'' ''beta âm'' hay ''beta trừ'' ({{SubatomicParticle|Beta-}}), trường hợp còn lại thì gọi là ''beta cộng'' ({{SubatomicParticle|Beta+}}). Nếu phát ra hạt electron, một [[antineutrino electron]] cũng được sinh ra, trong khi nếu phát ra positron thì đi kèm là [[neutrino electron]].

== Phân rã β<sup>-</sup> ==

Khi phân rã {{SubatomicParticle|Beta-}}, [[tương tác yếu]] chuyển một [[neutron]] ({{SubatomicParticle|Neutron}}) thành một [[proton]] ({{SubatomicParticle|Proton}}) trong khi phát ra một electron ({{SubatomicParticle|Electron|link=yes}}) và một [[antineutrino electron]] ({{SubatomicParticle|Electron antineutrino}}):

<math>
n \rightarrow p + e^- + \bar{\nu_e}
</math>
<!--:{| border="0"
|- style="height:2em;"
|{{SubatomicParticle|Neutron|link=yes}}&nbsp;||→&nbsp;||{{SubatomicParticle|Proton|link=yes}}&nbsp;||+&nbspSubatomicParticle|Electron Antineutrino|link=yes}}
|}-->

Ở mức cơ bản (như miêu tả trong [[biểu đồ Feynman]] bên dưới), là do sự biến đổi một [[quark xuống]] thành [[quark lên]] bằng cách phát ra một [[Boson W|{{SubatomicParticle|W boson-}} boson]]; {{SubatomicParticle|W boson-}} thường phân rã thành một electron và một [[antineutrino electron]].
<center><gallery>
Image:Beta-minus Decay.svg|Phân rã {{SubatomicParticle|Beta-}} trong một [[hạt nhân nguyên tử]] phát ra một [[boson W|{{SubatomicParticle|W boson-}} boson]] trung gian.
Image:Beta Negative Decay.svg|[[Biểu đồ Feynman]] đối với phân rã {{SubatomicParticle|Beta-}} biến 1 [[neutron]] thành 1 [[proton]], [[electron]], và antineutrino electron qua 1 [[Boson W|{{SubatomicParticle|W boson-}} boson]] trung gian.
</gallery></center>

Phân rã {{SubatomicParticle|Beta-}} nhìn chung thường gặp ở những hạt nhân giàu neutron.

== Phân rã {{SubatomicParticle|Beta+}} ==
{{Chính|Phát xạ positron}}

Khi phân rã {{SubatomicParticle|Beta+}}, năng lượng được sử dụng để biến đổi 1 proton thành 1 neutron, đồng thời phát ra 1 [[positron]] ({{SubatomicParticle|Positron}}) và 1 [[electron neutrino]] ({{SubatomicParticle|Electron Neutrino}}):

<!-- Autogenerated using Phykiformulae 0.11 by SkyLined]]
energy + p -> n + e+ + ve
-->:{| border="0"
|- style="height:2em;"
|energy&nbsp;||+&nbsp;||{{SubatomicParticle|Proton}}&nbsp;||→&nbsp;||{{SubatomicParticle|Neutron}}&nbsp;||+&nbsp;||{{SubatomicParticle|Positron}}&nbsp;||+&nbsp;||{{SubatomicParticle|Electron Neutrino}}
|}

Vì vậy, khác với phân rã {{SubatomicParticle|Beta-}}, phân rã {{SubatomicParticle|Beta+}} không thể xuất hiện một cách độc lập do nó cần có năng lượng, khối lượng của neutron nặng hơn khối lượng của proton. Phân rã {{SubatomicParticle|Beta+}} chỉ có thể xảy ra bên trong hạt nhân khi mà trị số [[năng lượng liên kết]] của các hạt nhân mẹ nhỏ hơn năng lượng liên kết của hạt nhân con. Điểm khác biệt giữa các mức năng lượng này tạo ra phản ứng biến đổi 1 proton thành 1 neutron, 1 positron và 1 [[neutrino]], và thành động năng của các hạt này.

== Phân rã beta kép ==
{{chính|Phân rã beta kép}}
[[Phân rã beta kép]] là loại phân rã phóng xạ trong đó hai [[proton]] được đồng thời biến thành hai [[neutron]], hoặc ngược lại, bên trong hạt nhân nguyên tử. Như trong phân rã beta duy nhất, quá trình này cho phép các nguyên tử chuyển về gần hơn với tỷ lệ tối ưu của các [[proton]] và [[neutron]]. Kết quả của chuyển đổi này là các hạt nhân phát ra hai hạt beta có thể dò được, là [[electron]] hoặc [[positron]].<ref>{{chú thích tạp chí | last = Furry | first = W. H. | date = 1939 | title = On Transition Probabilities in Double Beta-Disintegration | url = http://link.aps.org/doi/10.1103/PhysRev.56.1184 | journal = Physical Review | volume = 56 | issue = 12 | pages = 1184–1193 | doi = 10.1103/PhysRev.56.1184 |bibcode = 1939PhRv...56.1184F }}</ref>

==Xem thêm==

*[[Neutrino]]
*[[Phân rã alpha]]
*[[Đồng vị phóng xạ]]

==Tham khảo==
{{tham khảo|colwidth=25em}}

=== Thư mục ===
* {{chú thích tạp chí
| author = [[Franz N. D. Kurie]], J. R. Richardson, H. C. Paxton 
| title = The Radiations Emitted from Artificially Produced Radioactive Substances. I. The Upper Limits and Shapes of the β-Ray Spectra from Several Elements 
| url = https://archive.org/details/sim_physical-review_1936-03-01_49_5/page/n26
| journal = [[Physical Review]]
| volume = 49 
| issue = 5 
| year = 1936 
| pages = 368–381 
| doi = 10.1103/PhysRev.49.368
|bibcode = 1936PhRv...49..368K }}
* {{chú thích tạp chí
| author = [[Franz N. D. Kurie|F. N. D. Kurie]]
| title = On the Use of the Kurie Plot
| url = https://archive.org/details/sim_physical-review_1948-05-15_73_10/page/n71
| journal = Physical Review
| volume = 73
| issue = 10
| year = 1948
| page = 1207
| doi = 10.1103/PhysRev.73.1207
|bibcode = 1948PhRv...73.1207K }} 
* Jagdish K. Tuli, Nuclear Wallet Cards, 7th edition, April 2005, Brookhaven National Laboratory, US National Nuclear Data Center

{{Thể loại Commons|Decays}}
== Liên kết ngoài ==
* [[Hình:Ndslivechart.png|15px]] [http://www-nds.iaea.org/livechart The Live Chart of Nuclides - IAEA]  with filter on decay type, in [http://www-nds.iaea.org/livechart Java]  or [http://www-nds.iaea.org/relnsd/vcharthtml/VChartHTML.html HTML]
* {{TĐBKVN|25094|PHÂN RÃ BÊTA}}
{{Sơ khai vật lý}}

{{Phản ứng hạt nhân}}

{{DEFAULTSORT:Beta Decay}}
[[Thể loại:Vật lý hạt nhân]]
[[Thể loại:Phóng xạ]]

<!--Interwiki-->